تهيه غذا با آبزيان حرام گوشت در برخي رستوران ها با چه توجيهي؟

درحالي که حلال بودن گوشت شاه ميگو (لابستر و خرچنگ درازآب شيرين) محل بحث و نظر فقهاست به طوري که برخي آن را حلال و برخي حرام اعلام کرده اند، مشاهده مي شود که در برخي رستوران ها به ويژه در تهران اين مواد سرو شده و يا کنسرو آن در بازار به فروش مي رسد.

حتي خرچنگ که حرام بودن آن قطعي است و فقها به دليل روايات رسيده از ائمه حکم به حرمت آن داده اند برخي شنيده ها حکايت از سروشدن خرچنگ يا کنسرو آن در رستوران ها و يا فروش آن در بازار موادغذايي دارد بدون آن که نظارتي در اين زمينه صورت گيرد.مديرکل امور دستگاه هاي اقتصادي و پيشگيري ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز چند ماه پيش با بيان اين که در برخي از بازارهاي کشور کنسرو خرچنگ ديده شده است ، گفت: يکي از مواردي که در قاچاق کالا بسيار موثر است حلال يا حرام بودن موادغذايي است اما با اين حال در دو سال قبل چند مورد فروشگاه در رشت ديده شد که کنسرو خوک مي فروختند که آنها را تعطيل کرديم.به گزارش مهر عباس نخعي افزود: هم اکنون موضوع کنسرو خرچنگ که حرام است، وجود دارد که ميزان آن بالا نيست اما با اين حال تذکر جدي براي جمع آوري آن داده ايم و سازمان هاي بازرگاني و کميسيون هاي استاني را در جريان گذاشته ايم که با اين مورد برخورد جدي داشته باشند.جالب اين است که تعداد زيادي از خريداران يا حتي فروشندگان اين موادغذايي مانند خرچنگ، کوسه ماهي و ...از حرام بودن آن ها بي اطلاعند و يا درباره آن شبهه دارند.با گسترده شدن بحث توزيع و فروش خرچنگ لابستر و ساير سخت پوستان آبزي و موادغذايي خارجي که داراي فرآورده هاي گوشتي هستند، بسياري از مراجع نسبت به اين موضوع واکنش نشان داده اند.اهميت حلال يا حرام بودن آبزيان در دوران ما بسيار مورد توجه است زيرا امروزه ثابت شده است ماهي و به طور کلي آبزيان داراي خواص فراواني است. به همين دليل گرايش به سوي استفاده از اين موادغذايي افزايش يافته است. از اين ميان حلال بودن يا نبودن نوعي ماهي که به آن خرچنگ درازآب شيرين يا شاه ميگوي درياي شيرين و خرچنگ درازآب شيرين يا شاه ميگوي آب شور گفته مي شود، محل بحث و گفت وگو قرار گرفته است.در اين زمينه اين سوال مطرح است که آيا اين دو ماهي جزو خانواده خرچنگ است يا ميگو ؟چون اگر جزو خرچنگ ها باشد، طبق فتواي فقها حرام است.اما سوال اصلي اين است که ملاک حلال بودن آبزيان چيست؟

در ميان انبوه آبزيان فقط ماهيان فلس دار حلال است

حجت الاسلام حسيني خراساني در گفت وگو با خراسان با اشاره به اين که آبزيان بسيار متنوع و داراي گونه هاي متفاوتي است، درباره معيار حليت آبزيان از نظر فقه شيعه مي گويد: در ميان انبوه آبزيان فقط ماهي با شرط فلس دار بودن حلال است. پس هر موجودي که ماهي شمرده شود، مثل اسب آبي، عروس دريايي و ... حلال نيست. البته تشخيص اين که کدام ماهي فلس دار است برعهده کارشناسان شيلات است و پس از بيان نظر کارشناسي آن ها، مراجع حکم خود را صادر مي کنند.وي مي افزايد: شرايط صيد ماهي به اين صورت است که ماهي بايد زنده و توسط انسان از آب صيدشود.

