حال محيط زيست بد است

احمدي نژاد در حالي در روزهاي گذشته، ايران را جزو چند کشور پاک جهان دانست که گزارش "عملکرد مبارزه با تغييرات اقليمي" براي سال 2012 که در روزهاي پاياني آذر امسال توسط موسسه ژرمن واچ انتشار يافت، نشانگر سقوط هشت پله اي ايران نسبت به سال قبل در کارايي سياست ها و راهکارهاي مواجهه با تغييرات اقليمي کشور است. در حالي که احمدي نژاد عنوان کرد بايد در زمينه محيط زيست در مقياس و تراز جهاني کار کرد گزارش مذکور حاکي از آن است که در بين 61 کشور عمده توليدکننده گازهاي گلخانه اي جهان، ايران رتبه 60 را به خود اختصاص داده است و تنها عربستان سعودي است که از ايران يک پله عقب تر بوده و در جايگاه 61 قرار گرفته است. از سوي ديگر، براساس اين گزارش که در دوربان آفريقاي جنوبي و همزمان با هفدهمين دور از "مذاکرات بين المللي براي تغييرات اقليمي" انتشار يافته است ايران از رتبه دهم توليد دي اکسيد کربن جهان در سال گذشته به رتبه هفتم توليد دي اکسيدکربن در جهان تنزل يافته است با اين حال، سياست ها و راهکارهاي دولت براي مبارزه با تغييرات اقليمي هر سال نسبت به گذشته ضعيف تر و ناکارآمدتر شده است به نحوي که در سال 2011 هم نسبت به سال 2010 با 17 پله سقوط از رتبه 35 به رتبه 52 سقوط آزاد کرده است. شايان ذکر است ايران در سال 2009 در رتبه 39، در سال 2008 در رتبه 34، در سال 2007 در رتبه 49 و در سال 2006 در رتبه 47 قرار داشته است.

30 ميليون ايراني در معرض آلودگي هوا

در يکي دو سال اخير نه تنها کساني که در تهران و ديگر شهر هاي بزرگ کشور زندگي مي کردند که شهروندان ساکن شهرهاي کوچک با جمعيت کمتر از 200 و 100 هزار نفر نيز با معضل آلودگي هوا دست به گريبان بوده اند. در يکي دو سال اخير در تمامي شهرهاي کشور روز هايي از سال به دليل آلودگي هوا تعطيل اعلام شده است. تعداد روز هاي سالم از نظر آلودگي هوا در شهري مانند تهران انگشت شمار بوده است. آمارهاي حيرتآوري از تعداد کشته شدگان و آسيب ديدگان آلودگي هوا منتشر شده است و فشار هاي رواني ناشي از زندگي در چنين شرايطي روز به روز بيشتر شده است.
در يکي از آخرين اظهارنظرها در اين باره رييس کميته محيط زيست شوراي شهر تهران گفته است: آلودگي هوا يکي از مهم ترين مشکلاتي است که در شهر تهران حدود 8/5 ميليون نفر و در سطح کشور 30 ميليون نفر تحت زيان هاي مستمر و پنهان آن قرار دارند.
معصومه ابتکار تاکيد کرده است: براي کاهش آلودگي هوا نبايد به برنامه هاي نمادين اکتفا کرد و بايد دستگاه هاي مختلف به وظايف انساني، اخلاقي و ديني خود عمل کنند.
