فراز و نشيب توليد و صادرات ميگو و كاهش صادرات خاويار ايران به يك دهم

خبرگزاری فارس:صادرات خاويار ايران با گذشت بيش از ده سال از 40 تن در سال 79 به 4 تن رسيده است،در آن سال 50 درصد ارزش صادراتي محصولات شيلاتي را خاويار تشكيل مي‌داد اما الان اين رقم به 6.5 ميليون دلار مي‌رسد،توليد ميگو هم كه معمولا از نظر ارزش ريالي جايگاه خاصي بعد از خاويار دارد نيز وضعيت مناسبي ندارد.

بدين ترتيب كه سالانه 2 تا 2 هزار و 500 تن از دريا صيد مي‌شود كه تنها مصرف داخلي دارد. ميگوي پرورشي هم طي سالهاي اخير با مشكلات زيادي درگير بوده به طوري كه توليد ميگوي پرورشي كشور در سال گذشته تنها 6 هزار تن بوده است اين در حالي است كه كشورهايي مانند چين،تايلند، اندونزي و ده‌ها كشور ديگر سالانه تا 899 هزار تن توليد دارند، بر اين اساس در صادرات ميگو نيز تقريبا در دنيا جايگاهي نداريم. حجم بالاي توليد ميگو در ساير كشور‌ها در حالاي است كه ظرفيت‌هاي توليد در كشور ما به مراتب بيشتر از آنهاست، از 128 هزار هكتار زميني كه مي‌توان براي پرورش ميگو استفاده كرد 9 هزا رو 700 هكتار آماده بچه‌ميگو ريزي است كه سال گذشته تنها از 3 هزار هكتار آن استفاده شد در حالي كه استفاده از همين ظرفيت آماده مي‌توانست ميزان توليد ميگوي كشور را به 24 هزار تن برساند و ظرفيت دراز مدت هم تا 500 هزار تن يعني حتي بيشتر از كشور چين است.
در زمينه صادرات ساير محصولات آبزي هم اگرچه رشدي را طي سالهاي گذشته داشته‌ايم اما با توجه به ظرفيتهاي موجود رشد قابل ملاحظه‌اي به شمار نمي‌آيد به طوري كه نسبت به 10 سال گذشته تنها 17 ميليون دلار رشد صادراتي داشته است.
اگرچه مسئولان مي‌گويند با پرورش ماهيان توانسته‌اند خلاء كاهش توليد خاويار و ميگو را جبران كنند، اما حتي مقايسه كشوري با چنين ظرفيت‌هاي فراوان شيلاتي كه شمال و جنوب آن درياست و زمين‌ها و استعدادهاي فراواني براي آبزي‌پروري به ويژه ميگو دارد با كشورهاي ديگري مانند تايلند، ويتنام ، تايلند، اندونزي، اكوادور ، برزيل، هندوراس كه وضعيت توليد بهتري از ما دارند اسف‌بار است.
خبرنگار فارس در اين خصوص گفت و گويي را با علي اكبر خدايي دبيركل اتحاديه صادركنندگان آبزيان ايران انجام داده است كه مي‌خوانيد:

فارس: وضعيت صادرات آبزيان را در سال جاري چگونه مي‌بينيد؟
خدايي:معمولا برداشت آبزيان به ويژه ميگو و خاويار نيمه دوم سال انجام مي‌شود،آمار سال گذشته حاكي است كل صادرات آبزيان 44 هزار و 500 تن به ارزش 159 ميليون و 488 هزار دلار بوده كه نسبت به سال 88 كه 100 ميليون دلار بود رشد خوبي داشته است.

فارس: مي‌توانيد اقلام صادرات را به تفكيك بفرماييد؟
خدايي: صادرات ما شامل 18 قلم محصول آبزي بود كه از كل صادرات 2هزار و 940 تن ميگو به ارزش 13 ميليون دلار يعني كيلويي 5- 4.5دلار صادر شد.خاويار 3 هزار و 991 كيلوگرم به ارزش 6.5 ميليون دلار بود و بقيه هم مربوط به ساير محصولات آبزي بود.
ارزش صادرات خاويار در سال 79بالغ بر 70 ميليون دلار بود كه اكنون به يك دهم كاهش يافته است.

فارس: البته نسبت به قيمت آن زمان...
خدايي: قيمت خاويار تفاوتي نداشته و تنها صيد ماهيان خاوياري كاهش يافته است.

