دریای مازندران، «مرداب بدون حیات» می‌شود؟

دریای مازندران، «مرداب بدون حیات» می‌شود؟
شهرخبر، آلودگی دریای خزر مدت‌هاست که به مرحله هشدار رسیده. خزر، این منبع ارزشمند آبزیان و زیستگاه گرانبهاترین ماهی‌ها و دارای 100 گونه ماهی بومی، زیستگاه فوک خزری و ماهی‌های خاویاری، و تامین کننده بیشترین درصد خاویار جهان و مملو از ذخایر اثبات شده نفت، این روزها وضع به جایی رسیده که کارشناسان بی وقفه درباره وضعیت نامناسب خزر اظهار نگرانی کرده و هشدار می‌دهند.
آن‌ها معتقدند از حدود 900 میلیون متر مکعب آب که سالانه از سرچشمه‌های مختلف وارد دریای خزر می شود، 117 میلیون متر مکعب یعنی 13 درصد آلوده است. همچنین بر اساس آمار موسسه خزر شناسی، سالانه از 11 رودخانه آذربایجان، 678 میلیون متر مکعب آلودگی و از 3 رودخانه روسیه به ویژه ولگا، 285 میلیون متر مکعب آلودگی وارد دریای خزر می شود.
اتحادیه بین المللی حفاظت از طبیعت نیز تنوع زیستی منحصر به فرد دریای خزر را به‌واسطه مشکلات متعدد زیست محیطی تهدید پذیر معرفی کرده و اظهار داشته برخی گونه‌ها مانند ماهی کیلکا با کاهش سریع جمعیت روبه‌رو شده و در معرض انقراض قرار گرفته اند. در این راستا رئیس سازمان حفاظت محیط زیست روز گذشته طی مراسم دهمین سالگرد امضای کنوانسیون حفاظت از محیط زیست دریای خزر (کنوانسیون تهران)، کشورها را متعهد دانست تا به همان میزان منافع نفتی و اقتصادی که از دریای خزر بهره‌برداری می‌کنند، به‌همان اندازه نیز محیط زیست خزر را حفظ و از استانداردهای بین‌المللی که مورد تایید کنوانسیون است، پیروی کنند. معصومه ابتکار هم چنین شرکت‌های بزرگ چند ملیتی فعال در منطقه خزر را ملزم به فعالیت مطابق با استانداردهای جهان و در راستای اهداف پروتکل‌های کنوانسیون تهران دانست. وی با اشاره به اینکه در کشور خودمان برنامه‌های بسیاری در خصوص مسائل زیست‌محیطی صورت گرفته است، افزود: امروز اولین جلسه شورای حفاظت محیط‌ زیست به ریاست رئیس‌جمهور پس از هفت سال برگزار و در آنجا بر اقداماتی همچون جمع‌آوری و تصفیه‌ فاضلاب‌های شهری تاکید شد تا در دستورکار شهرداری‌ها قرار گیرد تا از این طریق بتوانیم نقش خود را در قبال یکی از اعضای کنوانسیون برای حفظ محیط‌ زیست ایفا کنیم.

کنوانسیون حفاظت از محیط زیست دریای خزر (کنوانسیون تهران)، سیزدهم آبان ماه سال 1382 با حضور معصومه ابتکار رئیس وقت سازمان حفاظت محیط زیست، وزیر محیط زیست جمهوری آذربایجان و معاونان وزرای محیط زیست جمهوری قزاقستان، فدراسیون روسیه و ترکمنستان در تهران با هدف حفاظت و نگهداری از محیط‌‌زیست دریای خزر امضا شد.

حفظ منابع زنده دریای خزر برای نسل‌های حاضر و آینده، عدم مضر بودن فعالیت‌های مستقر در خشکی برای محیط زیست دریای خزر ، و خطر ناشی از نوسانات سطح آب با تاکید بر اهمیت محیط زیست از مهمترین اهداف امضای این کنوانسیون بود، اما هر چند که این کنوانسیون به تصویب ۵ کشور همسایه رسید و آن‌ها را موظف به رعایت مفاد آن کرد، با این حال گسترش آلودگی‌ها از رعایت نکردن کامل کشورهای عضو به این کنوانسیون حکایت دارد در حالی که برخی منابع مانند ماهی که اساس بقای مردم حاشیه خزر و فعالیت‌های اقتصادی منطقه را تشکیل می دهد به داشتن یک محیط زیست سالم بر می گردد.

