زخم خلیج فارس عمیق‌تر می‌شود

دریا، اکوسیستمی متنوع و یکی از مهمترین منابع زیست محیطی کره زمین است که فرصتهایی برای تأمین رزق، تجارت، تغذیه، انرژی، تفرج و توسعه کشورهای جهان فراهم آورده است. اکو سیستمهای آبی در ایران شامل آبهای داخلی رودخانه ها، دریاچه ها وتالابهای داخلی و دریاها است.

بیش از سه هزار کیلومتر مرز دریایی و سواحل ایران است که بخش عظیمی از صنایع و جمعیت انسانی کشور نیز در کنار آن مستقر شده و زمینه تهدید آن را فراهم آورده است. استان هرمزگان با قرار گرفتن در کناره دو پهنه آبی خلیج فارس و دریای عمان بخش زیادی از گستره سواحل کشور و 14 جزیره را در بر گرفته است.

خلیج فارس با وجود ذخایر سرشار از نفت و گاز و موقعیت استراتژیک نظامی و منابع غنی آبزیان و گوناگونی زیستگاه های مهم و با ارزش مورد تهدیدات مختلفی قراردارد. یکی از این زیستگاههای مهم و حساس آبسنگهای مرجانی بوده که با توجه به اهمیت و آسیب پذیریی بالای آن بیش از هر زمان دیگر نیازمند توجه و حفاظت است

اهمیت اکولوژیک و پراکنش آبسنگهای مرجانی

این اکوسیستمهای دریایی منحصر به فرد غنی ترین بیوم دریایی و پس از جنگلهای همیشه سبز بارانی دومین بیوم متنوع جهان محسوب شده و از تنوع زیستی بالایی برخوردارند. با وجود اینکه کمتر از یک درصد سطح بستر اقیانوسهای جهان را اشغال کرده اند بیش از 25درصد "حدود 25 هزار" گونه از جانوران آبزی را در خود اسکان می دهند علاوه بر تنوع زیستی بالا، جوامع مرجانی یکی از پرتولیدترین و غنی ترین اکوسیستمهای دریایی بوده، نقش مهمی در پایداری حیات دریاها داشته و در حفاظت از فرسایش و تخریب سواحل، استفاده های توریستی و تفرجی و تامین غذا و دارو به جوامع انسانی خدمات می رسانند

حدود 10-20 درصد از آبزیان و ماهیان تجاری این اکوسیستمها را به عنوان محلی برای گذران دوران نوزادگاهی خود بر می گزینند. همچنین این موجودات دریایی به دلیل حساسیت بالایی که به افزایش کدورت و آلودگی نشان می دهند شاخص مهمی در آگاهی از آلودگی و شرایط نامساعد اکوسیستمهای آبی هستند.

آبسنگهای مرجانی در خلیج فارس و دریای عمان در مجاورت سواحل و در اطراف جزایر کشورهای بحرین، ایران، کویت، عمان، قطر، عربستان سعودی و امارات متحده عربی یافت می شود.

تا کنون 28 گونه مرجان از هشت خانواده و 20 جنس در سواحل و جزایر ابوموسی، تنب بزرگ و کوچک، فارور، بنی فارور، کیش، قشم، هنگام، شیدور، سری، لارک، هرمز، لاوان و هندورابی شناخته شده است که تنها 19 گونه از این تعداد در اطراف جزیره کیش یافت می شود.

از لحاظ اکولوژیک، سنگفرشهای مرجانی دارای جایگاه ویژه ای در سلسله زنجیره غذایی خلیج فارس هستند به غیر از اینکه به مصرف ماهیهای مرجانی می رسند، نقش ویژ ه ای در سیکل تغذیه سایر جانوران دریایی ایفا می کنند.