فارس: يعني قيمت خاويار صادراتي در سالهاي گذشته همين قيمت فعلي است؟
خدايي: البته گرانتر شده اما افزايش قيمت آن زياد معني‌‌دار نيست. سال 79 صادرات خاويار ايران به كشورهاي ديگر 40 تن بوده كه در سال 89 به 3 هزار و 991 كيلو يعني يك دهم كاهش يافته است.كل ارزش خاويار صادراتي هم آن موقع 64 ميليون دلار بوده كه الان به 6.5 ميليون دلار رسيد كه از نشان از كاهش يك دهمي دارد. در سال 79، كل ارزش صادراتي محصولات دريايي 126 ميليون دلار بود كه 64 ميليون دلار ‌آن يعني حدود 50 درصد خاويار بود يعني در سال 79 صادرات غير خاوياري 62 ميليون دلار بود و در حال حاضر 159 ميليون دلار كل ارزش صادراتي محصولات دريايي است كه ارزش صادرات غير خاوياري 153 ميليون دلار است.
بدين مفهوم با توليد ميگو و ساير محصولات آبزي خلاء كاهش صيد خاويار پوشش داده شده است.در حال حاضر ماهي‌هاي گرم آبي كه به كشور عراق صادر مي‌شود بازار خوبي دارد و انواع ماهي‌هايي كه غير مأكول است و مصرف داخلي ندارد را به كشور چين، ويتنام صادر مي‌كنيم.

فارس: بازارهاي صادراتي خاويار ما از گذشته تا حال چه تفاوتي كرده است.
خدايي: صادرات خاويار تنها در حوزه سازمان شيلات است و بخش خصوصي هيچ ورودي به آن ندارد،اما چون پرورش ماهيان خاوياري توسط بخش خصوصي شروع شده اميد است كه از امسال يا سال آينده با افزايش توليد خاويار مصنوعي يا پرورش توسط بخش خصوصي استحصال و صادر شود اما خاوياري كه سازمان شيلات صادر مي‌كند اكثرا به كشورهاي آمريكا، اروپا و ژاپن است كه مصرف كننده‌هاي اصلي هستند.

فارس: مشكلي براي صادرات به آمريكا وجود ندارد؟
خدايي: نه خير، خاويار جزو‌ اقلام تحريمي نيست و به راحتي خود آمريكا وارد مي‌كند.

فارس: قبلا به كدام كشورها صادر مي‌شد؟
خدايي: هميشه بازار خاويار همين‌ها بوده‌اند، بازار قديمي خود را از قبل انقلاب و سالهاي گذشته دارد و مصرف كننده‌هاي آن هم معمولا اتحاديه اروپا است.

فارس: چه ميزان از خاويار در داخل كشور مصرف مي‌شود؟
خدايي: آماري ندارم.

فارس: اخيرا خاويار تقلبي در داخل كشور زياد شده، مي‌گويند چيني است و بيشتر در شمال كشور توزيع مي‌شود؟
خدايي: كشورهاي شمالي ايران مانند ارمنستان از اين كارها مي‌كنند،اما چون خاويار ايراني از نظر كيفيت مقام نخست را دارد از خاويار تقلبي استقبال نمي‌شود.

فارس: روند توليد ميگو چطور است؟ به ويژه مي‌گوييد كاهش صادرات خاويار را با توليد اين محصول پوشش مي‌دهيد.
خدايي: البته بيشتر منظورم از طريق توليدات همه نوع آبزيان است نه صرفا ميگو.

فارس: نسبت به 11 سال گذشته تنها 33 ميليون دلار افزايش صادرات آبزيان داشته‌ايد.
خدايي: به جهت اينكه خاويار حذف شده است از 62 ميليون دلار ارزش صادراتي آبزيان طي 10 سال گذشته به جز خاويار به 153 ميليون دلار رسيده‌ايم و اگر صادرات خاويار به همان نسبت سالهاي گذشته پابرجا بود الان ارزش صادراتي آبزيان به بيش از 210 ميليون دلار مي‌رسيد.

فارس: روند صادرات ميگو چگونه است؟
خدايي: كاهش داشته، زيرا ذخاير آن در ايران و ساير كشورها روبه كاهش است.

فارس: به چه دليل؟
خدايي: برداشت از ذخاير به شدت افزايش يافته از سويي رشد جمعيت داريم و سرانه مصرف هم بايد بيشتر شود،بنابراين نياز به ميگوي پرورشي بيشتر شده در حال حاضر زمينه صيد ميگوي دريايي به حداقل رسيده و مردمان جنوب صيد را خودشان مصرف مي‌كنند.اما طي سالهاي گذشته توليد ميگوي پرورشي را توسعه داديم.سال گذشته 6 هزار و200تن ميگوي پرورشي داشتيم كه نزديك به 3 هزار تن صادر و حدود 3هزار و 200 تن در داخل مصرف مي‌شود.

