تهديد «خزر» اين بار توسط «لاس وگاس» ترکمنستاني

اگر هتل آتلانتيس ، جزيره النخل و آب هاي شور سواحل دبي ديگر براي گردشگران غربي جذابيتي ندارد، نگران نباشند، ترکمنستان نيز بنا دارد در آب هاي شيرين درياچه مازندران يک مجمع الجزيره مصنوعي بزرگ به نام «لاس وگاس درياي کاسپين»احداث کند، آن هم بدون کسب رضايت 4 کشور ديگر حاشيه اين درياچه.

بگذاريد بيشتر توضيح دهم. کشور ترکمنستان قصد دارد يک جزيره مصنوعي بسيار بزرگ در نزديکي مرزهاي آبي ايران در درياي خزراحداث کند. اين طرح شامل حدود 10 تا 15 منطقه تفريحي و هتل، فرودگاه، بزرگراه، نيروگاه برق، توربين گازي، امکانات شيرين سازي آب، تصفيه خانه و نيز سيستم آب رساني همچنين احداث پارک هاي آبي، باشگاه هاي ورزشي و قايق سواري، رستوران ها، مکان هايي براي چادر زدن، پارک هاي تفريحي و مراکز خريد خواهد بود

بنا بر گزارش خبرگزاري ميراث فرهنگي، يک شرکت هلندي اين جزيره مصنوعي در سواحل درياي مازندران را براي ترکمنستان طراحي کرده است. در پي تصميم مقامات کشور ترکمنستان براي احداث مجموعه توريستي موسوم به لاس وگاس درياي کاسپين، شرکت هلندي «وان اورد» ضمن ارائه طرح احداث يک جزيره مصنوعي در سواحل درياي مازندران به مقامات ترکمنستان اعلام آمادگي کرده است.

«يوهانس هفکنشيد» يکي از مديران شرکت هلندي "وان اورد" در مصاحبه با يک روزنامه ترکمنستان اعلام کرده: «اين شرکت، پروژه احداث جزيره مصنوعي در سواحل درياي مازندران را به مقامات ترکمنستان ارائه کرده است.»

به گفته او، اين جزيره به نحوي طراحي شده تا نشان ملي کشور ترکمنستان به گونه اي برجسته بر آن ترسيم شود. درعين حال فضا و امکانات براي احداث ساختمان هاي مورد نياز درآينده نيز درنظر گرفته شده است.

جالب آن که به گفته برخي منابع آگاه، طرح احداث جزيره مصنوعي تنها بخش کوچکي از اين پروژه بزرگ است که از سال 2009 با اختصاص 5 ميليارد دلار از سوي کشور ترکمنستان براي احداث محوطه اي توريستي آغاز شده است. منبع تامين مالي اين پروژه بزرگ نيز منابع هنگفت گاز در کشور ترکمنستان است که چهارمين ذخاير گاز جهان را دارد.

چه خواهد شد؟

ولي اولين سئوالي که به ذهن خطور مي کند اين که با احداث چنين تاسيسات عظيمي در دل درياي بسته مازندران، براي اکولوژي اين درياچه چه اتفاقي خواهد افتاد؟

کارشناسان با هشدار در مورد ساخت جزيره مصنوعي توسط ترکمنستان در جنوب شرقي درياي خزر اين طرح را تهديدي جدي براي يکي از مهم ترين زيستگاه هاي ماهيان خاوياري و فک خزري دانسته و معتقدند سازه هاي اين جزيره ممکن است کل سيستم اکولوژيکي درياي خزر را بر هم بزند.

يک کارشناس حفاظت محيط زيست و پژوهشگر زيست بوم هاي دريايي در اين خصوص مي گويد: اگر اين جزيره به شکل سنتي و با ريختن خاک و خشکاندن دريا ساخته شود کل موجودات بستر دريا مدفون شده و از بين مي روند.

"بابک سايباني" در توضيح بيشتر موضوع مي گويد:اگر در اين قسمت کلني هاي مرجاني نيز وجود داشته باشد بيشترين خسارت به اکوسيستم وارد شده و علاوه بر آن انواع و اقسام موجودات بستر زي ديگر دريا هم از بين خواهند رفت.

