تالاب گاوخوني؛ چند قدم مانده به "مونترو"

حدود 250 تالاب در کشور وجود دارد که تاکنون 33 تالاب در ليست کنوانسيون رامسر با 22 عنوان ثبت شده است.

تالاب گاوخوني بزرگترين و مهمترين گستره آبي موجود در مرکز ايران است که سطح آبگير آن بالغ بر 47 هزار و 600 هکتار است. اين تالاب پاياب زاينده‌رود است که در قسمت جنوب استان اصفهان قرار دارد و طي ساليان دراز، زاينده‌رود پس از تأمين آب آشاميدني و مشروب کردن زمينهاي کشاورزي منطقه بختياري و قسمتهايي از استان اصفهان به اين تالاب منتهي شده است

خبرنگار خبرگزاري دانشجويان ايران(ايسنا)،‌ منطقه اصفهان، تالاب گاوخوني از سال 1975 ميلادي به‌ عنوان يک تالاب بين‌المللي در فهرست کنوانسيون جهاني رامسر به ثبت رسيده، به ‌همين دليل دولت و ملت ايران ملزم و متعهد به حفاظت از آن هستند، اما در سال‌هاي اخير عدم تخصيص حق آبه و خشکسالي موجب شد تالاب که تنها در برخي از ترسالي‌ها، شاهد عبور و حضور اندکي آب همراه با فاضلابها، زه آبها، گندابها و پساب‌هاي سرازير شده از ساير نقاط بالادستي در آن هستيم، تبديل به شوره‌زاري شود.

حال نکته قابل توجه اينکه نخستين اجلاس رسمي مبني بر توجه به تالاب‌ها و حفاظت از اين زيست‌بوم‌هاي مهم در سال 1971 و با حضور نمايندگان بيش از 140 کشور در ايران و در شهر رامسر برگزار شد، اما متاسفانه ايران يکي از کشورهايي است که بيشترين تالاب در معرض تغيرات شديد اکولوژيک را براي خروج از ليست اين کنوانسيون دارد.

معدودي از تالاب‌هاي موجود در فهرست مونترو مربوط به تالابهاي كشور ماست

يک كارشناس ارشد محيط زيست با اشاره به اينکه تالاب‌ها خدمات گسترده‌اي به طبيعت و انسان عرضه مي‌کنند، بيان کرد: تغذيه آبهاي زيرزميني، تنظيم جريان‌هاي سطحي، جلوگيري از نفوذ آبهاي شور به آبهاي سطحي و زيرزميني، حفظ سيماي طبيعي زمين در برابر نيروهاي طبيعي مانند فرسايش بادي، نگهداري رسوبها، نگهداري مواد غذايي، پاكسازي مواد سمي و ‌آلوده، توليد فرآورده‌هاي طبيعي مانند آب، انرژي، آبزيان و علوفه، حفظ گونه‌هاي وحشي و جاذبه‌هاي گردشگري شماري از خدمات تالاب‌ها است.

محمود سلطاني در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاري دانشجويان ايران(ايسنا)، منطقه اصفهان، اظهار کرد: با وجود فايده‌هاي بسياري که تالاب براي طبيعت و انسان دارد متاسفانه اين زيست‌بوم‌ها در بسياري از نقاط جهان از جمله در کشور ما تحت تأثير عوامل طبيعي يا انساني، تهديد به نابودي شده و مي‌شوند و آبگيرهاي بين‌المللي از جمله تالاب گاوخوني و درياچه اروميه طي سالهاي اخير در نتيجه خشکسالي و تعرض انسان به حق‌آبه طبيعي آنها خشک شده‌اند.

اين فعال زيست محيطي با اشاره به ليست "مونترو" که نام تالاب‌هاي در معرض خطر نابودي در آن ثبت مي‌شود، بيان کرد: متاسفانه معدودي از تالاب‌هاي موجود در اين فهرست مربوط به تالابهاي کشور ماست که البته اقداماتي در جهت احياي تالابهاي مورد نظر و حذف نام آنها از فهرست تالابهاي در خطر صورت گرفته است.

مهمترين مشکل تالاب گاوخوني، قطع حق‌آبه آن است

سلطاني با بيان اينکه طي چند دهه اخير به علت بارگذاري بيش از حد صنعتي و عمراني در استان اصفهان و بهره‌برداري نادرست و بيش از حد آب زاينده‌رود، يعني منبع اصلي تغذيه تالاب گاوخوني، جريان طبيعي اين رودخانه به کلي قطع شده است، افزود: مختصر آب موجود در پايين دست رودخانه و نقاط مشرف به تالاب هم در واقع آبهاي شور، تلخ و احتمالا آلوده‌اي است که از قسمتهاي کويري منطقه زه‌کش شده و به بستر رودخانه وارد مي‌شود.