هر چند دلايل شديدتر شدن هر روزه آلودگي هوا معلوم است و نوک پيکان انتقادات کارشناسان محيط زيست و شهروندان به سمت دستگاه هاي اجرايي است اما، مسئولان اجرايي بعضا سعي دارند با اظهار نظراتي شرايط پيش آمده را توجيه کنند. گزارش " عملکرد مبارزه با تغييرات اقليمي" براي سال 2012 بيانگر آن است که شاخص هاي مربوط به بخش صنعت و فعاليت هاي بين المللي ايران در پايين ترين سطح خود قرار گرفته است و سياست هاي کنوني در اين دو بخش نياز به بازنگري کلي دارد. شاخص حمل و نقل زميني تنها شاخص رو به رشد در ايران است که نسبت به سال گذشته جايگاه بهتري را به خود اختصاص داده است. اين شاخص با قرار گرفتن در رتبه سي و هفتم جايگاه حمل و نقل زميني ايران را در اين نمايه هشت پله بهبود بخشيده است. همچنين گسترش استفاده از سوختCNG در کنار هدفمند سازي يارانه حامل هاي سوخت، دو عامل مهم در بهبود جايگاه شاخص حمل و نقل شهري ايران در اين نمايه بوده است. با اين وجود، باز هم جايگاه ايران در شاخص واحدهاي مسکوني در اين نمايه در ضعيف ترين حالت خود قرار داشته است و رتبه اين شاخص 54 اعلام شده است. مطالعه شاخص هاي سيزده گانه گزارش "عملکرد مبارزه با تغييرات اقليمي" نشان مي دهد کارايي سياست هاي کنوني ايران در عرصه مواجهه با تغييرات اقليمي، کشور را در گروه بسيار ضعيف قرار داده است. از سوي ديگر حجم بالاي توليد دي اکسيدکربن در ايران به هيچ وجه در ارتباط منطقي با حجم توسعه صنعتي کشور و صادرات ايران نيست بلکه، بيانگر فرسودگي و بهره وري پايين صنايع ايران است که به توليد افسار گسيخته دي اکسيدکربن منجر شده است. به عبارت ديگر هيچ دليل صنعتي غير از بهره وري پايين و فرسودگي سيستم وجود ندارد که قادر به توجيه توليد دي اکسيد کربن توسط ايران باشد که رقمي بالاتر از کشوري کاملا صنعتي چون کره جنوبي يا کشوري پهناور و صنعتي مانند کانادا است.
اين در حالي است که بر اساس مطالعات صورت گرفته افزايش بهره وري انرژي يکي از اقتصادي ترين گزينه ها براي کاهش انتشار گازهاي گلخانه اي ايران با ظرفيتي در حدود 31 درصد در سال 1400 است. با استفاده بهينه از حامل هاي انرژي و افزايش سهم گاز طبيعي در سبد تقاضا مي توان نرخ رشد انتشار سالانه دي اکسيد کربن را از 4/2 درصد به 2/4 درصد در سال 1400 کاهش داد. با اين حال رييس سازمان محيط زيست ايران با ايراد سخنراني در هفدهمين اجلاس متعاهدين کنوانسيون تغييرات اقليم در آفريقاي جنوبي گفته است: جمهوري اسلامي ايران برنامه هاي جامعي براي کاهش آثار تغييرات آب و هوايي و سازگاري در دست اقدام دارد.
محمدجواد محمدي زاده مدعي شده است: اين اقدام تاثير قابل ملاحظه اي بر مصرف انرژي در تمامي بخش ها داشته است.
به گفته او در بخش توليد برق در برنامه چهارم و پنجم توسعه که در سال 2011 آغاز شد اصلاح بهره وري انرژي در نيروگاه ها و افزايش راندمان نيروگاه هاي حرارتي تا 36/8درصد، کاهش تلفات شبکه هاي توزيع برق تا 15درصد و اجراي تبديل توربين هاي گازي به سيکل هاي ترکيبي به ميزان حداقل 3 مگاوات از جمله اين اقدامات است.
رييس سازمان محيط زيست کشور ادامه داده بود: رشد 27/5 درصدي نيروگاه هاي برق آبي و 90/2درصدي انرژي باد، اجراي نيروگاه هاي کوچک مقياس خورشيدي، سيستم هاي فتوولتائيک و ساير انرژي هاي تجديدپذير و برچسب گذاري از اقدامات مهمي است که در اين مدت به انجام رسيده است.
