ترویج پرورش ماهی پربازده تیلاپیا در آبهای کشور فرصت یا تهدید ؟ /گ

گونه تیلاپیا از اعضای خانواده سیچلیده و از راسته سوف ماهیان دارای بدنی مستطیلی شکل با فلس های ریز است :

سلسله Animalia

شاخه Chordata

رده Actinopterxgii

راسته Perciformes

خانواده Cichlidae

جنس Tilapia

زیستگاه اصلی این ماهی شرق آفریقا بویژه کنیا و مدیترانه است ، درحال حاضر ماهی تیلاپیا پس از کپور ماهیان دومین ماهی پرورشی از نظر میزان تولید در دنیا است ، براساس آمار فائو تولید سالانه تیلاپیا ناشی از کشت و صید از 1.16میلیون تن در سال 1997 به 2.5 میلیون تن در سال 2007 و به بیش از 3.2 میلیون تن در سال 2010 افزایش یافته است.

قابل ذکر است اینگونه ماهی یاد شده گرچه به دلیل برخورداری از سازگاری بالا در آبهای شور و شیرین با دمای متفاوت و همه چیز خواری و بدنبال آن رشد سریع و توانایی زندگی در آبهای سخت کم اکسیژن از مزیت بسیاری برای تامین پروتئین در دنیا برخوردار است ، اما در کشورهای پرورش دهنده تحت کنترل و قرنطینه کامل پرورش داده می شود .

این قرنطینه به این دلیل است که اگر این ماهی به آبهای جاری راه پیدا کند به دلیل پیروزی در رقابت تغذیه یابی و همه چیز خواری خطری بالقوه ای برای انقراض نسل سایر گونه ها محسوب می شود .

گرچه مسوولان موافق با پرورش اینگونه ، تحت ضوابط خاص و تعریف شده در کشور تاکید دارند ، اما به احتمال زیاد اگر نظارت جدی در پرورش اینگونه اعمال نشود ، بلای گیاه سریع الرشد و شکست ناپذیر آزولا که یک دهه قبل با هدف ازته کردن خاک و تغذیه دام طیور از فیلپین وارد کشور شد و به آبهای آزاد راه یافت تکرار می شود .

اکنون این گیاه مهاجم غیر بومی گلوی تالاب انزلی تا خلیج میانکاله گرگان را می فشارد و تهدیدی جدی برای حیات آبزیان و گیاهی این اکوسیستم های ارزشمند است .

حال با توضیحات یاد شده این پرسش ها مطرح می شود که ، آیا وارد کردن یک گونه ماهی پرورشی پربازده با ریسک بالای نابودی سایر گونه های آبزی چه ضرورتی دارد ؟ آیا عوامل اجرایی فقط سود را هدف قرار داده اند ؟ چه کسی تعهد می دهد که اینگونه در قرنطینه کامل از مزرعه تا سفره در کشور پرورش داده شود ؟ تامین سود و بخشی از پروتئین مورد نیاز کشور به چه قیمتی توجیه دارد ؟

تجربه سالیان گذشته نشان می دهد ترویج کسب و کار اینگونه ای در کشور با تکیه بر تعهدات شفاهی بخشهای دولتی و خصوصی کار ساز نیست چون هدف اصلی کسب سود بیشتر است و در نهایت با وارد آمدن خسارات سنگین به منافع ملی و اکو سیستم های زیستی هر کسی به نوعی از خود سلب مسوولیت خواهد کرد .

در این زمینه رییس سازمان شیلات ایران می گوید : معتقدیم پرورش ماهی تیلاپیای نر در محیط های محصور ، استخری و بسته استان هایی که راهی به آبهای آزاد و رودخانه ندارند، مانعی نخواهد داشت.

حسن صالحی درگفت و گو با خبرنگار اقتصادی ایرنا، درباره اختلاف نظر سازمان حفظ محیط زیست و سازمان شیلات ایران بر سر واردات و پرورش ماهیان تیلاپیا، افزود: نگرانی سازمان حفاظت محیط زیست برای حفظ گونه های ارزشمند آبزیان و ماهیان ایران امری طبیعی است، چرا که مسوولان این سازمان بر این باورند که گونه تیلاپیا به دلیل تکثیر بالا و سریع رشد بودن در صورت ورود به آبهای آزاد ممکن است حیات گونه های ارزشمند آبزیان ایرانی را به خطر بیندازد.

