تالاب هشیلان را بهتر بشناسیم

تالاب هشیلان در شمالغربی کرمانشاه در جاده کرمانشاه-روانسر قرار دارد

تالاب هشیلان منطقه اي حفاظت شده است و زيستگاه انواع مختلفي از آبزيان و پرندگان است.

این تالاب در فاصله 36كيلومتري شمال غربي شهر كرمانشاه، بين طول جغرافيايي `15 `54` 46 شرقي و عرض جغرافيايي `34` 34 تا `35` 34 شمالي قرار گرفته و 1310 متر نيز از سطح دريا ارتفاع دارد.

محدوده اي با وسعت تقريبي 780 هكتار از اين تالاب ، از سوي اداره كل حفاظت محيط زيست استان كرمانشاه به عنوان منطقه شكار و تير اندازي ممنوع در نظر گرفته شده است. حدود 30 درصد از 450 هكتار وسعت خالص تالاب را جزيره هاي كوچك و بزرگي مي پوشاند. در فصل زمستان بويژه در روزهاي پر باران، در اثر افزايش آب تالاب، بعضي از جزاير وسط تالاب غرقابي مي شوند.تابستانهاي تقريباً گرم و زمستانهاي نسبتاً سردي بر اين منطقه حاكم است. ميانگين بارندگي سالانه تالاب هشيلان 451 ميليمتر است

اقلیم و آب و هوا: استان کرمانشاه به استثنای قصر شیرین، دارای اقلیم نیمه خشک گرم، نیمه خشک سرد است. بنابراین تابستانهای تقریباً گرم و زمستانهای نسبتاً سردی بر این منطقه حاکم است. میانگین بارندگی سالانه تالاب هشیلان 451 میلیمتر است در سراسر سال، باد در این منطقه در همه جهات وزش دارد

با توجه به پوشش گياهي اراضي حاشيه و داخل تالاب، به يقين مي توان غناي فيتو پلانكتون ها را جستجو كرد. از گونه هاي عمده ماهيان تالاب، مي توان به عروس ماهي، سياه ماهي، سفيد كولي، زردك و سس ماهي از خانواده Cyprinidae ) كپور ماهيان) اشاره كرد، با اين وجود كپور پرورشي و يا كپور قرمز(زينتي) كه به قصد پرورش در محيط تالاب رها سازي شده است، نيز در تالاب مشاهده مي شود

تالاب زیبای هشیلان زیستگاهی مناسب برای پرندگانی چون لک لک -اگرت - حواصیل - بوتیمار - غاز خاکستری - انواع کشیم و انواع اردک محسوب می شود. روباه و شنگ هم در اطراف تالاب پیدا می شوند. اگرچه این منطقه تالاب محافظت شده تلقی می شود ولی تبدیل آن به اراضی کشاورزی و فعالیت های شدید راهسازی و صنعتی در حال نابود کردن این تالاب زیبا هستند. به نظر می رسد تبدیل این تالاب به سایت پرنده نگری بتواند هم برای مردم زحمتکش منطقه درآمد زا باشد و هم موجب آگاهی از ارزش حفاظتی آن شود.

زمین شناسی: این تالاب از نظر سنی متعلق به تریاس، ژوراسیک بوده و از نظر سنگ شناسی از آهک فسیل دار متراکم تشکیل شده است.

منابع تامین آب تالاب: سراب سبزعلی به عنوان مهمترین و پرآب ترین منبع تامین کننده می باشد.

پوشش گیاهی:

درختان: در داخل محدوده تالاب هیچ درخت خودرویی وجود ندارد فقط گونه ای بید Salix spp. بصورت خیلی پراکنده و بسیار اندک در نقاطی چند از تالاب رویش دارد.

درختچه: در هیچ جای محدوده تالاب رویش ندارد.

گیاهان علفی: گیاهان علفی روئیده شده تالاب به سه گروه تقسیم می شوند که عبارتند از :

1- هیدروفیت ها(آبرست): به عنوان گیاهانی که قسمتی از سال را در آب سپری می کنند و شامل گیاهان آبزی و نیمه آبزی هستندکه بطور غوطه ور و رویا، برگهای غوطه ور و شناور دارند، گلها و گل آذین ممکن است بن در آب باشند . معروفترین گونه های این گروه عبارتند از: سیم واش Ceratophylum demersum ، نیلوفر آبی Nymphea ، عدسک آبی Lemna trisula ، بزواش potamogeton Spp ، انواع نی Phragemites australis، لوئی Typh australis ، بولاغوتی Nesturtium officinal و پونه آبی Meatha aquatica . سه کوله خیز Tarpa natansچیرگی دراند.