وي اضافه مي کند: يکي ديگر از آسيب هاي بزرگ طرح بر هم خوردن الگوي جريان آب درياست که اين مسئله مسير حرکت، مهاجرت و تغذيه همه گونه هاي جانوري خزر را دچار مشکل اساسي مي کند. بنابراين حتي در صورت موافقت همه کشورهاي حاشيه خزر بايد براي احداث چنين جزايري از سازه هاي شناور استفاده شود اما متاسفانه در منطقه ما هنوز شيوه ساخت جزيره ها به شکل سنتي و با خاک است.

"حسن رحيميان" دکتراي اکولوژي آبزيان نيز مي گويد: در عين حال که اطلاعات چنداني از اين طرح در دست نيست اما به طور عام درباره طرح هاي جزيره سازي در حاشيه درياها مشکلاتي وجود دارد که بايد به آن ها توجه کرد. نخست اين که در رسوباتي که طي هزاران سال در بستر دريا جمع شده به هم خوردگي ايجاد مي کنند؛ چرا که اجراي اين طرح ها باعث ورود مواد زايد بسياري به دريا از فلزات سنگين گرفته تا آلودگي هاي نفتي که طي هزاران سال در بستر دريا خوابيده اند مي شود.

اين عضو هيئت علمي دانشگاه با اشاره به اين که ايجاد چنين شرايطي به ويژه براي صافي خوارها بحران هاي جدي فراهم خواهد کرد ، مي گويد: اين گونه ساخت و سازها بر موجودات دريازي به ويژه آن هايي که محل توليد مثل و مهاجرتشان دريا باشد در کوتاه مدت اثرگذار خواهد بود و بر آن هايي که صافي خوار هستند اثرات منفي خواهد گذاشت. ضمن اين که گل و لاي وارد آبشش ماهي ها شده و آمادگي ابتلاي آن ها به انواع عفونت ها را بالا خواهد برد.

"رحيميان" يادآوري مي کند که امروزه ديگر روش هاي نوين علمي تر و کم آسيب تر به محيط زيست مانند ساخت جزاير ساحلي جايگزين جزيره سازي شده و به جاي ايجاد جزيره در آب و خشک کردن بخش هايي از دريا، آب را به ساحل هدايت مي کنند که اين به مراتب بهتر بوده و باعث افزايش توليد مي شود.

"محمد رضا فاطمي" استاد دانشگاه و عضو هيئت علمي دانشگاه علوم و تحقيقات نيز معتقد است: ساخت اين جزيره مي تواند صدمات جبران ناپذير محلي و منطقه اي به اکوسيستم دريايي اين منطقه وارد کند. آسيب هاي بسيار شديد و کوتاه مدتي که در هنگام ساخت اين جزيره بر اکوسيستم و جانداران اين منطقه وارد مي شود از يک سو و خسارت هايي که در طول زمان و بعد از ساخته شدن اين جزيره بر آن ها تحميل مي شود از سوي ديگر تهديداتي جدي براي درياي خزر به شمار مي رود.

"فاطمي" با اشاره به اين که اين منطقه در جنوب شرقي درياي خزر که يکي از کم عمق ترين مناطق اين دريا و نزديک به تالاب گميشان است واقع شده که فلات قاره گستردگي زيادي دارد و محيط بسيار مناسبي براي رشد و تکثير آبزيان است ، به مهر مي گويد: ساخت اين جزيره بر جانداران و زيست بوم اين تالاب اثرات منفي بسيار شديدي مي گذارد.

"فاطمي" با اشاره به جريان عمومي درياي خزر که بر خلاف عقربه هاي ساعت از غرب به شرق است تأکيد مي کند: اگر سازه هاي اين جزيره گستردگي زيادي داشته باشد ممکن است در اين جريان اختلال ايجاد شود و کل سيستم اکولوژيکي درياي خزر را بر هم بزند.

