توسعه پرورش ماهی تیلاپیا نیاز روز کشور /گ

حسن اکبری مدیر شیلات و آبزیان استان می گوید: هم اکنون ماهی تیلاپیا پس از کپور ماهیان دومین ماهی پرورشی از نظر میزان تولید در جهان می باشد و بر اساس آمار فائو تولید سالانه تیلاپیا ناشی از کشت و صید از یک میلیون و ۱۶۰ هزار تن در سال ۱۹۹۷ به دو و نیم میلیون تن در سال ۲۰۰۷ و به بیش از سه میلیون و ۲۰۰ هزار تن در سال ۲۰۱۰ افزایش یافته است.

وی با بیان اینکه کشور چین بزرگترین تولیدکننده ماهی تیلاپیا در جهان است و بعد از آن کشورهای مصر، فیلیپین، تایلند و اندونزی قرار دارند، می افزاید: بزرگترین بازار مصرف تیلاپیای چین، کشور آمریکا است و پس از آن کشورهای مکزیک، آفریقای جنوبی و روسیه قرار دارد.

وی همچنین اشاره می کند: میزان فروش ماهی تیلاپیا در جهان در سال ۲۰۰۰ معادل یک میلیون و ۷۴۴ هزار دلار بوده که در سال ۲۰۱۰ به بیش از ۵ میلیارد دلار افزایش یافته است.

تولید تیلاپیا و مزیت های اقتصادی آن

مدیر شیلات و آبزیان استان معتقد است که پرورش تیلاپیا علاوه بر مزایای مطرح شده یکی از راهکارهای رسیدن به اقتصاد مقاومتی در بخش آبزی پروری است که علاوه بر مدیریت در منابع آبهای کشاورزی تحول عظیمی را در صنعت آبزی پروری کشور ایجاد می کند.

وی می گوید: امروزه بروز مشکل مربوط به بحران آب در کشور بخصوص در بسیاری از استان های غیر ساحلی باعث شده تا اهمیت دانش تولید و پرورش ماهی تیلا پیا با هدف اشتغالزایی، اقتصادی کردن فعالیت های پرورش آبزیان باتوجه به افزایش هزینه های تولید و از همه مهمتر پرورش گونه ای که بتوان آن را در آبهای غیر شرب مثل آب های لب شور پرورش داد مورد توجه مسئولین شیلات و تحقیقات در کشور قرار گرفته است.

وی وابسته نبودن تیلاپیا به جیره غذایی خاص بر خلاف قزل آلا که در جیره غذایی آن از بسیاری از نهاده های وارداتی مثل پودر گوشت و یا ماهی استفاده می شود، امکان توسعه آن در بسیاری از استخرهای موجود بخش کشاورزی مثل استخرهای ذخیری آب در بخش های مختلف کشاورزی اعم از گلخانه ها، باغات و... که از حداقل امکانات سازه های برخوردار است و از همه مهمتر تراکم پذیری سه تا چهار برابری و تولید بالاتر در واحد سطح نسبت به ماهی قزل آلا را دلایلی برای استقبال بیشتر آبزی پروران به پرروش آن نسبت به سایر گونه های پرورشی برشمرد.

کمبود آب در استان مرکزی و پرورش آبزیان

وی با اشاره به اقدامات ومطالعات انجام شده در حوزه پرورش این گونه، در استان مرکزی می گوید: باتوجه به شرایطی که در چند سال اخیر در خصوص خشکسالی و اثرات آن در استان مرکزی حادث شده است و همچنین افزایش هزینه های تولید آبزیان پرورشی، مطالعات اولیه ای روی تکثیر و پرورش تیلاپیا در یکی از مراکز تحقیقاتی کشور انجام شده است.

وی با بیان اینکه امور شیلات وآبزیان استان مرکزی هم همگام با پیگیری های سازمان شیلات ایران جهت اخذ مجوز پرورش تیلا پیا از طریق سازمان محیط زیست اقدام به انجام طرح تحقیقاتی بررسی اثرات زیست محیطی پرورش این گونه در سطح استان کرده است می افزاید: انجام مطالعات حدود سه سال و با صرف هزینه های هنگفت به طول انجامید که مکان های مناسب پرورش در استان و نحوه نظارت بر آن اخذ شده است.

اکبری خاطرنشان می کند: در طرح مطالعاتی رعایت فاکتورهای زیست محیطی بر اساس قوانین و دستورالعملهای زیست محیطی در راستای به حداقل رساندن مخاطرات احتمالی پرورش اینگونه و از همه مهمتر دور بودن سایت پرورشی به منابع آبی طبعی از عواملی است که در انتخاب مکان های مورد پرورش توسط مشاور مورد توجه قرار گرفته است.