2- هلوفیتها(مرداب رست): به عنوان گیاهانی که در خاکهای اشباع از آب مرداب زندگی می کنند و جوانه های حامل گل و برگ هر دو به شکل بن در آب بوجود می آیند. مثل هزار نی Butamus umbellats .

3- گیاهان حاشیه ای: گونه هایی از هلوفیت ها هستند که خشکزی بوده و در حاشیه تالاب می رویند، معروفترین آنها عبارتند از: چند گونه چگن نظیر Carex distance ، C. divulsa و C. hispida و گونه هایی نیز از خانواده Juncaceae و خانواده پنیرک Malvaceae.

جانوران تالاب:

1- پستانداران: در داخل و حاشیه تالاب از حیوانات رده فوق ، علاوه بر راسته جوندگان از خانواده موش ها، پستاندارانی چون گرگ، روباه، خرگوش، شغال، گربه وحشی نیز زندگی می کنند. ارتفاعات خورین واقع در شمال و شمال غربی تالاب، زسیتگاه مناسبی جهت بز وحشی(Wild goat) می باشد.

تشی نیز از جمله جانوران دیگری است که در ارتفاعات مذکور مشاهده می شود.

2- پرندگان: این تالاب ماًمن و ماًوای مناسبی برای زمستان گذرانی تعداد زیادی از پرندگان مهاجر آبزی و کنار آبزی به شمار می رود. بر اساس بررسیهای بعمل آمده، هر ساله با شروع بارانهای پائیز و سرد شدن هوا، پرندگان زیادی از شمال شوروی سابق به این اکوسیستم می آیند و در صورت مساعد بودن شرایط و اعتدال هوا، بیشتر پرندگان مذکور زمستان را در این تالاب میگذرانند ولی در زمستانهای سرد و یخبندان سطح تالاب، پرندگان مهاجر ناگزیر به مهاجرت خود به سوی زیستگاههای جنوبی کشور ادامه می دهند.

در بین پرندگان مورد بحث، اردک سر سبز، خوتکا، اردک ارده ای، گیلار، خوتکای پر سفید، نوک پهن، کشیم کوچک، کشیک گردن سرخ، غاز خاکستری، چنگر معمولی، چنگر، نوک سرخ، کاکایی نوک سبز، و بعضی سالها نیز بطور اتفاقی فلامینگو، پلیکان و قو بعنوان گروه پرندگان آبزی و بوتیمار، بوتیمار کوچک، یلوه، اگرتهای کوچک و بزرگ،گاو چرانک، حواصیلها، لک لک، خروس کولی، خروس کولی اجتماعی، سلیم کوچک، سلیم طلایی، آبچیلک پا سبز، ماهی خورک کوچک و ماهی خورک ابلق بعنوان پرندگان کنار آبچر و سایر پرندگان از جمله شکاریها ( عقاب، سارگپه، سنقر، کور کور) جغد کوچک، شاه بوف، سبزه قبا، زنبور خور، هدهد، کبک، بلدرچین، تیهو، چکاوک، دم جنبانک، سار، زاغی، کلاغ سیاه، زاغ نوک سرخ و حتی غراب بعنوان پرندگان خشکزی که در اطراف تالاب زندگی میکنند.

3- خزندگان: نامگذاری تالاب بر اساس گویش کردی(محلی)، مرکب از دو سیلاب « هشی» به معنی مار و « لان» مخفف لانه است،«لانه ماران» بدین جهت انتخاب شده است که تعداد زیادی مار بویژه مار آبی Natrix natrix و مار چلیپر Natrix tessellate در تالاب وجود دارند.

لاک پشت خزری یا گونه لاک پشت برکه ای و لاک پشت مهمیز دار در این زیستگاه بوفور مشاهده می شوند. از سوسمارها آگاما، مارمولک و احتمالاً سمندر را نیز می توان یافت.