آلودگی، در خزر محبوس است
دریای خزر بزرگ ترین پیکره بسته آبی در سطح زمین است و به گفته معاون دریایی سازمان محیط زیست، آلودگی در این پهنه آبی بسته محبوس است. عبدالرضا کرباسی معتقد است در حال حاضر آلودگی‌های زیادی از جمله خانگی، صنعتی و کشاورزی وارد دریای خزر می‌شوند که این آلودگی‌ها به دلیل موقعیت این پهنه آبی در خزر باقی می‌ماند. این مقام مسئول روز گذشته در مراسم دهمین سالگرد امضای کنوانسیون حفاظت از محیط زیست دریای خزر، هشدار داد که استفاده کشورهای حاشیه دریای خزر از منابع نفت و گاز این پهنه آبی مشکلات زیست‌محیطی زیادی را در منطقه ایجاد کرده است. وی با اشاره به اینکه جمعیت فوک‌های خزری از یک میلیون قلاده به زیر 100 هزار قلاده رسیده، گفت: «اقدامات حفاظتی از این پستاندار دریایی از اهمیت زیادی برخوردار است. ما زمانی از محل فوک‌های خزری 5 میلیون دلار بهره برداری داشتیم که حالا به صفر رسیده. این در حالی است که جمعیت این گونه جانوری از یک میلیون قلاده به زیر یکصد قلاده رسیده است.» کرباسی هم چنین صید بی رویه و قاچاق ماهی را از معضلات اصلی دریای خزر دانست که باعث شده برخی آبزیان در معرض خطر انقراض قرار بگیرند. معاون دریایی سازمان محیط‌زیست از نمایندگان کشورهای حاشیه دریای خزر درخواست کرده که محیط زیست دریای خزر در اولویت دولت‌ها قرار گیرد و منافع اقتصادی را بر حیات خزر ترجیح ندهند.

سهم آلودگی ایران در خزر، 12 درصد
سهم ایران در آلودگی دریای خزر 12 درصد اعلام شده. با این حال سهم کشورهای حاشیه خزر در آلودگی این دریاچه 138 هزار و 400 تن آلودگی نفتی در سال است. کرباسی اظهار داشته در اطراف خزر حدود 14 میلیون نفر زندگی می‌کنند و در ایران هفت میلیون نفر در اطراف این دریاچه زندگی می‌کنند، که سهم ایران در آلودگی دریای خزر ۱۲ درصد و به مراتب کمتر از آذربایجان و روسیه است. همچنین اسماعیل کهرم، مشاور رئیس سازمان حفاظت محیط زیست در امور محیط طبیعی با بیان این که کشورهای ایران، آذربایجان، روسیه، قزاقستان و ترکمنستان در نوع آلودگی و آلاینده‌هایی که وارد دریای خزر می‌کنند متفاوت هستند، کشورهای آذربایجان، قزاقستان و ترکمنستان را عامل آلودگی‌ها نفتی و فاضلابی دانسته است. پانا به نقل از کهرم نوشته که اگر به سمت باکو در کشور آذربایجان بروید، لوله‌های نفت و گاز را مشاهده می‌کنید که از دل دریا بیرون آمده اند و به حدی آلاینده هستند که آب با جرقه‌ای شعله ور خواهد شد. مشعل‌های سکوهای نفتی این شهر همه دریا را روشن کرده اند و سیستم استخراج نفت در این شهر آنقدر قدیمی است که در ازای استخراج هر لیتر نفت، 10درصد آن وارد آب شده و به‌هدر می‌رود. علاوه بر این فاضلاب خانگی و صنعتی شهر باکو با 4میلیون جمعیت به شکل مستقیم وارد دریا می‌شود. در حالی که دریای‌شمال به‌علت فعالیت‌های نفتی بسیار آلوده است و این آلودگی به همراه برخی جانوران آبزی وارد دریای خزر می‌شود.

وضعیت وخیم دریای خزر
فوک تنها پستاندار دریای خزر است. 100 سال پیش تعداد 2میلیون فوک در این منطقه زندگی می‌کرده که به علت آلودگی‌های پوستی و مشکلات‌هاضمه هر روز از تعداد آن‌ها کمتر شده و اکنون به 100هزار قلاده رسیده است. اگر آلودگی‌ها به همین شدت ادامه داشته باشد و آب مسموم، جان فک‌ها را بگیرد، تا 20سال آینده نسل این پستاندار از بین خواهد رفت که این نشان دهنده وضع وخیم دریای خزر است. کهرم با اشاره به این موضوع اظهار داشته که نجات دریای خزر نیازمند مشارکت‌های بین‌المللی است و ما باید نهایت سعی‌مان را بکنیم تا حداقل سواحل کشور خود را پاک نگه داریم. ایران باید با کشورهای حاشیه دریای مازندران سیاست‌های مشترکی برای رها کردن خزر از آلودگی اتخاذ کند. کشور ما باید سیاست و ابتکار را به جای سیاستمداران به دست متخصصان محیط زیست بدهند. حتی اگر رئیس جمهور هم برای حل مشکلات دریای خزر با روسای دیگر کشورها به گفت و گو می‌نشیند، باید از نظر کارشناسان محیط زیست استفاده کند. در غیر این صورت اگر قدر و ارزش این منبع طبیعی را ندانیم، حیات آن از بین خواهد رفت و با تداوم این شرایط، دریای مازندران به مردابی بدون حیات تبدیل می‌شود