وی محصور بودن این مکان ها به منظور اعمال شرایط دمایی مناسب و ایجاد محیط کنترل شده برای اعمال مدیریت بهتر در طول دوره پرورش و در نظر گرفتن پساب های خروجی از مکان های مشخص شده برای کشاورزی را از دیگر عوامل در نظر گرفته شده بیان می کند.

مکان یابی پرورش تیلا پیا در استان مرکزی

اکبری با بیان اینکه در استان طبق مطالعات انجام شده برای پرورش این گونه شش نقطه که پنج نقطه آن استخرهای گلخانه ای و یک نقطه دیگر یکی از واحدهای مداربسته غیرفعال پرورش قزل آلا در شهرستان های اراک، شازند، زرندیه و محلات شناسایی شده است می گوید: پس از تایید گزارش های ارائه شده توسط سازمان محیط زیست پرورش تیلا پیا در یک نقطه از استان به صورت پایلوت شورع خواهد شد.

مدیرکل حفاظت محیط زیست استان مرکزی آلودگی های ژنتیکی و تاثیرات آن بر روی گونه های بومی را یکی از دغدغه های محیط زیست در خصوص پرورش این گونه برمی شمرد و می گوید: با توجه به اینکه جبران تأثیرات سوء معرفی تیلاپیا در زیستگاه جدید بسیار سخت خواهد بود، باید قبل از هر معرفی یا انتقال تیلاپیا مطالعات دقیق و محتاطانه‌ای صورت پذیرد و سازوکار‌های مدیریتی مناسب در خصوص پرورش این ماهی در نظر گرفته شود.

امیر انصاری با بیان اینکه تیلاپیا غیر بومی است و زیستگاه اصلی این ماهی شرق آفریقا بویژه کنیا و مدیترانه است معتقد است: وارد کردن بچه ماهی های تک جنسی نر به کشور امکان پذیر نیست و باعث بوجود آمدن مخاطرات زیست محیطی می شود.

وی درخصوص طرح ارزیابی زیست‌محیطی این ماهی در بافق یزد تصریح می کند: اجرای طرح در قالب یک پایلوت مختص استخرهای پرورش تیلاپیا در مناطق حاشیه کویری با پارامترهای اقتصادی‌ پیشنهاد شده است و ‌پرورش این ماهی در مناطقی که دارای آب شور هستند از قبیل استان‌های مرکزی، قم، سمنان، تهران، یزد و کرمان در حال بررسی است.

انصاری در خصوص صدور مجوز پرورش تیلا پیا در استان هم می گوید: مطالعات انجام شده در سطح استان به سازمان محیط زیست کشور ارسال شده و تا زمان موافقت سازمان، پرورش این گونه توسط آبزی پروران استان مرکزی ممنوع است.

تیلاپیا را می‌توان در سیستم مداربسته پرورش داد

کارشناسان معتقدند، هدف کلی در یک سیستم مداربسته پرورش آبزیان استفاده مجدد از آب و افزایش تراکم ماهی در استخرهای پرورشی است. طبق محاسبات انجام شده، با احیای مجدد آب و ایجاد شرایط زیست مناسب در استخرها با تراکم بالا، می‌توان مصرف آب را تا حدی کاهش داد که این مهم خود در پرورش و فراگیر کردن این روش تولید ماهی در مزارعی که آب و زمین مختصری دارند، تحول به وجود می‌آورد.

محمدرضا داوری دکترای اکولوژی زراعی به روش کشاورزی آکواپونیک که عبارت از ترکیب روش کشاورزی هیدروپونیک و آبزی‌پروری در یک سیستم مداربسته است، می گوید: هنگامی ‌که در سیستم‌های مدار باز آب کافی با کیفیت مناسب و دمای ثابت در دسترس نبوده‌ یا فراهم کردن آن از نظر اقتصادی مقرون به صرفه نباشد، استفاده از سیستم‌های مداربسته ضروری است.

وی می گوید: مواد زائد تولید شده توسط ماهی پرورشی از جمله ماهی تیلاپیا در روش آکواپونیک به مصرف گیاه می‌رسد، در این حال باکتری‌های ساکن شن و در ارتباط با ریشه گیاه نقش مهمی در حذف این مواد غذایی زائد دارند، این بدان معناست که گیاهان با حذف مواد زائد حاصل از پرورش ماهی، نقش یک فیلتر را بازی کرده و افزایش کیفیت آب مورد استفاده پرورش ماهی را ممکن می‌کنند.