4- آبزیان: با توجه به پوشش گیاهی اراضی حاشیه و داخل تالاب، به یقین می توان غنای فیتو پلانکتون ها را جستجو کرد.

از گونه های عمده ماهیان تالاب، می توان به عروس ماهی، سیاه ماهی، سفید کولی، زردک و سس ماهی از خانواده Cyprinidae ( کپور ماهیان) اشاره کرد، با این وجود کپور پرورشی و یا کپور قرمز(زینتی) که به قصد پرورش در محیط تالاب رها سازی شده است، نیز در تالاب مشاهده می شود.

تالاب بین المللی گندمان

تالاب گندمان در حاشيه جاده بروجن، لردگان در نزدیکی شهر گندمان از شهرستان بروجن در استان چهارمحال و بختيارى قرار دارد. حداقل ارتفاع تالاب از سطح دريا 2219 متر است و بين عرضهاى جغرافيايى ^′49 و^B 31 و ^′53 و ^B 31 شمالى و طولهاى جغرافيايى ^′5 و ^B 51 و ^′7 و^B 51 شرقى واقع مى باشد. در فاصله 20 کیلومتری بروجن و 4 کیلومتری شهر گندمان قرار گرفته است. دسترسی به تالاب از طریق جاده آسفالته روستاهای حسین آباد و نصیر آباد میسر است. مساحت تالاب بالغ بر 1200 هکتار است که در حال حاضر با توجه به تصرفات انجام شده مساحت آن به 980 هکتار مى رسد. در فصل پرآبى عمق متوسط تالاب به حدود 30 سانتيمتر مى رسد. اغلب اراضى تالاب قابليت نفوذ کم و شيب ملايم (2 -0 درصد) مى باشند. سطح آب زيرزمينى شيرين نيز بالا و در عمق 120 – 75 سانتيمتر است.

تالاب گندمان که گذشته از زيبايي هايش زماني شکارگاه بهرام گور با تمام تشکيلات و بارگاه و دستگاهش بوده است، نام خود را از شهری تاریخی که در ضلع شمال شرقی آن واقع شده وبه همین نام خوانده می شود(گندمان)، گرفته که منطقه ییلاقی خانواده های سلطنتی در قرن های گذشته بوده و برخی آثار به جا مانده از سکونت گاه های آن زمان در تالاب به چشم می خورد

تالاب گندمان جزو تالاب های ثبت شده در دفتر بین المللی تحقیقات پرندگان آبزی «لندن – 1352» می باشد..

این تالاب در یکی از نواحي ييلاقي و سردسیری چهارمحال و بختیاری واقع شده و دارای زمستانهای بسیار سرد می باشد، سردترین ماه سال در این منطقه دی ماه(تا 30 درجه سانتی گراد زیر صفر) و گرمترین ماه سال تیرماه(تا 30 درجه بالای صفر) می باشد.

اين تالاب با فاصله اي نه چندان دور از تالاب چغاخور، در پاي كوه چرو (با ارتفاع 3625متر) قرار گرفته و بخشي از خروجي تالاب چغاخور به اين تالاب مي ريزد. اطراف تالاب پوشيده از مرغزاري زيباست و انعكاس كوهها در آب جذابيت آن را دوچندان مي كند.

از منابع آبی تالاب، علاوه بر نزولات جوی، می توان رودخانه آق بلاغ(که از خروجی تالاب چغاخور سرچشمه گرفته و به رودخانه گدارکبک منتهی می شود) و چشمه های حاشیه تالاب(چشمه های گل کوچک، گل بزرگ، مرادان، شیر برنجی و نصیر آباد) را نام برد.

رشته کوه کلار با ارتفاع بالغ بر 3500 متر، از غرب تا جنوب اين تالاب کشيده شده، که برخی نقاط آن در اکثر ماههای سال پوشیده از برف است.

تعداد 8 روستا در حاشیه تالاب واقع شده که جمعیتی بالغ بر 10000 نفر را در خود جای داده اند.