دليلي که ماهي اوزون برون پس از انقلاب حلال اعلام شد

تا قبل از پيروزي انقلاب، نوعي ماهي به نام اوزون برون حرام شمرده مي شد درحالي که اين ماهي به فراواني در درياي خزر يافت مي شد و بقيه کشورهاي ساحلي خزر اقدام به صيد فراوان آن مي کردند تا اين که استفتاء مردم از مراجع به ويژه امام (ره) درباره حکم اين ماهي موجب شد، کارشناسان شيلات اقدام به بررسي دقيق اين ماهي کنند که پس از بررسي هاي انجام گرفته، معلوم شد اوزون برون نيز داراي فلس است به همين دليل حلال اعلام شد.حجت الاسلام حسيني خراساني با اشاره به اين که طبق فتواي بسياري از فقها اوزون برون جزو ماهي هاي حرام گوشت محسوب مي شد اما پس از انقلاب وقتي درباره اين ماهي از امام (ره) استفتا شد، ايشان فرمودند ما به عنوان فقيه، فقط حکم شرعي را بيان مي کنيم اما موضوع شناسي آن برعهده کارشناسان شيلات است که اگر طبق بررسي آن ها اين ماهي فلس دار باشد و لو اين که پولک هاي آن کم باشد، اوزون برون نيز محکوم به حليت است. پس از اعلام ديدگاه امام(ره)، کارشناسان شيلات اعلام کردند اوزون برون داراي پولک است اما اين ماهي به دليل حرارت بالايي که در بدن خود احساس مي کند، گاهي خود را به صخره ها و بوته هاي اطراف دريا مي زند و پولک هاي آن مي ريزد طوري که انسان وقتي دقت مي کند مي بيند در ناحيه اطراف گوش اوزون برون که به اطراف برخورد نکرده، هنوز پولک باقي است.با توجه به اين ديدگاه کارشناسان شيلات و بررسي دقيقي که آن ها داشتند فقها حکم به حليت اوزون برون دادند.

آيا لابستر(شاه ميگو) پولک دار است؟

اما مسئله اي که در حال حاضر مورد توجه مردم قرار گرفته است حکم حليت يا حرمت شاه ميگو است. اما سوال اين است که آيا شاه ميگو که همانند ميگو ولي بزرگ تر از آن است جزو ماهيان شمرده مي شود و داراي فلس است؟

دکتر محمدرضا فاطمي استاد علوم بيولوژي دريايي واحد علوم تحقيقات دانشگاه آزاد اسلامي با اشاره به اين که فلسي که بدن ماهي ها را مي پوشاند از جنس کيتين است که اين کيتين از ماهي محافظت مي کند مي گويد: ميگو و شاه ميگو که در اصطلاح لاتين به آن لابستر (Labster) مي گويند و شاه ميگو عنوان فارسي است که براي آن انتخاب شده با يکديگر تفاوتي ندارند و از خانواده سخت پوستان محسوب مي شوند.وي در گفت وگو با مهر مي افزايد: آن چه روي بدن سخت پوستان را پوشانده، از جنس کيتين است از اين رو، از نظر زيست شناسي مي توان قشر بدن آن را پولک يکپارچه تلقي کرد.اين در حالي است که حسين عمادي استاد علوم شيلاتي دريا و اقيانوس شناسي دانشگاه ديدگاه متفاوتي در اين زمينه دارد؛ وي مي گويد: سخت پوستان به طور مطلق فاقد پولک است. براي مقايسه لابستر (Labster) و ماهي بايد گفت که قشري که بدن ميگو، لابستر و خرچنگ دراز آب شيرين را پوشانده کاملا با ماهي متفاوت است و از يک پوشش کيتيني برخوردار است. به طور مطلق نمي توان گفت که ميگو، لابستر و خرچنگ دراز آب شيرين داراي فلس است.

تفاوت هاي خرچنگ و شاه ميگو

به گفته حجت الاسلام حسيني خراساني از نظر فقهي خرچنگ حرام است و اين حرمت به دليل رواياتي است که از ائمه اطهار(ع) وارد شده است. اما نکته مهم آن است که کارشناسان دريايي نوعي از شاه ميگو را هم خرچنگ دراز آب شيرين مي نامند. در اين صورت آيا اين نوع شاه ميگو نيز حرام است؟ دکتر حسين عمادي در اين زمينه مي گويد: مرکز تحقيقات شيلات ايران در سال ۱۳۷۴، براي گرفتن حکم حليت، اقدام به ارائه اسامي جديدي براي آبزيان کرده در نتيجه لابستر به عنوان شاه ميگوي دريايي آب شور و خرچنگ دراز آب شيرين (Crayfish) به عنوان شاه ميگوي آب شيرين نام گذاري شد.

