بهره‌گیری از تجربه متخصصان بومی در احیای دریاچه ارومیه /گ

بهره‌گیری از تجربه متخصصان بومی در احیای دریاچه ارومیه
خبرگزاری فارس از ارومیه، دریاچه ارومیه با سواحل زیبا، آب‌شور و شفابخش خود گردشگران بسیاری را در فصول مختلف به خصوص در تابستان به سوی خود جلب می‌کرد و یکی از کمیاب‌ترین منابع طبیعی بود که متاسفانه با تهدیدی بسیار جدی خشکسالی رو‌به‌رو شده است.
در ادامه مشروح گفتگوی خبرگزاری فارس را با دکتر ناصر آق، بنیان‌گذار پژوهشکده آرتمیا و آبزیان دانشگاه ارومیه در زمینه بررسی آخرین وضعیت دریاچه ارومیه، دلایل وقوع بحران دریاچه ارومیه و راهکار ارائه شده توسط دکتر آق را برای احیای دریاچه ارومیه می‌خوانید.
*ویژگی‌ها و مشخصات اکولوژیکی دریاچه ارومیه؟
دریاچه ارومیه حدود 5 هزار و 500 کیلومتر مربع وسعت داشت و حدود 30 میلیارد مترمکعب حجم آب این دریاچه بوده و عمق آن حداکثر 16 متر و میانگین عمق شش متر و طول دریاچه ارومیه 102 کیلومتر و عرض آن در عریض‌ترین بخش 54 کیلومتر و در کم عرض‌ترین بخش 15 کیلومتر بود، شوری آب در زمان‌های مختلف متفاوت بوده و معمولا بین زیر 100 گرم در لیتر تا 180 گرم در لیتر بود ولی در حال حاضر شوری آب این دریاچه به بیش از 400 تا 440 گرم در لیتر و به حالت فوق اشباع رسیده است.
دریاچه ارومیه علاوه بر اینکه تنها زیست‌گاه گونه ویژه‌ای از آرتمیا به نام آرتمیا اورمیانا بود جلبک‌های تک سلولی و پر سلولی به صورت طبیعی در دریاچه ارومیه وجود داشتند و تعداد بسیار زیادی پرنده به صورت پرندگان بومی و مهاجر به صورت فصلی در دریاچه تردد داشتند و در جزایر آن گوزن زرد و قوچ ارمنی و... زندگی می‌کردند و 102 جزیره کوچک و بزرگ وجود دارد.
*آخرین وضعیت دریاچه ارومیه به چه صورت است؟
دریاچه ارومیه در حال حاضر به حالت یک فاجعه زیست محیطی رسیده به طوری که براساس آخرین آمارها حدود 85 درصد دریاچه ارومیه از دست رفته و 15 درصد باقیمانده عمدتا در ناحیه شمالی دریاچه ارومیه متمرکز شده است بخش جنوبی دریاچه ارومیه تقریبا خشک شده و مقدار بسیار کمی آب در بخش جنوبی باقیمانده است ولی همه این موضوعات به این معنی نیست که نتوانیم دریاچه ارومیه را نجات دهیم.
سوابق تاریخی در ارتباط با دریاچه ارومیه و نیز در رابطه با دریاچه‌های مشابه وجود دارد در سایر نقاط دنیا نیز این مسائل اتفاق افتاده باید بررسی شود که چه مدل‌هایی برای احیای دریاچه‌های مشابه ارائه شده که یکی از بارزترین این نمونه‌ها دریای آرال است، دریای آرال بین قزاقستان و ازبکستان واقع شده 62 و هزار کیلومتر مربع یعنی 11 برابر دریاچه ارومیه وسعت داشته و عمق آن حداکثر به 69 متر می‌رسید.
انحراف روان آب‌‌ها به طرف مراکز کشاورزی و کویرزدایی و کاهش نزولات آسمانی از عوامل خشک شدن دریای آرال بود، خشک شدن دریای آرال از 1960 آغاز شد و از سال 2000 به بعد در معرض خشکی کامل قرار گرفت ولی برای احیای این دریاچه برنامه‌ریزی شد، در حالیکه اگر به حال خود رها می‌کردند به طور کامل خشک می‌شد برای دریاچه ارومیه اتفاقی مشابه دریای آرال رخ داده ولی دریاچه ارومیه رها شده و تا کنون هیچ اقدام عملی مثبتی برای احیای دریاچه ارومیه و مدیریت بحران انجام نشده و همه اقدامات در حد شعار و حرف خلاصه شده است.
