ادامه حیات تالاب های گیلان، نیازمند عزم ملی و برنامه ریزی علمی /گ

ادامه حیات تالاب های گیلان، نیازمند عزم ملی و برنامه ریزی علمی
ایرنا - تالاب های گیلان ارزشمندترین سیستم های اکولوژیک هستند که امروزه با مسمومیت های ناشی از ورود فاضلاب ها و پسماندهای انسانی مواجه شده اند؛ نجات تالاب ها، نیازمند عزم ملی و برنامه ریزی دقیق علمی است
گیلان سرزمین تالاب های سحرآمیز دارای 20 تالاب کوچک و بزرگ است که سه تالاب بوجاق در بندرکیاشهر با 500 هکتار وسعت، امیرکلایه در لاهیجان با یک هزار و 230 هکتار وسعت و تالاب منحصر بفرد انزلی واقع در حوزه دو شهر انزلی و صومعه سرا، ارزش جهانی و بین المللی دارند.

پیشرفت شهرنشینی و دخل و تصرف در حریم این تالاب ها و آلوده کردن رودخانه ها که تامین کننده اصلی آب تالاب ها محسوب می شوند، ادامه حیات تالاب های گیلان را دشوار کرده است.

در حالی که کارشناسان بین المللی ارزش اقتصادی تالاب ها را بیش از هر اکوسیستم از جمله جنگل ها و رودها ارزیابی می کنند، ولی تالاب های گیلان با چالش های مهمی مواجه هستند.

امروزه رودخانه ها به عنوان شاهرگ های حیاتی زندگی، آلودگی سمی فاضلاب های شهری و روستایی، پسماندهای غذایی و بیمارستانی، مواد خطرناک شیمیایی مزارع کشاورزی و کارخانه های صنعتی را به اندام های اکوسیستم های تالابی تزریق می کنند و این اندام های نحیف، مورد هجوم انواع ویروس ها و بیماری ها قرار گرفته اند.

به علت ورود آسان انواع آلاینده ها به رودخانه ها که به منزله رگ های خونی تالاب ها محسوب می شوند، این رودها دیگر قادر نیستند خون سبز جنگل های بالادست را در شریان های حیاتی تالاب ها به جریان بیاندازند.

هم اکنون تالاب ها براثر ورود مواد سمی پسماندهای کشاورزی و مواد زائد شیمیایی و استنشاق گازهای مسموم کننده، دچار فلج اندام شده و قادر نیستند هوای تمیز به شش های طبیعت تزریق کنند.

تالاب بین المللی انزلی از مهمترین و با ارزش ترین تالاب های کشور محسوب می شود که با 190 کیلومتر مربع مساحت در سال 1354 به عنوان مهمترین سایت در کنوانسیون رامسر به ثبت رسید.

این تالاب یک ثروت ملی محسوب می شود که علاوه بر اهمیت زیست محیطی فوق العاده، به عنوان زایشگاه طبیعی ماهیان اقتصادی دریای خزر از جایگاه شیلاتی بالایی نیز برخوردار است.

زیبایی ها و جاذبه های این تالاب به عنوان قطب گردشگری گیلان توجه زیادی را به خود جلب کرده و قابلیت ها و ظرفیت های سرمایه گذاری و اجرای برنامه های بسیاری دارد.

پناهگاه حیات وحش، مناطق حفاظت شده و مناطق شکار ممنوع در بخش مرکزی این تالاب قرار دارند و این تالاب در مجامع بین المللی به عنوان زیستگاه های مهم پرندگان مهاجر و زایشگاه ماهیان دریای خزر در سواحل جنوبی دریای خزر شناخته می شود.

مناطق کناری این تالاب شامل غرقابی فصلی، باتلاقی، مانداب، جنگل های طبیعی و رودخانه های ورودی می شود و در بخش های بیرونی تر این تالاب نیز امروزه شاهد ساخت و سازها، طرح های توسعه شهری و روستایی و طرح های هادی هستیم.

وسعت این تالاب در گذشته 400 تا 450کیلومتر مربع بوده و سالانه بین یک هزار و 500 تا دو هزار میلیمتر باران، برکت بخش این مجموعه با ارزش تالابی است.

تالاب انزلی مخزن آب لب شور با عمق کم، محل مناسبی برای زیست 20گونه ماهی که 11گونه آن نظیر کپور و اردک ماهی بومی محسوب شده و هشت گونه آن نظیر سوف و سیم و سفید مهاجر و یک گونه نیمه مهاجر است.