وی با بیان اینکه سازمان شیلات ایران نیز بر حفظ گونه های ارزشمند آبزیان ایران تاکید دارد، اظهار داشت: ما نیز معتقدیم تولید و پرورش این ماهی به هیچ وجه نباید به منابع طبیعی و رودخانه های آزاد راه پیدا کند.

به گفته وی، در حدود 4 سال قبل با موافقت و مجوز قانونی صادره از سوی سازمان حفاظت محیط زیست دو گونه ماهی تیلاپیا به منظور فعالیت های تحقیقاتی به مرکز علوم شیلاتی بافق استان یزد وارد شده و پرورش یافت.

وی تصریح کرد: پس از پیگیری های فراوان از سوی محققان ایرانی، نتایج حاصله نشان می دهد که تک جنس نر بچه ماهی تیلاپیا ( ماهی نری که امکان تکثیر ندارد) به احتمال 96 تا 97 درصد در آب های محصور و بسته قابلیت پرورش دارد.

وی ادامه داد: در حالی که سازمان محیط زیست می گوید؛ باید از روش های 100 درصد ژنتیکی برای تولید مولد بچه ماهیان نر بکار استفاده شود تا احتمال تکثیر این گونه به صفر برسد.

رئیس سازمان شیلات ایران گفت: در این راستا سال گذشته پروژه تولید مورد تمام نر (ابرنر) ماهیان تیلاپیا تعریف و مطرح شد که هم اکنون توسط محققان موسسه تحقیقات علوم شیلاتی ایران در دست بررسی و اجراست.

وی مدت زمان اجرا و دستیابی به نتایج مثبت این پروژه را حداقل سه سال دانست و افزود: به دلیل طولانی بودن مدت زمان اجرای پروژه، به سازمان محیط زیست پیشنهاد دادیم مجوز واردات بچه ماهیان نر تیلاپیا برای پرورش در استان هایی مثل یزد، سمنان و قم که به آبهای آزاد و رودخانه راهی ندارند، از کشورهای معتبر دنیا صادر شود.

صالحی اظهار داشت: در ابتدای امر سازمان حفاظت محیط زیست با این موضوع موافقت کرد اما این درخواست پس از مدتی مورد مخالفت عده ای از مسوولان این سازمان قرار گرفت.

رییس سازمان شیلات ایران درباره نگرانی مردم درباره مصرف گوشت تیلاپیا، افزود: هم اکنون گوشت تیلاپیا به صورت فیله و غیر زنده وارد کشور می شود و برای مصرف مشکلی ندارد و مسوولیت نظارت بر این محصول نیز بر عهده سازمان دامپزشکی کشور است و محیط زیست درباره واردات گوشت تیلاپیا اظهارنظری نداشته است.

به گزارش ایرنا، این درحالیست که چندی پیش احمدعلی کیخا معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست مخالفت خود را با پرورش ماهی تیلاپیا در کشور اعلام کرد.

به گفته وی، سازمان شیلات چند سال گذشته پرورش ماهی تیلاپیای نر در بافق یزد را آغاز کرد، اما برای فعالیت خود تاییدیه نهایی سازمان محیط زیست را دریافت نکرده است.

با این حال تمامی مصرف کنندگان از ماهی دارای طعم خوب ، سهولت در مصرف و کم تیغ استقبال می کنند که این مهم نظر تولید کنندگان را برای تولید پر سود تر متوجه ماهی تیلاپیا کرده است .

رییس پژوهشکده آبهای داخلی کشور که موسسه متبوعش متولی پژوهش بر روی ماهی تیلاپیا است؛ در مصاحبه با خبرنگار ایرنا این ماهی را گونه ای خوش طعم و پرگوشت ، دارای قابلیت سازگاری بالا به لحاظ دما ، شوری آب ، کمبود اکسیژن عنوان و تصریح کرد : به همین دلیل می توان این گونه را در سیستم های مختلف کشت ماهی ، اعم از متراکم ، فوق متراکم ، چند گونه ای و حتی تک گونه در شرایط مدار بسته ، استخر خاکی ، حوضچه بتی و قفس پرورش داد.

