لاکپشتها از سال هاي گمشده تا در معرض انقراض

لاکپشتها از سال هاي گمشده تا در معرض انقراض
مرآت،بازار داغ تخم لاك پشت ها تهديدي براي اين گونه هاي در معرض خطر انقراض است كه بايد با آموزش و اطلاع رساني، جوامع محلي را از اين تهديد آگاه كرد.
راسته لاك پشت ها ( Chelonia) يكي از مهم ترين وابستگان رده خزندگان
(Reptilia) است كه ۲۰۰ ميليون سال قبل پا به عرصه حيات گذاشت و در اين مدت با زيستگاه هاي گوناگون و محيط هاي متفاوت سازش يافته و شكل و ساختمان ظاهري آنها متاثر از زيستگاه آنها شكل گرفته و به ثبات رسيده است.
لاك پشت هاي ساكن ايران شامل سه گونه لاك پشت هاي آبزي ( آب شور)، لاك پشت هاي نيمه آبزي ( آب شيرين ) و لاك پشت هاي خاكي است كه لاك پشت هاي آبزي در جنوب ايران در خليج فارس و درياي عمان زندگي مي كنند و شامل پنج گونه اند.
عبدالرضا كرباسي معاون محيط زيست دريايي سازمان حفاظت محيط زيست دراين باره به خبرنگار علمي ايرنا گفت: هر پنج گونه لاك پشت هاي خليج فارس و درياي عمان در خطر انقراض قرار دارند.
*** لاك پشت سرخ دريايي با نام عمومي : Red Sea Turtle و نام علمي : Caretta caretta از خانواده لاك پشت هاي دريايي است. ساكن خليج فارس و درياي عمان است و زندگي كاملا دريايي دارد و طول لاك آن به ۱۵۰ سانتي متر مي رسد.
*** لاك پشت سبز دريايي با نام عمومي : Green Sea Turtle و نام علمي : Chelonia mydas از خانواده لاك پشت هاي دريايي است. ساكن خليج فارس و درياي عمان است و زندگي كاملا دريايي دارد و طول لاك آن به ۱۱۰ سانتي متر و به وزني در حدود ۲۰۰ كيلوگرم مي رسد.
اين لاك پشت گياهخوار است و از گياهان آبي و جلبك ها تغذيه مي كند اما جوانترها گاهي خرچنگ، ماهيان ژله اي ، حلزون و اسفنج ها را هم مي خورند. اين گونه قابليت بين ۷۰ تا ۱۳۰ تخم گذاري را دارد كه اندازه اي برابر توپ پينگ پنگ است و بعد از ۴۵ تا ۷۵ روز لاك پشت هاي كوچك از تخم بيرون مي آيند. تخم گذاري در شب انجام مي شود و بچه لاك پشت ها هم شب هنگام متولد مي شوند.
*** لاك پشت منقار عقابي با نام عمومي : Hawksbill Sea Turtl و نام علمي : Eretmochelys imbricata ساكن خليج فارس و درياي عمان است.
زندگي كاملا دريايي دارد. طول لاك آن به ۷۵ سانتي متر مي رسد. بين ۳۰ تا ۵۰ سال عمر مي كنند. همه چيزخوار است و از گياهان و حيوانات كوچك تغذيه مي كند ، مانند گياهان دريايي، اسفنج ها، بي مهره گان ( به خصوص ماهيان ژله اي )، ماهي ها و خرچنگ هاي كوچك اما بخش عمده اي از تغذيه اين لاك پشت ها را همان اسفنج ها تشكيل مي دهند.
ماده ها هر دو تا سه سال يكبار بين ماه هاي آگوست تا نوامبر( مهر- آبان) شبانه براي تخم گذاري به ساحل مي آيند و حدود ۱۴۰ تخم مي گذارند .
*** لاك پشت زيتوني ريدلي با نام عمومي : Olive Ridly Sea Turtle و نام علمي : Lepidochelys olivacea از خانواده لاك پشت هاي دريايي است. ساكن خليج فارس و درياي عمان است. طول لاك اين سنگ پشت به حدود ۷۰ سانتيمتر مي رسد.
لاك اين لاك پشت به رنگ سبز زيتوني است و به وزني بالاي ۵۰ كيلوگرم خواهد رسيد. همه چيز خوار است. هر دو تا سه سال يكبار تخم گذاري مي كند و در هر بار تخم گذاري ۱۰۵ تا ۱۱۵ تخم مي گذارد كه بعد از ۴۵ تا ۷۰ روز بچه لاك پشت ها متولد مي شوند.
*** لاك پشت پشت چرمي با نام عمومي : Leatherback Sea Turtle و نام علمي : Dermochelys coriacea ساكن خليج فارس و درياي عمان است و بزرگترين لاك پشت جهان محسوب مي شود با طول لاك برابر ۷ /۲ متر و وزن ۷۲۵ كيلوگرم.