مناطق حفاظت شده تالاب انزلی علاوه بر اهمیت شیلاتی، جایگاه امن برای مهاجرت 77 گونه پرنده مهاجر شناخته شده که سالیانه 10 تا 12میلیون قطعه از پرندگان مهاجر نظیر غاز، قو، اردک، مرغابی، چنگر و خوتکا از این مسیر برای ورود به سرزمین های معتدل تر عبور می کنند.

گرچه کارشناسان وجود گیاهان مختلف آبزی، مناسب بودن برای پرورش ماهی و زایشگاه و تخم ریزی آبزیان دریای خزر را از ارزش های اکولوژیکی این تالاب ذکر می کنند ولی آنان مهمترین ارزش این تالاب را ناشی از درآمدهای حاصل از صنعت اکوتوریسم می دانند که باید برای آن برنامه ریزی شود.

ورود بخشی از فاضلاب های خانگی شهرستان های رشت، صومعه سرا، فومن و ماسال و پساب های کشاورزی حاوی سموم از مزارع کشاورزی اطراف و افزایش رسوبات حوضه آبخیز این تالاب از جمله مهمترین چالش های تالاب بین المللی انزلی به شمار می رود.

فرسایش خاک و جنگل زدایی در حوضه آبخیز بالادست و مشکل رسوب در تالاب، سرازیر شدن فاضلاب های شهری روستایی، فضولات دامی ، آلودگی های شیمیایی - کشاورزی اراضی، پسماندهای کشاورزی، صنعتی و خانگی از یک سو و دست اندازی به حریم تالاب و تخریب زیستگاه ها از سوی دیگر از جمله دیگر مشکلات این تالاب هستند.

ˈعبدالرضا کرباسیˈ استاد محیط زیست دانشگاه تهران با بررسی این تالاب می گوید: حدود یک میلیارد و 200 میلیون تن گل و لای ناشی از رسوبات 40 سال شست و شوی چهار هزار کیلومتر مربع خاک حوضه آبخیز رسوبی با عمق سه متر در تالاب انزلی انباشته است.

وی وجود بیش از 25 واحد صنعتی آلاینده در حاشیه تالاب در حسن رود، افزایش رسوبات حوضه آبخیز، ورود پسماندهای مغازه های شنبه بازار انزلی، آلاینده های ناشی از فعالیت های صنعتی در کنار دو رودخانه زرجوب و گوهر رود رشت، صید و شکار بی رویه، رشد و توسعه شهرها و شهرک های صنعتی بدون مکان یابی صحیح و رشد گیاه وارداتی آزولا را از جمله مواردی می داند که حال این بیمار را وخیم تر کرده است.

این محقق معتقد است: رسوب فلزات سنگین بیش از حد متعارف در تالاب انزلی و احتمال تجمع فلزات در آبزیان و انتقال آن به انسان، خطری است که باید به طور جدی مورد توجه قرار گیرد.

ˈحجت خداپرستˈ یک کارشناس شیلاتی نیز به نقش شیلاتی تالاب انزلی اشاره می کند و می گوید: تالاب انزلی زایشگاه اکثر ماهیان کوچ رو دریای خزر نظیر ماهی سفید، سوف و سیم است.

وی در گفت وگو با خبرنگار ایرنا خاطرنشان کرد: علاوه بر زیستگاه ماهیان کوچ رو و بومی، این پهنه آبی به عنوان فیلتر دریای خزر عمل می کند و مانع ورود آلاینده ها به دریا می شود.

وی تالاب انزلی را از جمله اکوسیستم های آبی در معرض خطر می داند و چاف رود در کپورچال تا رودخانه سفید رود و جنگل های ماسال را بخشی از حوضه آبریز این تالاب ذکر می کند و معتقد است باید برای آن برنامه داشت.

وی یادآور شد: تا سال 1370 سالیانه 20 تن شاه میگو در این تالاب صید و به کشور ترکیه صادر می شد و پیش بینی شده بود که ذخایر شاه میگوی این تالاب تا 20 سال قابل برداشت خواهد بود اما هم اکنون دچار نقصان شده و کاهش یافته است.

در ارزش این تالاب همین بس که در دهه 30 خورشیدی روس ها سالانه بیش از شش هزار تن معادل صید امروزی سواحل جنوبی دریای خزر در تالاب انزلی ماهی استخوانی صید می کردند.