وظيفه ما چيست؟

خب! حال که آينده و آن چه رخ خواهد داد بر ما روشن است و از طرفي گذشته و آن چه در سواحل امارات روي داد را نيز تجربه کرده ايم، براي پيش گيري از تکرار آن تجربه تلخ چه بايد کرد؟

"بابک سايباني" پژوهشگر زيست بوم هاي دريايي با اشاره به اقدامات مشابه کشورهاي حاشيه خليج فارس و به ويژه امارات براي ساخت جزيره در خليج فارس نيز گفت: اماراتي ها نيز بدون انجام ارزيابي هاي زيست محيطي به ساخت جزيره هاي مصنوعي اقدام کردند که اکوسيستم اين دريا را دچار آسيب هاي زيادي کرد، با اين حال مجمع عمومي سازمان ملل سال گذشته و با فشارهاي ايران مصوبه اي را تصويب کرد که خشک کردن دريا و احداث جزاير مصنوعي به ويژه در درياهاي نيمه بسته ممنوع است؛ البته اين مصوبه دستوري نيست و توصيه اي است.

"محمد رضا فاطمي" استاد دانشگاه و عضو هيئت علمي دانشگاه علوم و تحقيقات در پاسخ به اين که آيا با توجه به اثرات ساخت اين جزيره بر آبزيان ايران سازمان محيط زيست مي تواند نسبت به ساخت اين جزيره اعتراض کند؟ مي گويد: با توجه به اين که رژيم حقوقي درياي خزر به طور کامل مشخص نيست نمي توان به اين موضوع اعتراض کرد اما بر اساس پروتکل تهران که ايران و ترکمنستان هردو عضو آن هستند مي توان با مطرح کردن اين موضوع، سازمان محيط زيست ايران خواهان همکاري براي کاهش خسارات شود.

همچنين "محمد باقر نبوي" معاون سابق محيط دريايي سازمان محيط زيست با اشاره به اين که در کاپ 3 تفاهم نامه تهران جلوگيري از آلودگي نفتي آب هاي خزر تصويب شده اظهار مي کند: هنوز تفاهم نامه جلوگيري از تخريب و آلودگي سواحل تصويب نشده که بتوان به صورت قانوني از اين اقدام جلوگيري کرد.البته ساخت اين جزيره اگر بر طبق موازين زيست محيطي باشد به گونه اي که شناور بوده و در جريان آب اختلال ايجاد نکند مشکلي ندارد.

"نبوي" با بيان اين که هنوز از ابعاد و چگونگي ساخت اين جزيره ها اطلاعاتي نداريم، به مهر مي گويد: اگر ابعاد و ساختار آن به آبزيان و اکوسيستم خزر آسيب وارد کند اجازه ساخت آن را نمي دهيم.

" اميد صديقي" مديرکل دفتر اکوبيولوژي دريايي سازمان محيط زيست نيز معتقد است، دولت ترکمنستان موظف است براي شروع به کار اين پروژه، ارزيابي زيست محيطي لازم را انجام دهد و نتايج آن را به 4 کشور ديگر همسايه درياي خزر اعلام کند. در حقيقت بايد کشورهاي حاشيه اين درياچه همگي با اطلاع کامل از اين پروژه و اثرات سياسي، جغرافيايي و زيست محيطي آن با اين اقدام ترکمنستان موافقت کنند وگرنه اين کشور نمي تواند چنين کاري انجام دهد.

... ونمايندگان مجلس؟

بد نيست سري هم به خانه ملت و به ويژه کميسيون امنيت ملي و سياست خارجي مجلس شوراي اسلامي بزنيم تا ببينيم نظر اعضاي اين کميسيون چيست و در جريان اقدامات احتمالي آن ها قرار گيريم.

"محمد کريم عابدي" يکي از اعضاي کميسيون امنيت ملي و سياست خارجي در اين باره مي گويد: هنوز هيچ گزارشي در اين خصوص به ما ارائه نشده و براي ما مشخص نيست که قرار است يک بندر ساخته شود يا يک جزيره!

وقتي مشخصات "لاس وگاس" از نوع ترکمنستاني را به اطلاعش مي رسانم مي گويد: اگر واقعا بنا بر احداث چنين جزيره اي باشد به شدت اعتراض مي کنيم. اين موضوع بايد در اجلاس 5 کشور حاشيه درياي مازندران مطرح شود و در صورت بي خطر بودن و موافقت همه اعضا اجرا شود وگرنه دستگاه ديپلماسي کشور اجازه چنين کاري را نخواهد داد.