*چه راهکاری برای حل بحران دریای آرال ارائه شد و این راهکار چقدر در رابطه با دریاچه ارومیه موثر است؟
برای حل بحران دریای آرال با توجه به بررسی‌های انجام گرفته به این نتیجه رسیدند با توجه به وسعت بالا امکان احیای کامل دریا وجود ندارد در نتیجه میزان ورودی آب‌ها را برآورد کردند و به این نتیجه رسیدند با آب‌های ورودی می‌توان بخشی از دریای آرال را احیا کنند به همین خاطر احیای فازبندی شده دریای آرال آغاز شد و در مرحله نخست قسمت آرال شمالی که از وسعت کمتری برخوردار بوده احیا شد و در مرحله بعد ناحیه غربی را آغاز کردند و گام به گام پیش می‌روند در خصوص دریاچه ارومیه نیز باید راهکاری مشابه در نظر گرفته شود، دریاچه ارومیه هنوز نمرده است و قابل احیاست متاسفانه گاها اعلام می‌شود هیچ امیدی برای احیای دریاچه ارومیه وجود ندارد در حالی که هنوز می‌توان آنرا نجات داد زیرا طبق آمارهای رسمی طی 15 سال گذشته هر سال بطور میانگین حدود یک میلیارد و 200 میلیون مترمکعب آب از طریق روان آب‌ها وارد دریاچه ارومیه شده است و بارش‌های مستقیم نیز اتفاق می‌افتد اگر مدیریت صحیح روی منابع آبی انجام شود می‌توان میزان ورودی به دریاچه را افزایش داد و بدینوسیله می‌توانیم بخش‌هایی از دریاچه ارومیه را نجات دهیم و این روند گام به گام باید در راستای احیای بخش‌های عمده دریاچه ارومیه ادامه ‌‌یابد.
*زمان شروع خشکسالی دریاچه ارومیه و عوامل خشکسالی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
اوج شکوفایی دریاچه ارومیه بین سال‌های 71 تا 75 بود که میزان آب دریاچه ارومیه خیلی زیاد شد و پیش‌روی‌های زیادی به طرف مزارع کشاورزی و روستاهای اطراف کرد به طوری که در سال 75 کل منطقه چی‌چست زیر آب بوده و دریاچه ارومیه لب جاده بود و در این سال‌ها دریاچه ارومیه از نظر تنوع زیستی به بالاترین حد شکوفایی رسید میزان شوری آب در حد پایین‌تری بوده و شرایط بهینه برای موجوداتی که در دریاچه زندگی می‌کردند فراهم شد تولید آرتمیا به اوج خود رسید و حداکثر پرندگان در آن سال‌ها به دریاچه ارومیه مهاجرت کردند از نظر اکوسیستمی وضعیت فوق‌العاده خوبی به خود گرفت از سال 1376 یکباره شاهد کاهش بارندگی بودیم و آب و هوای منطقه تغییر و به مرور روند آن شدت یافت و تا 1380 میزان بارندگی به قدری کاهش یافت که هر سال چیزی بیش‌تر از یک متر از عمق دریاچه ارومیه کاسته شد و ضربه بسیار سنگینی به دریاچه ارومیه وارد کرد در واقع آغاز بحران با عوامل طبیعی و کاهش نزولات آسمانی بود ولی ادامه بحران و تشدید بحران توسط عوامل انسانی انجام شد.
براساس آمارها توسعه کشاورزی به صورت بی‌رویه و بدون توجه به خشکسالی‌ها انجام گرفته و کشاورزی به سمت محصولاتی که آب‌بری بیشتری داشتند رو آورد حداکثر تعداد سد روی رودخانه‌ها طی سال‌های خشکسالی احداث شده‌اند و حداکثر بهره‌برداری از منابع آب‌های زیرزمینی از همان سال‌ها آغاز شد به طوری که از یک طرف بحران طبیعی را داشتیم و از طرف دیگر بهره‌برداری‌هایی که توسط انسان به صورت بی‌رویه و بدون برنامه انجام می‌شد و این دو عامل باهم بحران دریاچه ارومیه را تشدید کردند به طوری که امروز به یک فاجعه زیست محیطی تبدیل شده است.