فارس: صيد از دريا چقدر بود؟
خدايي: آمار متفاوت است اما حدود 3- 2 هزار تن ، كه 90 درصد مصرف داخلي دارد و عمدتا از دو استان بوشهر و هرمزگان صيد مي‌شوند.

فارس: توليد ميگو را نسبت به سال‌هاي گذشته مقايسه مي‌كنيد؟
خدايي: بله طي دو سال اخير بيشترين ميگوي توليدي در سال 83 و حدود 8 هزار و 200 تن و عمده بازار هم اتحاديه اروپا بود كه معمولا 50 درصد آن صادر و 50 درصد داخل مصرف مي‌شد، اما از سال گذشته تقاضا و قيمت داخل افزايش يافته و ديگر وابستگي صادرات به اتحاديه اروپا را نداريم و بخش زيادي از ميگوي توليد در داخل مصرف مي‌شود.طي سالهاي اخير از 8 هزار تن ميگوي توليدي 6 هزار تن به اسپانيا ، ايتاليا و كشورهاي اروپايي صادر مي‌شد اما به دنبال بحث‌هاي سياسي و نيز اشتباهي كه در روند كار سازمان دامپزشكي كشورمان ايجاد شد باعث شد كه اجازه صادرات ايران به اروپا را ندهند.

فارس: چه اشكالي به وجود آمده بود؟
خدايي: سازمان دامپزشكي ايران، نماينده اتحاديه اروپا براي كنترل، نظارت بهداشتي انواع آبزيان است كه اتحاديه اروپا در زمينه محصولات صادراتي آبزيان كد دامپزشكي ايران را قبول مي‌كند در آن سال سازمان دامپزشكي در مورد باقي مانده سموم آبهاي پساب مزارع آزمايش انجام مي‌داد و نتيجه را به فرانسه كه مسئول نظارت بر عملكرد سازمان دامپزشكي ايران در زمينه كنترل محصولات صادراتي آبزيان است ارسال مي‌كرد، دامپزشكي ايران هم كارهاي روتين خود را انجام مي‌داد اما چند آزمايش را با تأخير فرستاد يا شايد چند آزمايش را انجام نداد و آنها اين را بهانه كردند و كد گواهي ايران را باطل كردند.حتي چندين تن ميگو آن موقع صادر شد اما اجازه ترخيص ندادند چند سال بعد اين مشكلات حل شد و در طول اين مدت بازارهاي جديدي هم بري محصولات آبزيان كشور ايجاد شد.
در سال 89 ، 22 درصد ميگوي توليدي كشور به اروپا صادر شد در حالي كه قبلا 90 درصد به اروپا صادر مي‌شد، در حال حاضر به كشورهاي كويت، امارات، متحده عربي، مصر، لبنان صادر مي‌كنيم.

فارس: آيا مقطعي كه ما در مورد پرورش ميگو در كشور مشكل داشتيم و ميزان توليد كاهش بيش از 50 درصدي داشت مربوط به همين موضوع بود؟

خدايي: مهمترين دليل همين بود اما همزماني اين موضوع با بيماري لكه سفيد ميگو كه توليد را در سال 84 قطع كرد، طوفان گونو سيستان و بلوچستان در سال 85 كه هم ميگوها را به دريا ريخت و بعد از آن توليد‌كنندگان قادر نبودند بدهي بانكي را به موقع پرداخت كند، بانكها وام ندادند، بدهي‌ها معوق شد از سوي ديگر ثبات نرخ ارز نيز به همراه افزايش تورم داخلي باعث ركود بازار توليد و صادرات ميگو شد، همچنين كشورهايي مانند چين، اندونزي و غيره هم به افزايش توليد رسيدند و قيمت جهاني از 6 به 4 دلار رسيد و به دليل افزايش قيمت نهاده‌هاي داخل قيمت تمام شده هم افزايش يافت و همه اينها باعث شد كه توليد ما به شدت كاهش يابد و در سال 85 اين ميزان توليد به 2 هزار و 200 تن رسيد اما در حال حاضر اين ميزان توليد به 6 هزار و 200 تن رسيده است و پيش‌بيني مي‌شود امسال توليد به 7 الي 7 هزار و 500 تن برسد.