اطراف تالاب پوشيده از مرغزاري زيباست که معمولاً به عنوان مرتعی غني براي چراي احشام استفاده شده و محاط در اراضی کشاورزی می باشد(در سال های گذشته پرورش گاو میش در نی زارهای این تالاب رونق داشته است)

پوشش گیاهی تالاب را عمدتاً گونه‌های حاشیه‌ای و نم پسند تشکیل می‌دهد که از آن جمله می‌توان به درختان بید، مرغ، جگن، نی، لوئی، زنبق، آلاله آبی، هزار نی، بارهنگ آبی، نخل مرداب، عدسک آبی، بزواش، سه کوله خیز، اسپارگانیوم و ... اشاره کرد. ماهی‌های تالاب نیز شامل ماهی گورخری، سفید کولی، ماهی پوزه دار و سیاه ماهی است.

گونه های جانوری غالب تالاب را پرندگان به خود اختصاص می دهند(محل زمستان گذرانی پرندگان مهاجر و اسکان دائم پرندگان بومی)، قریب به 15 گونه پرنده ی بومی(لک لک ها، چنگر، سنقر، شکاری ها و ...)، انواع مارها و قورباغه ها و لاک پشت ها و پستاندارانی نظیر گراز، شغال، گرگ، خفاش، روباه، خرگوش و ماهی های گورخری، سفید کولی و ماهی پوزه ای و سیاه ماهی در این تالاب دیده می شوند.

تالاب گندمان یکی از زیست بوم های پرندگان مهاجر(مرغابي ها، باکلان،کوکر، سلیم، حواصیل و آنقوت و لک لک، شکاریا، یلوه و...) است و قریب به 30 الی 35 گونه پرنده مهاجر نواحي سردسير شمالي با جمعیت های زیاد، همه ساله در اواخر فصل پائيز جهت گذران دورۀ زمستان و تخم‌گذاري به اين تالاب مهاجرت مي‌کنند.

تالاب گندمان را يکي از زيستگاههاي مهم براي پرندگان است. 105 زيستگاه مهم براي پرندگان در ايران شناسايي شده که در اين ميان، تالاب قابليت آن را دارد که بتواند جزو 10 تالاب برتر پرنده نگري در ايران باشد. : اين تالاب به لحاظ تنوع زيستي فوق العاده با ارزش است و قابليت اين را دارد که حفاظت شود. اين تالاب در نزديکي تالاب چغاخور واقع است که همه ساله ميزبان پرندگان زيادي است. نمونه چنين تالابي در شمالغربي ايران يعني تالاب «قوري گل» در تبريز است که شباهت بسياري به گندمان دارد و لازم است از آنها محافظت شود. زيست مهمترين ويژگي تالاب گندمان کنترل حداکثر و حداقل دما در منطقه است و اين ويژگي خاص باعث شده که ظرفيت گرمايي منطقه بالا نرود و در حد استانداردي بماند. نزديک به 1200 هکتار وسعت اين منطقه مرطوب است. عمر تالاب گندمان 1 ملیون سال است که عمق خاک تورب و يا زغال سنگ هاي نارس تا 12 متر مي رسد و اين ويژگي به طور طبيعي بستر گسترش آتش سوزي را فراهم می کند.

و آتش تا اين عمق از خاک که نفوذ کند مي تواند فاجعه اي به مراتب مخرب تر از آنچه تصورش را مي کنيم به بار آورد و با وزش نسيمي تالاب مشتعل خواهد شد. : خيلي از موجودات و جانداران اين تالاب در اعماق لايي و زيرين به دليل ويژگي خاص اين تالاب زندگي مي کنند. اردکهاي غازنما که گونه هاي مهاجري هستند تنها در اين منطقه زندگي مي کنند و نوع خاصي از ماهي گورخري تنها در تالاب گندمان مشاهده شده اند. با اين حال 16 خانوار از بي مهرگان کف گير که زنجيره غذايي کاملي براي موجودات هستند در اين تالاب در حال نابودي هستند و اين انحصار و تنوع تالاب گندمان را به زيستگاهي منحصربفرد تبديل کرده است.

این تالاب یکی از زیباترین تالابهای استان چهارمحال بختیاری وجزومهمترین کانونهای گردشگری استان است.
از امکانات ویژه تفریحی و ورزشی اطراف تالاب، پرورش و نگهداری اسب و همچنین سوارکاری در مرغزار پیرامون تالاب است. سنت پرورش اسب از زمانهای بسیار دور در این منطقه بختیاری معمول بوده و نژاد ویژه‌ای به وجود آورده‌است که آمیزه‌ای از نژاد بومی و عربی است. این تالاب درایام بهاروتابستان همه روزه بویژه روزهای تعطیل میزبان گردشگران وهمچنین مسافران استان خوزستان است.