اين در حالي است که سهم نيروگاه هاي بادي و خورشيدي در کشور در توليد برق هنوز هم کمتر از يک درصد از برق توليدي کشور است که عملا به حساب نميآيد. اگرچه بخش عمده اي از گاز گلخانه اي کشور ناشي از مصرف سوخت هاي فسيلي است اما، براساس آمار منتشر شده همچنان 9درصد از سهم انتشار را تخريب جنگل ها و مراتع کشور به خود اختصاص داده است. بر همين اساس فائو در گزارش وضعيت جنگل هاي جهان در سال 2011 سطح جنگل هاي ايران را بسيار کمتر از آنچه مسئولان ايران ادعا مي کنند اعلام کرد. بر اساس اعلام فائو تنها 11 ميليون هکتار از ايران را جنگل در برگرفته حال آنکه سازمان جنگل ها و مراتع ايران مدعي است اين رقم 14 ميليون هکتار است و نه تنها تخريبي نداشته ايم بلکه افزايش سطح جنگل هم داشته ايم.

ضربه هاي مکرر بر تن نحيف محيط زيست

در يکي دو سال اخير روزي نبوده است که رسانه ها اخباري تاثربرانگيز از وضعيت وخيم محيط زيست کشور منتشر نکنند. هر روز يا درياچه اي خشک شده يا جنگلي در آتش سوخته يا تالابي آلوده شده و يا لاشه چند دلفين در ساحل رويت شده است. در همين سال هاي اخير بوده است که عوامل انساني و طبيعي دست به دست هم داده اند تا درياچه اروميه وضعيت وخيمي پيدا کند و زاينده رود براي ماه هاي متمادي آب نداشته باشد. همچنين در همين سال ها بوده است که هرروز اخباري مبني بر وقوع آتش سوزي در جنگل هاي شمال و غرب کشور منتشر شده است. وضعيت تالاب ها نه تنها بهبود پيدا نکرده که نگراني درباره آنها افزايش پيدا کرده است. اکوسيستم تالاب ها تغييرات محسوسي را متحمل شده است و آبزيان هر روز کمتر و کمتر شده و پرندگان مهاجرت کرده اند. درياي شمال و جنوب کشور در معرض انواع و اقسام آلودگي ها قرار گرفته است و براي چندين و چندمين بار دلفين ها در سواحل جاسک و ميناب به گل نشسته اند.
مجله فيچر اخيرا مقاله اي منتشر کرده است که نشان مي دهد تغيير اقليم چه تاثيراتي روي آبزيان و منابع شيلاتي خواهد داشت. بر اساس اين مطالعه و نقشه هاي منتشر شده خليج فارس در ميان مناطقي است که به طور جدي از پيامدهاي اقليمي متاثر مي شود به صورتي که، حداکثر ظرفيت صيد با کاهش 50 درصدي مواجه خواهد شد. مقدار کاهش پيش بيني شده براي درياي خزر به مراتب کمتر از خليج فارس و بين چهار تا پنج درصد است.
همچنين براساس تحقيقات و ارزيابي هاي انجام شده در طرح توانمندسازي تغيير آب و هوا تحت نظر کنوانسيون تغييرات آب و هواي سازمان ملل متحد و با استفاده از سناريو هاي مطرح شده توسطIPPC اگر ميزان غلظت دي اکسيد کربن تا سال2100 دوبرابر شود، دماي متوسط ايران به ميزان 1/5 تا 4/5 درجه سانتيگراد افزايش مي يابد که اين مسئله تغييرات محسوسي را در منابع آبي، ميزان تقاضاي انرژي، توليدات کشاورزي و نواحي ساحلي موجب مي شود. براي بررسي ميزان اثرات گرم شدن زمين بر منابع آبي ايران تحقيقات مختلفي با استفاده از داده هاي آبي - هواشناسي و مدل هاي رواناب مختلف که با سناريوهاي انتشار و تغييرات دمايي نيز ادغام شده اند، انجام شده است. نتيجه داده هاي رواناب دوره اي که از 398 ايستگاه آب سنجي گردآوري شده است نشان مي دهد شاخص سيلاب در 47 درصد آنها تغيير کرده است. به علاوه، در 600 ايستگاه هواشناسي مورد مطالعه در سالهاي 1990 تا 2000 به طور مشخص تغييرات اقليم مشخص شده است. مدل دراز مدت رواناب که براي 30 حوزه رودخانه اي استفاده شد، نشان مي دهد افزايش دما حجم رواناب را در زمستان به دليل تبديل بارش برف به باران و در بهار، به دليل آب شدن سريع برف ها افزايش مي دهد.