آری؛ در گیلان به جای آب پاک از طریق رودخانه ها مواد عفونی به خورد تالاب ها و آبزیان موجود در آن می رود.

رودخانه های منتهی به تالاب های گیلان علاوه بر ناقلان فاضلاب های شهری، حاملان ترکیبات آلودگی های خطرناک سرب، اسید گوگرد و کربن ناشی از سوخت وسایل نقلیه است که با بارندگی ها و شست و شوی خیابان ها با آب های سطحی و زیرسطحی مخلوط شده و بر وخامت اوضاع تالاب ها افزوده است.

به هر حال راه علاج این بیماران و امید به بازگشت و احیای تالاب های گیلان وجود دارد ولی هزینه های درمان آن بسیار سنگین است که عده ای از دولتمردان برای مداوای این بیماران، به نهادهای بین المللی مانند سازمان ملل و بانک جهانی و کشورهایی نظیر ژاپن چشم دوخته اند.

بانک جهانی برای مشارکت در جلوگیری از ورود آلاینده ها به تالاب ها و آبگیرهای گیلان، 150 میلیون دلار برای احداث تصفیه خانه فاضلاب شهر انزلی در نظر گرفته بود که تا سال 1385 مبلغ 48 میلیون دلار پرداخت کرد.

این صندوق برای ساخت تصفیه خانه فاضلاب شهر و جلوگیری از ورود این آلاینده ها و فاضلاب ها از طریق دو رودخانه زرجوب و گوهررود رشت به تالاب انزلی، در ساخت تصفیه خانه این شهر در منطقه فخب پیربازار همکاری داشت که این طرح نیز نیمه کاره مانده است.

با به صدا درآمدن زنگ علائم حیاتی تالاب ها، توجه بسیاری از متخصصان داخلی و خارجی در راستای یافتن راه حلی برای بهبود وضعیت تالاب ها معطوف شده است.

آژانس همکاری های بین المللی ژاپن (JICA) طی یک دوره 26 ماهه از سال 1382 تا سال 1384 مطالعات مقدماتی پیرامون مدیریت جامع حفاظت از اکوسیسیتم تالاب بین المللی انزلی انجام داد و اجرای بخش دوم این طرح را نیز اخیرا با امضای تفاهمنامه ای با دولت ایران قرار است در سال آینده (1393) آغاز کند.

کارشناسان ژاپنی در مطالعات خود مدیریت یکپارچه سازی زیست محیطی، حفاظت از حیات وحش با هدف محافظت از گونه های در معرض خطر تالاب و کنترل گونه های غیر بومی را مد نظر قرار داده اند.

این گروه با تاکید بر مدیریت حوضه آبخیز، کنترل فرسایش خاک از طریق اقدامات ساختاری، بیولوژیکی، جلوگیری از رانش زمین، تغییر محل چرای دام ها و پیگیری مدیریت مشارکتی در بهره برداری از جنگل و مرتع، احیای جنگل های دشت گیلان و کنترل روان آب ها را در برنامه پیشنهادی خود برای بازسازی، احیا و بهره برداری از تالاب انزلی گنجانده است.

کارشناسان جایکا یکپارچه سازی مدیریت تالاب های گیلان را تنها راه حفظ تعادل زیستی در تالاب های گیلان می دانند.

در این میان؛ مردم بومی به عنوان بهره برداران، دولت و کارشناسان سه ضلع مثلث نجات تالاب ها هستند و اجرای طرح های دولتی و کارشناسی بدون نقش داشتن مردم بومی و بهره برداران محلی راه به جایی نمی برد و این سه، باید با هم همدل و هم اراده باشند.

طرح هایی که جایکا در فاز دوم از سال 2014 دنبال خواهد کرد، تقویت کمیته مدیریت یکپارچه تالاب، انجام فعالیت های نظارتی ، اجرای طرح علمی - آموزش زیست محیطی ، اجرای طرح عملی اکوتوریسم ، تهیه طرح علمی مدیریت حوزه آبخیز و طرح مدیریت آب می باشد.

باید توجه داشت که نجات تالاب های گیلان، در دست مردم بهره بردار، کشاورزان حاشیه تالاب، ساکنان شهرها و جمعیت های شهرنشین ساکن در شهرهای رشت، انزلی، صومعه سرا ، خمام ، فومن، ماسال، بهره برداران جنگل ها در حوضه آبخیز بالادست، محققان، کارشناسان و مسوولان است