وي با اشاره به اينکه مهمترين مشکل تالاب گاوخوني مانند ساير تالابها، قطع حق‌آبه آن است، خاطر نشان کرد: آنچه در باره گاوخوني اهميت دارد، تصور نادرست برخي افراد حتي مديران و تصميم‌گيران درباره اين تالاب است که آن را با نام باتلاق يا جايي که ارزش وجودي نداشته يا جايي براي تخليه فاضلابها مي‌شناسند.

اين كارشناس ارشد محيط زيست تصريح کرد: با گذشت زمان و اقدامات مؤثري که طي سالهاي اخير صورت گرفته، اين ذهنيت کمي اصلاح شده، ولي کافي نيست.

احياي گاوخوني نيازمند همکاري تمام ارگان‌هاست

هم‌چنين کارشناس محيط زيست طبيعي اداره کل حفاظت محيط زيست استان اصفهان گفت: مطالعه‌اي تحت عنوان پروژه حق‌آبه تالاب گاوخوني توسط دانشگاه صنعتي اصفهان انجام شده است و طي آن مسايل مختلف تاثيرگذار مانند مساحت تغييرات اقليمي در سال‌هاي مختلف بررسي و نهايتا ميزان حق آبه تالاب مشخص شده است.

مريم اميدي با بيان اينکه تخصيص حق‌آبه تالاب در بلندمدت مي‌تواند به حفظ اين زيستگاه آبي منحصر به فرد کمک کند و تحقق آن نيازمند همکاري ارگان‌هاي مختلف استان است، اظهار کرد: تخصيص آب به تالاب گاوخوني از وظايف شرکت آب منطقه‌اي استان است و بايد به صورت هماهنگ در استانداري پيگيري شود.

وي با اشاره به اينکه پيشنهاداتي همچون انتقال پساب تصفيه خانه شرق اصفهان به تالاب نيز مطرح شده که نيازمند مطالعه است، افزود: خشکسالي‌هاي اخير نيز موجب کاهش سطح آب در درياچه سد زاينده‌رود شده است که يکي از دلايل مهم، عدم تخصيص آب به تالاب گاوخوني به شمار مي‌آيد.

اميدي بيان کرد: آبي که در فواصل زماني مختلف در رودخانه جاري مي‌شود نيز بيشتر به مصرف کشاورزي مي‌رسد و چيزي از آن به تالاب نمي‌رسد.

تخصيص آب رودخانه به همه چيز جز تالاب

کارشناس محيط زيست طبيعي اداره کل حفاظت محيط زيست استان اصفهان ادامه داد: مقدار آبي که در فواصل زماني مختلف در روخانه جاري مي‌شود نيز بيشتر به مصرف کشاورزي مي‌رسد و چيزي از آن به تالاب نمي‌رسد.

اميدي بابيان اينکه گاوخوني تنها تالاب بين‌المللي استان است و با وجود بحران تاکنون در ليست مونترو قرار نگرفته است، تصريح کرد: صحبت‌هايي در خصوص قرار گرفتن تالاب گاوخوني در ليست مونترو شده است و اگر سياست‌هاي سازمان محيط زيست ايجاب کند، اين تالاب در ليست مونترو قرار خواهد گرفت.

وي با اشاره به اينکه احياي تالاب با توجه به اينکه مدت زمان زيادي از خشک شدن آن نمي‌گذرد، امكان دارد، گفت: شرايطي همچون تخصيص حق‌آبه تالاب و تغيير روند خشکسالي قطعا احياي تالاب را امکانپذير مي‌کند.

به گزارش ايسنا، گاوخوني سال‌ها پذيراي بيش از 20 هزار پرنده مهاجر از نقاط سردسير سيبري بوده است، اما در سالهاي اخير اين پرندگان مکان‌هاي ديگري را براي مهاجرت انتخاب کرده‌اند و با توجه به زنجيره به هم پيوسته گونه‌هاي جانوري، عدم مهاجرت پرندگان ساير گونه‌ها را به خطر خواهد انداخت.

از دست دادن گونه‌هاي پرنده و ماهيان و ساير گونه‌هاي جانوري و گياهي شرايط قرار گرفتن اين تالاب بين‌المللي در ليست مونترو را فراهم مي‌کند.

خشکي تالاب، عدم مهاجرت پرندگان و به خطر افتان ساير گونه‌هاي گياهي و جانوري زنگ خطري براي مسؤولان و مردم است تا تلاش بيشتري براي حفظ اين منطقه تالابي کرده، چراکه تالاب گاوخوني سپر گسترده‌اي در برابر هجوم کوير به جنوب و مرکز اصفهان نيز تلقي مي‌شود.

تالابها در شمار زيست‌بوم‌هايي است که بيش از همه در دسترس انسان قرار دارد، منبع اصلي تغذيه آب آنها شديدا وابسته به مصارف آب توسط انسان بوده و از نظر آلوده شدن آب بسيار حساس است و متأسفانه بسياري از خدمات و کارکردهاي تالابها براي همگان شناخته شده نيست