وي تصريح مي کند: اگر ميگو را حلال تلقي کنيم از نظر علمي هيچ فرق عمده اي ميان ميگو و خرچنگ دراز آب شيرين (شاه ميگوي آب شيرين) وجود ندارد. اختلافات اين دو از نظر جانورشناسي تقريبا مثل اختلافات بز و گاو است. از نظر رفتاري هم تقريبا به همان ترتيب است. فرق ميگو و لابستر اين است که لابستر (شاه ميگوي آب شور) از ميگو بزرگ تر است و در اعماق بيشتري از دريا زندگي مي کند و در مناطق صخره اي يافت مي شود، اما ميگو در مناطق کم عمق تر زندگي مي کند. لابستر در مقايسه با ميگو از طول عمر بيشتري برخوردار است.

خرچنگ پهن را فقها حرام شمرده اند

استاد علوم شيلاتي دريا با تأکيد بر اين که بين شاه ميگوي آب شيرين که به آن خرچنگ دراز آب شيرين نيز گفته مي شود و همچنين لابستر با خرچنگ پهن که اين گونه از نظر فقها حرام شمرده شده است، تفاوت وجود دارد مي گويد:خرچنگ دراز آب شيرين در آب شيرين و ميگو و لابستر در آب شور زندگي مي کنند، اما يک سري از ميگوها نيز در آب شيرين زندگي مي کنند و دقيقا مثل ميگوهاي آب شور هستند. در اين ميان خرچنگ پهن يا (Crab) که در فارسي به آن خرچنگ گفته مي شود از نظر علما حرام شمرده شده است. از نظر جانورشناسي لابستر، خرچنگ دراز آب شيرين و ميگو از يک خانواده نيست، اما رده هاي آن ها مشابه است. خرچنگ پهن در يک رده ديگر قرار دارد. دکتر عليرضا ساري استاد جانورشناسي دريايي دانشکده زيست شناسي دانشگاه تهران نيز مي افزايد: شاه ميگو در کشور ما بيشتر از چابهار صيد مي شود.

برخي از اين گونه ها در اعماق پايين تري از دريا زندگي مي کنند و از نظر شکلي مسطح است که به آن مادر ميگو يا ام الروبيان گفته مي شود. اين استاد جانورشناسي دريا مي گويد: نوعي از خرچنگ که از آن با عنوان خرچنگ دراز آب شيرين ياد مي شود که با عنوان شاه ميگوي آب شيرين به فروش مي رسد، در مناطق شمالي کشور به خصوص تالاب انزلي، درياي خزر و رودخانه ارس زندگي مي کند. وي تصريح مي کند: اين آبزي به طور کلي در محيط هاي رودخانه اي زندگي مي کند، اما طي چند سال ايران اقدام به صادرات خرچنگ دراز آب شيرين يا شاه ميگوي آب شيرين کرده که البته به صورت محدودي وارد بازارهاي داخلي شده است.

ميگو حلال است

حجت الاسلام حسيني خراساني نيز مي گويد: از نظر فقها ميگو حلال است اگر چه ماده اي که بدن آن ها را پوشانده با فلس ماهي متفاوت است. اما گفته مي شود ميگو نوعي ملخ دريايي است و همان طور که ملخ در خارج از آب حلال است ميگو هم به عنوان نوعي ملخ دريايي، حلال گوشت است، اما خرچنگ از نظر فقها حرام شمرده شده است.

نظر مراجع عظام درباره خوردن لابستر يا شاه ميگو

استفتا از مراجع عظام نشان مي دهد که برخي خوردن شاه ميگو را داراي اشکال و برخي حرام مي دانند. در استفتاء خبرنگار مهر از بخش پاسخگويي به سوالات شرعي دفتر آيت ا... ناصر مکارم شيرازي در رابطه با خوردن شاه ميگو يا لابستر با توضيح اين که شاه ميگو عنواني است که در زبان فارسي به آن اطلاق مي شود و در اصل لابستر از خانواده ميگوها نيست عنوان شده است که خوردن لابستر اشکال دارد اما خوردن خرچنگ حرام است. همچنين در استفتاء صورت گرفته به صورت مکتوب از دفتر آيت ا... وحيد خراساني در همين رابطه تاکيد شده است: همه اقسام خرچنگ خوردن آن حرام است. در پي تماس خبرنگار مهر با نمايندگي دفتر آيت ا... نوري همداني در قم و مطرح کردن تفاوت هاي ميان لابستر و شاه ميگو اين پاسخ مطرح شده است که لابستر در صورتي که عرفا ميگو و يا شاه ميگو محسوب مي شود، خوردن آن مانعي ندارد. دفتر آيت ا... نوري همداني در ادامه تاکيد کرد: درباره خوردن خرچنگ و حرام بودن آن روايت مشخص وجود دارد و همچنين روايت مشخصي درباره حليت ميگو وجود دارد؛ غير از ميگو ساير آبزيان دريايي در صورت داشتن فلس حلال محسوب مي شود.