همچنين مشخص شده است افزايش دما بر رواناب حوضه هاي آبگير تاثير گذاشته و نوسانات ناشي از بارندگي را کاهش مي دهد.
در بخش کشاورزي نيز افزايش دماي پيش بيني شده در اثر تغييرات آب و هوايي باعث کاهش باروري نشاي برنج، کاهش طول عمر ذرت، نارسي گندم و کاهش جوانه زني سيب زميني مي شود. از طرف ديگر، تغييرات آب و هوايي با کاهش ميزان و زمان بارش، بر اساس داده هاي تاريخي، باعث کاهش توليد گندم و پنبه مي شود به طوري که، خشکسالي هاي اخير در محدود سالهاي 77 تا 78 با عث کاهش يک ميليون و 50 هزار تن محصول گندم آبي و دو ميليون و 543 هزار تن محصول گندم ديم شد. اين نتايج نشان مي دهد بخش کشاورزي ايران در برابر پديده تغيير آب و هوا بسيار آسيب پذير است. گرم شدن زمين بر بخش جنگل نيز به شدت تاثير مي گذارد. تغيير محل رويش طبيعي گونه هاي گياهي جنگلي به ويژه گونه هاي مقاوم همچون راش و انقراض گونه هاي نيمه مقاوم از نمونه هاي اين تاثيرات است. با توجه به داده هايي که طي ده سال در ساعت هاي مختلف از سه ايستگاه چابهار، بندرعباس و بوشهر جمعآوري شده است ميانگين افزايش متوسط سطح آب دريا در خليج فارس و درياي عمان 4/5 ميليمتر در سال بوده است که با سناريوي سالIPCC 5991 مطابقت مي کند. بعضي از اثرات افزايش دما و سطح آب دريا در نواحي ساحلي در شمال و جنوب، آب گرفتگي زمين هاي پست مانند شبه جزيره ميانکاله و خليج گرگان، سفيد شدگي گسترده آبسنگ هاي مرجاني در کيش، نفوذ آب شور در آب هاي شيرين در اثر آب گرفتگي زمين هاي ساحلي همگي مثال هايي از آسيب پذيري سواحل شمالي و جنوبي ايران است.
از منظر اقتصادي - اجتماعي تغيير اقليم اثرات سو»شديدي بر بهداشت و رفاه خانوارها دارد که از آن جمله مي توان به تامين آب شيرين در مناطق ساحلي اشاره کرد. نفوذ آب شور به داخل آب هاي سطحي و زيرزميني از مهمترين پيامدهاي تغيير اقليم در منطقه به ويژه در حوضه آبريز رودخانه کارون محسوب مي شود. رودخانه کارون اصلي ترين منبع آب شرب براي شهرهايي با جمعيت بيش از يک ميليون نفر است و نفوذ آب شور در اثر افزايش سطح آب دريا و کاهش دبي آب رودخانه ها يکي از موضوعات مورد بحث درباره اين رودخانه بوده و هست. تغيير آب و هوا تاثير مستقيمي برسلامتي انسان ها دارد. انتظار مي رود گرم شدن زمين منجر به افزايش بيماري هاي قلبي و عروقي، تنفسي و بيماري هاي عفوني و ميکروبي شود. مالاريا يکي از بيماري هايي که در مناطق استوايي شايع است در استان هاي گرمسيري ايران نيز رايج است. تحقيق روي ميزان بروز مالاريا از سال 1982 تا 1988 در کشور نشان مي دهد ميزان موارد ابتلا به اين بيماري به رغم افزايش امکانات بهداشتي و درماني رو به رشد است. تغييرات اقليمي در کشور واقعيتي است که انکار و تکذيب آن هيچ خاصيتي ندارد. به نظر مي رسد بايد با پذيرفتن نگران کننده بودن وضعيت، به انجام يک سري اقدامات کوتاه مدت، ميان مدت و بلند مدت مبادرت ورزيد