'علی اصغر خانی پور' گفت : جنبه های مثبت تیلاپیا باعث شد ما نیز بفکر معرفی آن به تولید کنندگان باشیم اما این امر مستلزم بررسی های بسیار دقیق و مطالعات همه جانبه است .

رییس پژوهشکده آبزی پروری آبهای داخلی کشور افزود: در سال 1387 موسسه علوم تحقیقات شیلاتی کشور با هدف مطالعه و بررسی امکان پرورش گونه تیلاپیا به آبزی پروری کشور ، برای بالابردن میزان تولید در واحد سطح و اقتصادی تر شدن پرورش ماهی این گونه را وارد کرد و از آن زمان تا کنون ، مطالعه برروی این ماهی ادامه دارد.

وی این پرسش ایرنا که در این بازه زمانی طولانی روی چه عواملی کار شده را چنین پاسخ داد: انجام مطالعات لازم و بررسی اثرات زیست محیطی این گونه جدید تحت عنوان مطالعات ارزیابی اثرات زیست محیطی(EIA) و ارزیابی تهدیدات زیست محیطی( ERA ) در منطقه قرنطینه مرکز تحقیقات ماهیان آب شور در بافق یزد پیگیری می شود.

وی افزود : در این محل در شرایط کاملا حفاظت شده تاکنون دهها پروژه تحقیقاتی روی تکثیر مصنوعی ، روش های مختلف پرورش ، تهیه فرمولاسیون غذایی و روشهای تک جنسه کردن یا عقیم سازی ، مطالعات ارزیابی اثرات زیست محیطی و ارزیابی اثرات تهدید و حتی تحقیقاتی در زمینه روشهای مختلف فرآوری آن در مرکز تحقیقات و فرآوری آبزیان گیلان انجام گرفته است.

این پژوهشگر هدف نهایی این مطالعات را، تهیه بسته تحقیقات و فناوری تولید با رعایت ملاحظات زیست محیطی برای معرفی به جامعه آبزی پروری کشور معرفی کرد.

خانی پور گفت : بدون شک ویژگی های این ماهی می تواند هم بعد مثبت و هم منفی داشته باشد لذا نحوه و نگرش در پرورش این ماهی بسیار مهم است.

رییس پژوهشکده آبزی پروری آبهای داخلی کشور خاطر نشان کرد: قدرت تطبیق در شرایط دشوار و برخورداری از سفره گسترده غذایی و همه چیز خواری علاوه بر آنکه امتیاز است در فضای کنترل نشده می تواند ، رقابت شدید غذایی با سایر گونه ها ایجاد کند لذا ما بعنوان متولیان شیلاتی بسیار تاکید داریم که شرایط پرورش ، باید صد در صد منطبق بر ضوابط تعریف شده باشد.

این پژوهشگر تاکید کرد : ما تاکید داریم که در پرورش این ماهی ، یا باید تمام گونه ها تک جنسه باشد و یا با روشهای معمول فیزیک و شیمیایی عقیم شوند.

وی افزود: سازمان حفاظت محیط زیست هم بر اساس رسالتی که دارد موظف است با رعایت کلیه اصول زمین ، خاک و آب و محیط زیست انسانی و طبیعی را حفاظت کند که در این مورد نیز هیچ تضادی بین این دو سازمان وجود ندارد.

رییس پژوهشکده آبزی پروری آبهای داخلی کشور تصریح کرد: با این اعتماد و همکاری متقابل است که می توانیم پس از شناخت کافی و کامل از مخاطرات ورود این گونه و به حداقل رساندن خطرات این ماهی و گونه های مطلوب دیگر را وارد چرخه آبزی پروری کنیم و بجای ارزی که صرف واردات این ماهی به کشور می شود خودمان فرصتی اقتصادی برای تولید ،مصرف داخل و صادرات آن فراهم کنیم و نقش واقعی مان را در تقویت معیشت پایدار مبتنی بر شاخص های اقتصاد مقاومتی اعمال کنیم.

نخستین همایش ملی تیلاپیا 18و 19 آذر با حضور پژوهشگران و کارشناسان امور شیلاتی در بافق یزد برگزار می شود. ک/4

تهیه : لیلا مسروری ، نصراله ابراهیمی
منبع: خبرگزاری جمهوری اسلامی