فارس: آيا استمهال وام ميگوكاران انجام شد؟
خدايي: بحث مفصلي است اگر موافق باشيد در جلسات ديگري پيگيري كنيم.


فارس: طي 10 سال گذشته تاكنون صادرات ميگو چه روندي را طي كرده مثلا سال 83 كه بالاترين ميزان توليد يعني 8 هزار و 200 تن بود، چه ميزان صادرات داشتيم.
خدايي: در همان سال 7 هزار و 600 تن صادرات داشتيم، سال 84 يك هزار و 918 تن، سال 87 دو هزار و 980 تن، سال 86، دو هزار و 280 تن، سال 87 يك هزار و 340 تن، سال 88 دو هزار و 700 تن، سال 89 دو هزار و 940 تن بوده است.

فارس: با در نظر گرفتن شرايط ثابت، سالانه چقدر بايد افزايش توليد ميگو را داشته باشيم؟
خدايي: اين صعت نوپا است و همواره هم با چالش همراه بوده و چنين آماري نداريم. حدود 600 پرروش دهنده ميگو در كشور وجود دارد كه 550 مورد آنها مسئله‌دار است يعني به نوعي مشكلاتي مانند بدهي بانكي، بيماري، از بين رفتن مزرعه به واسطه توفان و غيره دارند اما در مورد 50 مزرعه‌اي كه مشكل ندارند واقعا رشد خوبي را شاهديم، يعني از توليد 2 تن در هكتار خود را به 5- 4.5 تن در هكتار رسانده‌اند البته توليد 10- 8 تن در هكتار هم داريم.
آمار متوسط كشوري 2.5 تن در هكتار است كه با توجه به مشكلاتي كه بوده آمار قابل قبولي است،اما طي 10 سال گذشته به رغم افزايش هزينه‌ها، توليد افزايش پيدا كرده كه بخشي از مشكلات را پوشش داده است.افزايش هزينه‌ها اجازه نداده كه اين درآمدها در جهت توسعه توليد هزينه شود.

فارس: ميانگين توليد ميگوي كشور در مقايسه با كشورهاي پيشتاز چگونه است؟
خدايي: پيشتازان، كشورهاي آسياي جنوب شرقي، چين ، ويتنام ، تايلند، اندونزي و كشورهاي آمريكاي لاتين مانند اكوادور ، برزيل، هندوراس هستند. كشور ما از نظر عملكرد در واحد سطح جايگاه خيلي خوبي دارد اما به دليل اينكه سطح زير كشت در كشور ما پايين‌تر و هزينه تمام شده بالاتر است در توليد نهايي جايگاه مناسبي نداريم.
در كشورهاي پيشتاز مزارع بسيار بزرگي در مساحت‌هاي 100 هزار هكتار وجود دارد كه اطرافشان را بسته‌اند، ميگو ريخته‌اند كه هزينه تمام شده را پايين مي‌آورد اما شايد عملكرد در واحد سطح آنها بالا نباشد اما در كل توليدشان بالاست.


فارس: هزينه تمام شده در كشور ما نسبت به آنها چگونه است؟
خدايي: قيمت تمام شده يك كيلوگرم ميگو در كشور ما 4 هزار و 500 تومان تا 5 هزار تومان يا (5-4.5 دلار) است اما قيمت تمام شده يك كيلوگرم ميگو در آن كشورها 3.5 - 3 دلار است، از نظر عملكرد واحد سطح جزو 5 كشور اول هستيم. كشورهايي مانند تايلند و اكوادور از ما جلوتر هستند اما از نظر صادرات هيچ جايگاهي را در صادرات نداريم.

فارس: از نظر توليد نهايي ميگو چه جايگاهي داريم؟
خدايي: چين 899 هزار تن، تايلند 548 هزار تن، ويتنام 357 هزار تن، اندونزي 334 هزار تن، هند 194 هزار تن، بنگلادش 110 هزار تن، اكوادور 145 هزار تن، مكزيك 91 هزار تن، برزيل 72 هزار تن، ايران 6.5 هزار تن، عربستان 5 هزار تن طبق آمار سال 2010 توليد دارند.