اين لاك پشت ها تنها خزندگان در جهان هستند كه به اعماق آب فرو مي روند. حتي گاهي در مناطقي عميق تر از ۱۲۰۰ متر هم ديده شدند و گوشتخوار هم هستند. عمده تغذيه آنها از ماهيان ژله اي است. مهره داران و بي مهره گان شامل حلزون ها، هشت پايان، توتياهاي دريايي و ماهيان كوچك هم در فهرست غذايي آنها وجود دارند اما گاهي از جلبك ها هم تغذيه مي كنند.
نكته قابل توجه اين است كه اين لاك پشت ها مي توانند غذاي مورد نياز خود را هم از سطح آب و هم از اعماق به دست آورند. جفت يابي و جفت گيري در آب انجام مي شود. لاك پشت هاي نر هيچگاه بعد از خروج از تخم و ورود به آب تا پايان عمر، اقيانوس را ترك نمي كنند اما ماده ها براي تخم گذاري خود را به سواحل مي رسانند.
تمام لاك پشت هاي آبي يك ساحل مشخص را براي تخم ريزي انتخاب مي كنند و دوباره به همان مكان باز مي گردند اما لاك پشت هاي پشت چرمي هر بار ساحلي غير از ساحل قبلي را براي تخم گذاري در نظر مي گيرند. بين ۵۰ تا ۱۶۶ تخم مي گذارند كه بعد از حدود ۶۰ تا ۷۰ روز لاك پشت هاي كوچك متولد مي شوند. همانند ساير خزندگان ، جنسيت بچه ها را دماي محيط تعيين مي كند. از وجود آن در سالهاي اخير اطلاعي در دست نيست. احتمال انقراض آن وجود دارد.
كرباسي به ايرنا گفت: نابودي و تخريب زيستگاه ها، صيد تصادفي در فعاليت هاي صيادي، برداشت توسط انسان و جمع ‌آوري تخم، آلودگي و تغييرات اقليم مهم ترين عوامل تهديد كننده لاك پشت هاي دريايي هستند كه هركدام از آنها موجب مرگ و مير لاك پشت ها در سنين و مراحل مختلف حيات آنها مي شود.
وي گفت: اكنون قيمت بالاي هر يك عدد تخم لاك پشت بازار خوبي براي آن فراهم آورده است ازاين رو بوميان محلي بدون آگاهي از عواقب جمع آوري تخم ها از سواحل، اقدام به اين كار مي كنند كه در صورت ادامه اين روند به زودي شاهد انقراض كامل اين گونه هاي منحصر به فرد خواهيم بود.
كرباسي ادامه داد: بر اين اساس سازمان حفاظت محيط زيست در زمان تخم گذاري لاك پشت ها كه معمولا از شهريور تا مهرماه است، گروه هاي گشت زني را در سواحلي كه لاك پشت ها اقدام به تخم گذاري مي كنند، مستقر مي كنند.
وي اظهار داشت: در زمان تخم ريزي لاك پشت ها نيروهاي اداره كل محيط زيست استان بوشهر و هرمزگان براي مراقبت از تخم ها در سواحل مستقر مي شوند و تا زماني كه بچه لاك پشت ها از تخم خارج نشده و به دريا نرفته اند محل را ترك نمي كنند.
معاون محيط زيست دريايي سازمان حفاظت محيط زيست گفت: اهالي بومي معتقدند كه تخم هاي لاك پشت مقوي است ازاين رو اقدام به برداشت آن مي كنند در حالي كه بايد بدانند با اين كار منبع درآمدي آنها را از بين مي برد.
لاك پشت ها در دريا زندگي مي كنند اما براي مهم ترين مرحله از چرخه زندگي خود يعني تخم گذاري به شدت وابسته به مناطق خشكي هستند. آنها بسته به نوع گونه و ساير عوامل موثر چندين بار در هر فصل اقدام به لانه سازي و تخم گذاري مي كنند.
نوزادان بعد از طي دوره رسيدگي يا اينكوباسيون كه بسته به شرايط زيستگاهي ۵۰ تا ۶۰ روز به طول مي انجامد از تخم خارج شده و پس از خروج از لانه بلافاصله راهي دريا مي ‌شوند. عوامل طبيعي نظير شكار تخم ها و نوزادان توسط پستانداراني مانند روباه، شغال و خدنگ ( نوعي حيوان گوشت ‌خوار گربه ‌مانند است)، شكار نوزادان از تخم درآمده توسط پرندگان، خرچنگ ها و ماهي ها، تخريب لانه ها توسط امواج و دخالت هاي غير طبيعي به خصوص برداشت تخم و لاك پشت ها توسط انسان و صيد تصادفي لاك پشت ها در تورهاي صيادي همگي از عمده عوامل تهديد كننده لاك پشت ها در طول مراحل مختلف زندگي آنهاست.