خريد و فروش گوشت خرچنگ

به دليل رواياتي که از ائمه اطهار(ع) رسيده گوشت خرچنگ از نظر همه فقها حرام است اما چندتن از مراجع حکم خريد و فروش خرچنگ و ساير سخت پوستان آبزي و موادغذايي خارجي را که داراي فرآورده هاي گوشتي است بيان کرده اند. به گزارش مهر مقام معظم رهبري درباره خوردن گوشت خرچنگ به صراحت عنوان کرده اند که «حرام است».از نظر آيت ا... فاضل لنکراني نيز خوردن گوشت خرچنگ حرام است. آيت ا... سيستاني در اين باره گفته اند: «خوردن آن ها حرام است ولي خريد و فروش چون منفعتي غير از خوردن دارد اشکال ندارد.» آيت ا... صافي گلپايگاني نيز عنوان کرده اند که «گوشت خرچنگ حرام است و فروختن آن نيز براي خوردن جايز نيست؛ بلي چنانچه منافع محلله (حلال) داشته باشد از قبيل خوراک صيور و غيره فروختن آن براي اين جهت اشکال ندارد.»آيت ا... مکارم شيرازي در پاسخ به اين استفتاء که «آيا خوردن گوشت خرچنگ حلال است؟» اين گوشت را حرام توصيف کرده اند.

خوردن گوشت کوسه ماهي، حرام است

متأسفانه با وجود اينکه فقها در حرام بودن گوشت کوسه ماهي اتفاق نظر دارنداما به وفور اين ماهي در سطح شهر از فروشگاه و مغازه و ... به فروش مي شود، به گزارش برنا نظر چند تن از مراجع عظام را مي خوانيد.

خريد و فروش و خوردن گوشت کوسه ماهي، بچه کوسه ماهي، لابستر، شاه ميگو و خرچنگ با توجه به اين که در برخي از رستوران ها اين مواد اوليه طبخ مي شود و به فروش مي رسد و در برخي از فروشگاه ها اين مواد خريد و فروش مي شود چه حکمي دارد؟

رهبر فرزانه انقلاب، حضرت آيت ا... العظمي خامنه اي (مدظله العالي): اگر خريد و فروش براي خوردن باشد، جايز نيست و الا مانعي ندارد. آيت ا... مکارم شيرازي: در مورد کوسه ماهي در صورتي که فلس نداشته باشد، حلال نيست و همچنين لابستر و شاه ميگو و خرچنگ حرام گوشت هستند، ولي ميگو اشکالي ندارد.

آيت ا... سيستاني : تنها ماهي که در اصل خلقتش فلس دار باشد- هر چند از جهت عارضي فلس از او جدا شده باشد - و ميگو از حيوانات دريايي چنان چه زنده از آب بگيرند و بيرون آب جان دهد، پاک و خوردن آن حلال است و چنان چه در آب بميرد پاک بوده، ولي خوردن آن حرام است، هر چند با وسيله اي مانند زهر بميرد، مگر اين که در تور ماهيگير در آب بميرد که در اين صورت خوردنش حلال است و ماهي بي فلس را اگر چه زنده از آب بگيرند و بيرون آب جان دهد، حرام است.

آيت ا... وحيدخراساني: خوردن گوشت کوسه ماهي و بچه کوسه و خرچنگ حرام است. خوردن گوشت ميگو حلال است و به طور کلي خوردن ماهي که فلس داشته باشد و طبق دستور شرع تزکيه شده باشد، حلال است و اگر اين حرام گوشت هاي دريايي منفعت حلال عقلايي داشته باشد، خريد و فروش آن جايز است. ولي خريد و فروش آن براي منفعت حرام (مثل خوردن) باطل و حرام است