ولي اگر قضيه جزاير مصنوعي امارات تکرار شود چه؟ وي پاسخ مي دهد: اگر اين بار با اين قضيه برخورد جدي نشود چه بسا ديگر کشورهاي حاشيه درياي مازندران نيز به فکر رقابت با ترکمنستان بيفتند که در اين صورت بايد منتظر نابودي اکوسيستم خزر بود.

"سيد علي آقازاده" ديگرعضو اين کميسيون نيز مي گويد: بي شک احداث چنين جزايري بر اساس قوانين بين المللي ممنوع است چون براي کشورهاي هم جوار مشکلات اقتصادي، جغرافيايي و اکولوژيکي به وجود مي آورد.

وي اضافه مي کند: طبق اين قوانين اگر قرار است کشوري تغييرات فيزيکي انجام دهد که بر کشورهاي ديگر تاثير گذار است بايد با نظر مشورتي آن کشورها باشد. بنابراين ما حتما در اين مورد اعتراض خواهيم کرد.

مي پرسم، مثل آن چه در مورد جزاير مصنوعي در سواحل امارات روي داد؟ "آقازاده" مي گويد: اين که جلوي يک اقدام خلاف گرفته نمي شود به معناي آن نيست که اعتراضي صورت نگرفته بلکه آن کشور به اعتراض ها توجه نشان نداده است.

ولي آيا حتي در چنين شرايطي نمي توان اقدام بين المللي انجام داد؟ وي مي گويد: البته مي توان به مجامع بين المللي شکايت و قضيه را پي گيري کرد. ضمن آن که حق اقدام متقابل و مقتضي براي ما محفوظ است.

از طرف ديگر به گفته برخي کارشناسان، مرزهاي سرزميني کشورها بر اساس آخرين خشکي هاي متعلق به کشور در دريا حساب مي شود و هنگامي که کشوري جزيره ايجاد مي کند يعني چند مايل پيشروي مي کند و اين مسئله با توجه به منابع نفتي که در خزر به عنوان بزرگ ترين درياچه جهان وجود دارد کمي شائبه سياسي بودن و توسعه طلبي مرزي ترکمنستان را به ذهن متبادر مي کند.

با توجه به خطرها و شبهه هاي مطرح شده چنين به نظر مي رسد که هرگونه تساهل و تسامح در اين خصوص مي تواند لطمات جبران ناپذيري به اکوسيستم درياي مازندران و نيز منافع ملي جمهوري اسلامي ايران وارد آورد. بنابراين با توجه به تجارب تلخ گذشته کوتاهي و وقت کشي دستگاه ديپلماسي کشور اين بار به هيچ عنوان توجيه پذير نيست.

چکيده گزارش

کشور ترکمنستان قصد دارد يک جزيره مصنوعي بسيار بزرگ در نزديکي مرزهاي آبي ايران در درياي خزراحداث کند. کارشناسان با هشدار در مورد ساخت اين جزيره مصنوعي در جنوب شرقي درياي خزر آن را تهديدي جدي براي يکي از مهم ترين زيستگاه هاي ماهيان خاوياري و فک خزري دانسته و معتقدند سازه هاي اين جزيره ممکن است کل سيستم اکولوژيکي درياي خزر را بر هم بزند. از طرف ديگر به گفته برخي کارشناسان مرزهاي سرزميني کشورها بر اساس آخرين خشکي هاي متعلق به کشور در دريا حساب مي شود . در اين بين هرچند به گفته کارشناسان هنوز تفاهم نامه جلوگيري از تخريب و آلودگي سواحل تصويب نشده که بتوان به صورت قانوني از اين اقدام جلوگيري کرد ولي اگر اين بار نيز با اين قضيه برخورد جدي و به موقع نشود و تبعات اين اقدام به طور جدي در جلسات 5 کشور حاشيه درياي مازندران مورد بررسي قرار نگيرد چه بسا ديگر کشورهاي حاشيه درياي مازندران نيز به فکر رقابت با ترکمنستان بيفتند که در اين صورت بايد منتظر نابودي کامل اکوسيستم خزر بود