از جمله عوامل نابود کننده ی تالاب گندمان، عدم رعایت حق آبه و خشک شدن رودخانه ی دائمی آق بلاغ، برداشت آب جهت بخش کشاورزی(حفر حدود 200 حلقه چاه مجاز و غیر مجاز)، برداشت نی(به صورت دستی و یا با استفاده از ادوات گشاورزی) و حالا هم که آتش سوزی است.

دبی متوسط سالانه ی رودخانه ی آق بلاغ قبل از احداث سد بر روی خروجی تالاب چغاخور(که برای مصارف پتروشیمی بروجن و کارخانه های فولاد و سیمان و همچنین دشت های کشاورزی بروجن، فرادنبه و سفید دشت در نظر گرفته شده است) حدود ۲ تا ۳ متر مکعب بر ثانیه بوده که متأسفانه در دهه ی اخیر به کمتر از نیم متر رسیده و در تابستان سال جاری خشکی حدود 80 درصدی تالاب را به دنبال داشته است.

عوامل مؤثر بر تغييرات زيست محيطى تالاب گندمان

روش تحقيق :

اين مطالعه سال 1378 در تالاب گندمان انجام گرفت و بر اساس موقعيت جغرافيايى، نوع بستر، جنس رسوب، شرايط اکولوژيک حاکم بر تالاب، تغييرات شيب و پوشش گياهى 3 ايستگاه در جوار چشمه گل گپ (ايستگاه 1)، کانال آب ورودى رودخانه آقبلاغ يا بلداجى (ايستگاه 2) و در نزديکى رودخانة گدارکبک (ايستگاه 3) انتخاب شد و به علت وسعت منطقه در هر ايستگاه 3 نقطه به عنوان زير ايستگاه در نظر گرفته شد (شکل 1).

نمونه بردارى کفزيان به طور فصلى، با دستگاه نمونه بردارى رسوب اکمان (Eckman) با دهانه 225 سانتيمتر مربع و با 3 تکرار صورت گرفت. نمونه ها پس از شستشو با الک چشمه 250 ميکرونى از رسوبات جداسازى شده و با فرمالين 4 درصد تثبيت شدند و در آزمايشگاه به کمک کليدهاى شناسايى(Usinger 1963, Mellanby 1963, Pennak.1953) ، شمارش و تشخيص داده شدند.

شناسايى گياهان آبزى با نمونه بردارى در طول مسير تالاب، در فصل رويشى و زايشى گياهان انجام شد. گياهان جهت شناسايى و مطالعه جمع آورى و سپس با استفاده از منابع مختلف شناسايى شدند (قهرمان 63 – 1362 ، عباسى 1377، مبين 59 – 1358 و Edmondson 1959).

تغييرات و پراکنش ساير موجودات نيز از جمله ماهيها و … با استفاده از تور پرتابى و آمار و اطلاعات ادارات محيط زيست و… دريافت شدند.

نتايج و بحث:

نتايج حاصل از بررسى گياهان آبزى تالاب نشان داد که گياهان شناسايى شده در سطح تالاب متعلق به 16 تيره بوده که در اين ميان گياه نى (Phragmites communis) بيشترين فراوانى را به خود اختصاص داده بود و تقريباً در همه ايستگاهها مشاهده گرديد. پراکنش گياهان آبزى در ايستگاههاى مختلف در جدول شماره 1 نشان داده شده است.

بررسى موجودات کفزى تالاب نيز نشان از وجود 16 خانواده بنتوز داشت که در جدول شمارة 2 آورده شده اند. بيشترين تراکم و تنوع آنها در فصل بهار ديده شده و در اواخر بهار از فراوانى آنها کاسته شد. کمترين فراوانى و تراکم بنتوزها نيز در فصل تابستان به چشم خورد و در فصل پاييز تراکم آنها نسبتاً افزايش يافته و در فصل زمستان به خوبى انتشار داشت. در نمودار شمارة 1 فراوانى خانواده هاى مختلف شناسايى شده در ايستگاههاى مورد مطالعه آورده شده است.