*نقش میانگذر در خشک شدن دریاچه ارومیه چقدر است؟
اگر میانگذر در شرایطی که بحران وجود نداشت احداث می‌شد نمی‌توانست هیچ تاثیر منفی بر دریاچه ارومیه بگذارد چون مشابه میانگذر ارومیه روی دریاچه بزرگ نمک آمریکا نیز احداث شده که جاده‌ای است طولانی تقریبا به طول جاده‌ای که روی دریاچه ارومیه زده شده است در آن دریاچه دو طرف جاده در سه نقطه هر کدام بطول 50 تا 100 متر با هم در ارتباطند در حالی که در دریاچه ارومیه یک محل ارتباط بطول بیش از 1.5 کیلومتر وجود دارد که دو طرف جاده را به هم وصل می‌کند اگر جریان آب به اندازه کافی وجود داشت براحتی می‌توانست در طرفین جاده تبادل پیدا کند ولی وقتی که خشکسالی آغاز شد و ورودی‌ها کاهش پیدا کرد به تدریج منطقه جنوب دریاچه بدلیل کم عمق‌تر بودن نسبت به بخش شمالی شروع به خشک شدن کرد کاهش در میزان ورودی آب و افزایش تبخیر سبب شورتر شدن آب دریاچه ارومیه شد و از طرف دیگر کاهش و یا توقف جریان آب ورودی موجب کاهش و توقف جریانات آبی داخل دریاچه و تبادل آب در طرفین جاده شد که این عامل سبب تسریع در رسوب‌گذاری‌ها در دریاچه ارومیه شد و بدین ترتیب روند خشک شدن دریاچه ارومیه شدت گرفت.
بعضی از افراد اظهار می‌کنند زیر جاده کلانتری تعداد زیادی چشمه وجود داشت و این جاده موجب خشک شدن چشمه‌ها شده در حالی که اینطور نیست هیچ آماری از تعداد و حجم آبی که از طریق چشمه‌های زیر جاده وارد دریاچه می‌شد وجود ندارد و این موضوع فقط یک اظهار نظر است در حالی که در ناحیه جنوبی دریاچه ارومیه تعداد زیادی چشمه وجود دارد و حتی امروز نیز آب این چشمه ها در بخشی از دریاچه ارومیه پخش می‌شود ولی میزان ورودی از این چشمه‌ها بسیار ناچیز است.
*راهکار‌های ارائه شده برای دریاچه ارومیه را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
راهکارهای متفاوتی برای احیای دریاچه ارومیه توسط متخصصین پیشنهاد می‌شود انتقال آب بین حوزه‌ای (انتقال آب از رودزاب، ارس و دریای خزر)، مدیریت آب‌های منطقه، بارورسازی ابرها، صرفه‌جویی در مصرف آب توسط بخش کشاورزی و صنعت، کنترل آب‌های زیرزمینی از جمله راهکارهای پیشنهاد شده است ولی واقعا چقدر این راهکارها قابلیت اجرایی دارند و در زمان کوتاه قبل از خشک شدن کامل دریاچه ارومیه می‌توانند نتیجه‌بخش باشند جای بحث دارد و آیا از نظر زیست محیطی تاثیری بر مبدا خواهند گذاشت باید مورد بررسی قرار گیرند.