لاك‌ پشت هاي دريايي تقريبا از ۲۰۰ ميليون سال قبل وجود داشته ‌اند كه با توجه به برخي چارچوب هاي زماني قديمي ‌تر از دايناسورها هستند. در طول سال ها لاك ‌پشت ها بقا و سازش يافته‌اند و در سطح عالي از عهده اين كار برآمده بودند تا اينكه فعاليت هاي اخير انساني شروع به تهديد وجود آنها كرده است.
*** چرخه زندگي لاك‌ پشت هاي دريايي
لاك ‌پشت ها هنگامي كه از نظر فيزيولوژيكي آماده باشند از مناطق تغذيه ‌اي دوردست خود به سمت مناطق لانه ‌سازي مشخص خود مهاجرت مي كنند و در اين مناطق لاك ‌پشت هاي نر و ماده به مدت ۲ ماه با هم جفت ‌گيري مي‌كنند.
بعد از جفت ‌گيري، لاك ‌پشت هاي ماده پس از گذشت ۲ تا ۴ هفته به ساحل مي ‌آيند تا اولين گروه تخم هاي خود را بگذارند. آنها ممكن است حتي تا ۸ بار ديگر هم براي لانه ‌سازي و تخم ‌گذاري مجدد در همان فصل از آب بيرون بياند. اما به طور معمول ۴ يا ۵ بار اين اتفاق مي‌افتد.
هر لانه حدود ۱۰۰ تخم دارد كه تفريخ ( بيرون آمدن بچه لاك پشت ) آنها نيز حدود ۶۰ روز به طول مي‌ انجامد. تخم ها تنها بعد از تاريكي هوا هنگامي كه سطح ماسه‌ ها خنك مي ‌شود باز مي ‌شوند. نوزادان در راه خود براي گذر از ماسه‌ها و رسيدن به سطح زمين براي ۲ تا ۳ روز مجبور به مبارزه هستند. سپس آنها از لانه بيرون آمده و پا به ساحل مي ‌گذارند و مستقيم به طرف دريا مي‌ روند.
آنها براي اين كار از نور، سمت امواج و ميدان مغناطيسي زمين براي راهنمايي استفاده مي‌ كنند. آنها ديوانه‌ وار به مدت يك روز شنا مي‌ كنند تا بتوانند تا آنجا كه امكان دارد از ساحل دور شوند. براي حفظ امنيت خود معمولا اين كار را براي چند روز ديگر نيز انجام مي ‌دهند. سپس براي چند سال مانند يك پلانكتون تنها در سطح آن شناور مي‌ مانند و بعد از آن مجددا از آبهاي اقيانوسي به مناطق تغذيه‌اي كم عمق مهاجرت مي كنند. اين سال ها كه در دريا سپري مي ‌شود به طور خاص به عنوان سال هاي گم شده ناميده مي‌شود زيرا در اين سال ها دانشمندان داراي كمترين امكان براي مطالعه آنها هستند.
بعد از ۵ تا ۱۰ سال ممكن است كه به طول حدود ۲۰ تا ۴۰ سانتيمتر برسند. آنها به مدت ۵ تا ۱۰ سال و يا بيشتر در مناطق تغذيه‌اي خود باقي مي‌ مانند تا اينكه به بلوغ جنسي برسند و اين زماني است كه آنها به صورت يك لاك‌ پشت بالغ به مناطق جفت ‌گيري و لانه سازي مهاجرت مي ‌كنند و اين چرخه مرتب تكرار مي‌ شود.
مهاجرت دوره‌اي لاك ‌پشت هاي دريايي بين مناطق لانه ‌سازي و تغذيه ‌اي آنها كه برخي اوقات دربرگيرنده مسافت هاي بسيار طولاني است، براي دانشمندان موضوع جالب توجه و جذابي است. لاك‌ پشت هاي سبز قادر به شنا كردن تا ۴۴ كيلومتر در يك روز هستند.
مهم ترين جمعيت هاي توليد مثل كننده موجود لاك پشت هاي دريايي در ايران متعلق به گونه لاك پشت منقار عقابي (Eretmochelys imbricata ) است كه در طول فصل توليد مثل يعني از اسفند ماه تا تير ماه براي تخم گذاري به آبهاي منطقه مهاجرت مي كنند.
مهم ترين مناطق موجود لانه سازي در حال حاضر منحصر به تعدادي از جزاير است كه در اين ميان پناهگاه حيات وحش و تالاب بين المللي شيدور و جزيره هندورابي در استان هرمزگان و جزاير منطقه حفاظت شده مند يعني ام الكرم و نخيلو در استان بوشهر از اهميت بسيار بالايي برخوردار هستند.