مدیر شیلات استان هم با اشاره به اینکه دمای اپتیمم مورد نیاز برای پرورش ماهی تیلاپیا ۲۵ تا ۳۰ درجه سانتیگراد است خاطرنشان می کند: در صورت کاهش دمای به زیر ۲۰ درجه رشد ماهی به سرعت کاهش یافته و در دمای ۱۰ درجه سانتیگراد به پایین هم باعث مرگ و میر اینگونه از آبزیان می شود.

اکبری می افزاید: با توجه به اینکه در بسیاری از نقاط استان حدود شش ماه از سال دارای شرایط آب و هوایی سرد هستیم می توان تا حدودی از عدم ایجاد آلودگی های ژنتیکی و اکولوژیکی اینگونه در صورت فرار به منابع آبی طبیعی، در صورتیکه امکان ایجاد ۱۰۰ درصدی تک جنسی آن در کشور فراهم نشود، مطمئن شویم.

وی معتقد است به دلیل اینکه فرصت بیش از این از دست نرود و امکان معرفی تیلاپیا در منابع آبی کشور فراهم شود، باید همزمان با انجام مطالعات کاملتر توسط سازمان شیلات ایران و موسسه تحقیقات علوم شیلاتی کشور در خصوص تولید ۱۰۰ درصدی جنس نر، زمینه واردات بچه ماهی تک جنسی به مکان هایی که بر اساس ضوابط سازمان شیلات ایران تعیین شده فراهم شود تا هرچه سریعتر پرورش آن در کشور آغاز شود.

تیلاپیا و ارزش غذایی آن

عیسی گلشاهی مدیرکل بهبود کیفیت، فرآوری و توسعه بازار آبزیان سازمان شیلات با اشاره به اینکه بطور کلی یکی از خصوصیات ذاتی آبزیان غنی بودن آنها از اسیدهای چرب امگا۳ در میزان چربی بدنشان است، می گوید: نسبت مناسب بالانس اسیدهای چرب امگا۳ و امگا۶ از دیگر خصوصیت آنهاست که هر دوی این اسیدهای چرب برای بدن ضروری است.

وی یادآور می شود که اسیدهای چرب خانواده امگا۳ علاوه بر سایر ارزش های تغذیه ای، دارای ارزش سلامتی هستند و از انواع بیماری های قلبی و عروقی و ناراحتی های روانی پیشگیری می کنند و ماهی تیلا پیا هم تمامی این مزایا را دارد.

گلشاهی معتقد است که اگر چه ماهی تیلا پیا از لحاظ امگا۳ ممکن است در رده پایین تری نسبت به گونه های خاصی نظیر سالمون با مکرول قرار گیرد اما از نظر خصوصیات و ارزش غذایی، تمامی آنچه را که از یک آبزی انتظار داریم به ما می دهد.

وی با بیان اینکه مزیت تیلا پیا نسبت به ماهی هایی مانند سالمون، مکرول، کپور و... این است که چربی کمتر و پروتئین بیشتری دارد، می گوید: افرادی که تحمل غذای چرب را دارند یا به دلایل خاص مانند بیماری های قلبی و عروقی باید اسیدهای چرب غیر اشباع بیشتری مصرف کنند، می توانند از ماهی سالمون استفاده کنند؛ اما کسانی که بیشتر به دنبال به دست آوردن انرژی حاصل از مصرف پروتئین هستند، نظیر ورزشکاران یا افرادی که دوست ندارند چاق شوند، بهتر است از ماهی تیلا پیا استفاده کنند.

مدیرکل بهبود کیفیت، فرآوری و توسعه بازار آبزیان سازمان شیلات برای بهتر روشن شدن این واقعیت می گوید: از ۱۰۰ گرم انرژی ای که از ماهی کپور حاصل می شود ۶۹درصد آن مربوط به پروتئینی است که از مصرف ماهی به دست می آید و ۳۱ درصد دیگر از سوخت و ساز چربی موجود در آن است؛ اما در تیلاپیا این نسبت ۸۱ درصد از پروئپتئین و ۱۹ درصد از چربی است.

وی می افزاید: نسبت پروتئین در ماهی تیلاپیا در مقایسه با ماهی های چربتر مانند کپور بیشتر است که با توجه به قابلیت های بالای هضم و جذب پروتئین این مزیت بسیار مهم است.

گزارش از: مریم علیمحمدی
منبع: خبرگزاری مهر