فارس: ظرفيت‌هاي توليد در كشور چگونه است؟
خدايي: 180 هزار هكتار اراضي مستعد براي پرورش ميگو شناخته شده كه 128 هزار هكتار آن مفيد است. 43 هزار هكتار آن انتخاب شده و در مرحله مطالعاتي است. 25 هزار هكتار آن مطالعه نهايي شده و آماده براي احداث است كه تأسيسات زيربنايي 16 هزار هكتار آن آماده شده، استخر 9 هزار و 710 هكتار آماده براي ريختن بچه ميگو است كه اين فضا ظرفيت توليد 24 هزار تن ميگو را دارد،اما امسال فقط 3 هزار و 250 هكتار يعني يك سوم زير كشت رفت و پيش‌بيني مي‌شود كه 7 هزار تن توليد شود.

فارس: ظرفيت 9 هزار و 710 تن كه آماده بود، چرا استفاده نشد؟
خدايي: آنها مشكل بدهي دارند. اعتبار ندارند. از سوي دولت حمايت نمي‌شوند در حالي كه تنها با اين اقدام توليد ما به 24 هزار تن در سال افزايش مي‌يافت.

فارس: ظرفيت‌هاي ما كه نسبت به كشورهايي مانند تايلند و اكوادور و غيره خيلي بالاتر است پس مشكل توليد چيست؟
خدايي: البته آنها هم از همه ظرفيت‌ها استفاده كرده‌اند و الان جايي براي افزايش توليد ندارند.

فارس: با فرض اينكه توليد اينها در همين وضعيت بماند اما شايد بيش از دو قرن زمان لازم باشد توليد خود را به آنها برسانيد؟
خدايي: نهايت ظرفيت ما حدود 500 هزار تن است، يعني از تمام 128 هزار هكتار زمين قابل كشت يا عملكرد 2.5 تن در هكتار استفاده شود كه با كيلويي 5 دلار مي‌تواند 2.5 ميليارد دلار درآمد ارزي داشته باشيم.

فارس: اما شما الان حدود 3 هزار هكتار بيشتر كشت نداريد.

خدايي: مشكلات زيادي سر راه توليد در كشور ما قرار دارد، در نظر بگيريد كشوري مانند تايلند بيش از 500 هزار تن توليد داشته و حدود 400 هزار تن ميگو صادر كرده است و 2.8 ميليارد دلار درآمد داشته در حالي كه صادرات فرش و غيره حدود 500 ميليون دلار و خشكبار ما يك ميليون دلار است، يا ويتنام 240 هزار تن ميگو صادر كرده، يك ميليارد و 700 ميليون دلار صادرات داشته، اندونزي تا سال 2014 هدف‌گذاري كرده كه اولين توليد‌كننده ميگو در دنيا باشد و چين را پشت‌سر بگذارد.

فارس:‌آيا شما هم برنامه‌اي داريم؟
خدايي: برنامه داريم كه تا پايان برنامه پنجم 48 هزار تن را زير كشت ببريم و براي 5 هزار هكتار دو برداشت در سال انجام دهيم.

فارس: در مورد وضعيت صادراتي ساير محصولات آبزيان در مقايسه با كشورهاي اروپايي بفرماييد؟
خدايي: آمار كاملي ندارم در صحبت‌هاي بعدي تهيه و ارائه مي‌كنم،اما جايگاه جالبي با توجه به ظرفيت‌هاي موجود نداريم. در عين حال نسبت به كشورهاي منطقه اوليم و حتي در صيد ماهيان تن نسبت به هند هم بالاتريم.

فارس: به هر حال در مقايسه، ظرفيت‌هاي توليد در كشور ما هم بالاتر است و شايد دليل اول بودن در منطقه هم همين است. فكر مي‌كنيد با اين ظرفيت‌ها شايسته بود چه جايگاهي داشته باشيم؟
خدايي: شيلات كشور با با 15-10 و ميگو با 35 درصد ظرفيت كار مي‌كنيم از 92 كارخانه فرآوري 25-20 مورد در ايامي از سال فعالند،‌12 هزار لنج صادراتي داريم كه به دليل كمبود ذخاير براي ماهيگيري به آبهاي دور مي‌روند يعني تا نزديك سومالي مي‌روند آنجا هم با دزدان دريايي درگيرند چند سال پيش رفته بودند سومالي و چند دزد آنها را گرفته بودند، ماجرا از اين قرار بود كه به دليل اينكه آبهاي اقيانوس هند، ذخاير خوبي ندارد رفته بودند آبهاي دور، آنجا با دزدان دريايي درگير مي‌شوند و اينها را مي‌گيرند و پول مي‌خواهند. ايرانيها قرار با آنها مي‌گذارند و با ترفندي وادار به تسليم به نيروهاي سپاه پاسداران انقلاب اسلامي مي‌كنند.