سنگفرشهای مرجانی به علت داشتن گونه های متنوع جانوری اهمیت بسزایی داشته و از آنجاکه بسیاری از موجودات وابسته به سنگفرشهای مرجانی در دوره های مختلفی از حیات خودند، منبع غذایی اصلی ماهیها ، میگوها و دیگر گونه های حائز اهمیت اقتصادی محسوب می شوند و مصون ماندن این موجودات مستلزم حفاظت از اکوسیستم حساس و شکننده مرجان هاست.

علت مرگ و میر و عوامل تهدیدکننده مرجانها فقدان دانش کافی ساحل نشینان و بهره برداران نوار ساحلی از اهمیت و ارزش بالای زیستی آبسنگهای مرجانی، برداشت بی رویه از مرجانها برای مصارف تجاری و زینتی، لنگر اندازی قایقهای صیادی و غیره در مناطق مرجانی و آلودگی آبهای ساحلی و ورود فاضلابهای انسانی از خشکی به محیط دریایی است

ورود گونه وارداتی و مهاجم ستاره دریایی تاج خاری به محیط از طریق تخلیه آب توازن کشتی ها، تخلیه پسابهای صنعتی تاسیسات و واحدهای صنعتی بزرگ نظیر نیروگاهها، پالایشگاهها، آب شیرین کنها به محدوده های مرجانی، لایروبی و لایریزی غیر اصولی در اکوسیستمهای مرجانی، قرار داشتن اکثر جوامع مرجانی استان در مسیرتردد شناورها و نفتکشها، استفاده از روشهای صید غیر مجاز و ادوات صید مخرب مرجانها در اکوسیستمهای مرجانی، دفع زباله در نواحی ساحلی دریایی از دیگر عوامل مرگ آبسنگهای مرجانی است.

یشترین مناطق در استان که مرجانها در معرض خطر مرگ قرار گرفته اند شامل کیش، لارک، شیدور، ابوموسی، سری، هنگام، لاوان، فارور است.

بر اساس گزارشات تحقیقاتی به طور متوسط آبسنگهای مرجانی سالانه 375 میلیارد دلار کالا و خدمات در اختیار جوامع انسانی قرار می دهند. با توجه به اهمیت آبسنگهای مرجانی و نقش حیاتی آنها در حفاظت از نوار ساحلی، حمایت از دوران نوزادی و لارو آبزیان و ماهیان تجاری، ایجاد محیط زندگی برای بسیاری از آبزیان و گونه های زینتی دریایی و نقش آنها به عنوان محل تغذیه بسیاری از گونه های دریایی، حفظ تعادل اکولوژیک دریاها، نقش حیاتی آنها در تامین اکسیژن و تصفیه محیط آبی تخریب آنها می تواند پیامدهای جبران ناپذیری را به اکوسیستم دریایی منطقه وارد سازد.

اجرای طرحهای مدیریت یکپارچه ساحلی در نواحی مرجانی، نظارت و جلوگیری از لایروبی و لایریزی در مناطق مرجانی، جلوگیری از برداشت غیرمجاز مرجانها، نظارت بر عدم تخلیه آب توازن شناورها در مناطق مرجانی، آموزش جوامع بومی و ساحل نشینان بمنظور استفاده از روشهای صید غیر مخرب در مناطق مرجانی و اجرای برنامه های مدیریت پسماند در مناطق ساحلی مجاور و جلوگیری از دفع زباله در نواحی مرجانی اقدامات حفاظتی است که می توان جهت حفظ این گونه دریایی از سوی مسئولان تصمیم گیرنده در هرمزگان انجام شود.

پایش منظم اکوسیستمهای مرجانی و انجام طرحهای تحقیقاتی کاربردی در خصوص روشهای حفاظت و احیای مرجانها و ایجاد مناطق حفاظت شده ساحلی دریایی و پارکهای ملی دریایی در مناطق رویش مرجانها و اکوسیستمهای مرجانی موجود از جمله اقدامات مهم و ضروری است که متاسفانه از سوی مسئولان استانی اجرا نمی شود زیرا اجرای این اقدامات نقش موثری در جذب توریست و حفاظت از آبسنگهای مرجانی دارد