نتايج حاصل از ديگر جانداران مانند ماهيها و پرندگان آبزى و مهاجر و کاهش تخمريزى مهاجرت و ذخاير اين گونه ها در تالاب و دستاوردهاى بررسى بنتوزها و گياهان آبزى نشان از دخالتهاى عوامل متعددى بر اين زيستگاه مى باشد. به گونه اى که اطلاعات حاصله نشانگر اين است که بخشهاى مختلف تالاب، از نظر فراوانى و تنوع گياهان آبزى و بى مهرگان کفزى و ديگر موجودات داراى وضعيت يکسانى نبوده و عوامل متعددى در تغيير تراکم و تنوع گونه هاى مختلف دخالت دارد.

به طور کلى متفاوت بودن توده زنده در نقاط مختلف يک اکوسيستم مى تواند با عوامل متعددى چون ، خصوصيات زيست شناسى گروههاى مختلف زيستى، ساختار بستر (Lindesaard 1972)، اندازه ذرات (Grzybkowska 1989) فراوانى مواد غذايى (Johnson 1987) مقدار مواد آلى (Jonasson 1972) ، نقش تغذيه اى ماهيان از موجودات کفزى (Paine 1966) و خصوصيات شيميايى و فيزيکى حاکم بر محيط زيست از جمله ميزان اکسيژن محلول (Brundin 1957) ، دما (Leversen 1977) و … ارتباط داشته باشد (Barnes 1987).

گذشته از عوامل ياد شده ورود کودهاى مختلف کشاورزى و سموم مختلف به منطقه مورد مطالعه تأثير بسزايى در تغييرات کيفى و کمى موجودات تالاب و پراکنش ماکروفيتها دارد. ماکروفيتها نيز به دليل وجود نقاط متعدد و مناسب جهت رشد، از جمله مناطقى هستند که از نظر تغذيه و پناهگاه ماهيان و ساير جانداران بسيار مهم مى باشند. در تالاب گندمان نيز وجود مکانهاى متعدد پوشيده از گياهان آبزى، محيط مساعدى را جهت رشد و زيست بسيارى گونه هاى جانورى و محل مناسبى را براى رشد و تخمريزى گونه هاى متعددى از ماهيان فراهم آورده است که پراکنش و تفاوت در گونه هاى مختلف آن بستگى به عواملى چون نوع بستر وضعيت زمين شناسى، پستى و بلندى، ميزان مواد غذايى و مواد آلى موجود در بستر ، عمق نفوذ نور در آب ، نوع گياه (شناور، غوطه ور، بن در آب و …) ، سرعت جريان آب و ورود سموم و کودهاى مختلف به منطقه دارد. اما در اين ميان دخالتهاى صريح، نابجا و عدم مديريت صحيح عاملى مهم و مؤثر در تغييرات پراکنش گونه هاى مختلف گياهى مى باشد و به تبع آن اين تغييرات بر ماهيها و پرندگان مهاجر و آبزى نيز تأثير گذار خواهد بود.

گذشته از نکات ياد شده ، نوسانات ميزان آب در تالابها که ممکن است ناشى از جذر و مد ، فعاليت بشرى، وضعيت اقليم و … باشد مى تواند صدمات و اثرات چندى را به تالابها وارد سازد که در تالاب گندمان نيز نوسانات آبى به طور کامل مشهود است.

در ارتباط با نقش و ورود سموم و کودهاى مختلف مصرفى به تالاب گندمان بايد افزود که طبق آمار سال 1368، روستاها و مناطق اطراف تالاب ، داراى 41059 رأس گوسفند و 5855 رأس گاو مى باشند که اين احشام نيز سالانه ميزان قابل توجهى کود به تالاب وارد مى سازند و تأثير بسزايى بر خواص شيميايى آب و به تبع آن بر پراکنش و فراوانى موجودات مختلف تالاب و ماکروفيتها دارد.

به طور کلى مشاهدات حاصله حاکى از تأثير به سزاى جوامع انسانى اطراف تالاب بر اين اکوسيستم مى باشد که با ورود سموم و کودهاى مختلف کشاورزى، تفرج و توريسم در منطقه، استفاده از گياهان آبزى اطراف تالاب، شکار غير مجاز گونه هاى مختلف، ورود چهارپايان و … در منطقه بيشترين نقش را در تراکم پراکنش موجودات مختلف و اکوسيستم داشته است

http://fam-group.blogfa.com/page/ss2.aspx