*** پروژه رديابي ماهواره اي لاك پشت هاي دريايي
عبدالرضا كرباسي معاون محيط زيست دريايي سازمان محيط زيست دراين باره به ايرنا گفت: پروژه رديابي ماهواره اي لاك پشت هاي دريايي در منطقه خليج فارس و درياي عمان به پيشنهاد و حمايت مالي دفتر منطقه اي صندوق جهاني حيات وحش و آژانس حفاظت محيط زيست ابوظبي و بنياد تحقيقات دريايي
(WWF-EWS-MRF) و با مشاركت كشورهاي ايران، قطر، امارات و عمان در فروردين سال ۱۳۸۹ با نصب ۵ ردياب بر روي لاك پشت هاي منقارعقابي در جزيره شيدور در ايران آغاز شد.
وي افزود: متعاقب انجام اين كار در ايران ، تعداد ۵ لاك پشت نيز در هر كدام از كشورهاي مشاركت كننده در پروژه نيز مجهز به ردياب ماهواره اي شدند، ضمن اينكه انجام مطالعات رديابي ماهواره اي لاك پشت هاي دريايي براي نخستين بار بود كه در ايران به انجام رسيد.
وي اظهار داشت: علايم دريافتي از ردياب ماهواره اي ضمن كمك در شناسايي مسيرهاي مهاجرتي و نيز سكونت گاه هاي نهايي تغذيه اي اطلاعات بسيار مهمي را در خصوص رفتارهاي توليد مثلي، الگوهاي مهاجرتي و عادات رفتاري فراهم مي كند.
كرباسي ادامه داد: مرحله دوم اين پروژه نيز در سال ۹۰ آغاز و براي انجام آن جزيره نخيلو در استان بوشهر انتخاب شد كه گزارش آن بعد از انجام تهيه و ارائه شد كه تمام آنها نشان دهنده حمايت بيشتر براي ادامه حيات اين حيوانات است.
وي درباره مسير حركت و جابجايي لاك پشت هاي علامت گذاري شده در ايران توضيح داد: سه لاك پشت از پنج لاك پشتي كه رد ياب بر روي آنها نصب شده بود به سمت پايين خليج به مناطق مرجاني دور از ساحل امارات متحده عربي در منطقه ام القوانين حركت كرده و پس از استقرار در اين محل با گرم شدن هوا كمي به سمت شمال و بخش هاي عميق تر حركت كردند.
وي افزود: دو لاك پشت ديگر، در بخش مجزا و مشخصي در ميانه خليج فارس باقي ماندند. اين دو لاك پشت كه در بخش هاي عميق تر و سردتر زندگي مي كنند جابجايي قابل توجه ديگري از خود نشان ندادند.
كرباسي اظهار داشت: وضعيت موجود لاك پشت هاي علامت گذاري شده در سال هاي اول و دوم پروژه و محل تجمع آنها نشانگر اين است كه اين جمعيت ها مسيرهاي مهاجرتي طولاني بين زيستگاه هاي تغذيه اي و لانه سازي خود نداشته و فاصله اين زيستگاه ها از هم چندان زياد نيست.
وي افزود: اين وضعيت تقويت كننده اين فرضيه است كه لاك پشت هاي خليج فارس اين منطقه را ترك نمي كنند و حداقل در سنين بلوغ خود كاملا وابسته به اين زيستگاه هستند. چنين شرايطي اهميت و حساسيت اين منطقه را به عنوان يكي از مهم ترين زيستگاه هاي گونه به شدت در معرض خطر انقراض لاك پشت منقار عقابي در شمال غرب اقيانوس هند بسيار افزايش مي دهد.
كرباسي تاكيد كرد: اين شرايط نشان مي دهد هرگونه عامل تهديد كننده در منطقه مي تواند بقاي جمعيت اين گونه را به شدت تحت تاثير قرار داده و از بين ببرد. علاوه بر آن اين ويژگي بيانگر لزوم همكاري هاي بيشتر بين كشورهاي امارات، قطر و ايران براي حفاظت از زيستگاه هاي حائز اهميت اين گونه ها است.
وي درادامه پيشنهاداتي در راستاي حمايت از گونه هاي لاك پشت هاي خزر انقراض بيان كرد و گفت: حمايت از انجام فاز سوم پروژه رديابي، حمايت و تقويت مناطق حفاظت شده و حايز اهميت براي لاك پشت ها، حمايت لازم براي ادامه بررسي ها و مطالعات و ادامه پروژه رديابي در معاونت محيط طبيعي، آموزش جوامع محلي و صيادي، توجه بيشتر به پتانسيل هاي فني موجود و همكاري هاي بيشتر منطقه اي براي حفاظت از لاك پشت ها و زيستگاه هاي آنها از جمله پيشنهاداتي است كه بايد جدي گرفته شود