برخی از منابع آب‌های پیشنهادی برای انتقال همانند دریای خزر و ارس آب‌های بین‌المللی هستند و اینکه چقدر از این آب‌ها را می‌توان انتقال داد جای بحث دارد زمان‌بر بودن اجرای این طرح‌ها و بودجه مورد نیاز آن باید مورد توجه قرار گیرد به طور کلی طرح‌های انتقال آب بسیار پر هزینه هستند و کم هزینه‌ترین آن انتقال آب از رودزاب بوده که خیلی نزدیک به دریاچه ارومیه هست که بیش از یک هزار میلیارد تومان بودجه می‌خواهد و پیش‌بینی شده برای انتقال آب از رود ارس بیش از 4 هزار میلیارد تومان و برای انتقال آب از دریای خزر بیش از 6 هزار میلیارد تومان اعتبار مورد نیاز است و این بودجه‌ها بسیار سنگین بوده و دولت دکتر روحانی در شرایط بحرانی کنونی احتمالا توان پرداخت چنین پولی را نخواهد داشت از طرف دیگر زمان اجرای این طرح‌ها بسیار طولانی است در بهترین شرایط اگر همین وضعیت ادامه پیدا کند دریاچه ارومیه شاید حداکثر سه الی چهار سال آینده به کامل خشک شود و تبعات پس از خشک شدن قطعا آغاز خواهد شد در حالی که اجرای طرح‌های انتقال آب از طریق ارس و دریای خزر ممکن است 10 سال طول بکشد بنابراین از منظر اینجانب این طرح‌ها در اولویت نیستند و طرحی می‌تواند در اولویت باشد که در کوتاه‌ترین زمان ممکن بین یک تا دو سال قبل از اینکه نمک کل منطقه را بپوشاند بتواند یک بخش از دریاچه ارومیه را احیا بکند و به همین ترتیب هر سال بخش‌های بیشتری را به صورت فازبندی شده احیا نماید.
*چه راهکار و طرحی را جنابعالی ارائه داده‌اید؟
من از دو سال پیش طرح احیای فازبندی شده دریاچه ارومیه را مطرح کردم که کم هزینه‌ترین، سریع‌ترین و موثرترین راهکار برای احیای دریاچه ارومیه است آنچه که این طرح را از طرح‌های مشابه متمایز می‌کند این است که این طرح به موضوع احیای دریاچه ارومیه از چندین بعد نگاه می‌کند هم نگاه زیست محیطی به آن دارد و هم نگاه‌های اقتصادی و اجتماعی؛ در این طرح مدیریت آب‌های ورودی عمدتا از چهار رودخانه اصلی و انتقال آب آن‌ها به ناحیه مرکزی، احیای اکوسیستم طبیعی در مناطقی به وسعت 200 کیلومتر مربع (در فاز نخست)، بازسازی جمعیت و شکوفایی آرتمیا، بازگشت مجدد پرندگان، جذب توریسم و کسب درآمد سالانه 10 میلیون دلاری برای دولت مد نظر هست.
در این طرح سعی بر این است آب‌هایی که از طریق رودخانه‌ها وارد دریاچه ارومیه می‌شوند مدیریت و کنترل کرد در حال حاضر این آب‌ها وارد دریاچه می‌شوند و در یک پهنه وسیع در وسعت 2 هزار کیلومتر مربع و به عمق 5 تا 15 سانتی‌متر پخش می‌شوند و همه این آبها در مدت کوتاهی تبخیر شده و از بین می‌روند یعنی بخش عمده یک میلیارد و 200 میلیون مترمکعب آبی که در عرض 15 سال گذشته سالانه به صورت مستمر وارد دریاچه ارومیه شده به آب‌های موجود در دریاچه ارومیه نرسیده است.
مدیریت آب‌های ورودی به دریاچه ارومیه خیلی ارزشمند است اگر یک‌هزار میلیارد تومان تا 6 هزار میلیارد تومان برای انتقال آب بین حوزه‌ای هزینه کنیم حداکثر میزان آب قابل انتقال یک‌میلیارد مترمکعب خواهد بود در حالی که بیش از یک‌میلیارد مترمکعب آبی را که سالانه به صورت طبیعی وارد دریاچه ارومیه می‌شود رها کرده‌ایم تا تبخیر شود بنابراین منطق حکم می‌کند که در فاز نخست همین آب را حفظ و مدیریت کنیم و احیای دریاچه ارومیه را با استفاده از همین آب آغاز کنیم و اگر این آب‌ها جواب نداد به سراغ سایر منابع آبی برویم.
علاوه بر آب‌هایی که از طریق روان آب‌ها وارد دریاچه شده و از دسترس خارج می‌شود در حال حاضر سالانه بیش از 2 میلیارد مترمکعب آب نیز به دلیل غیر مکانیزه بودن آبیاری کشاورزی هدر می‌‌رود و تعداد بیش از 30 تا 35 هزار حلقه چاه غیرمجاز نیز در کنار همین تعداد چاه‌های مجاز منابع آب‌های زیرزمینی را تخلیه می‌کنند و این عمل سبب بهم خوردن تعادل آب‌های سطحی و زیر زمینی شده است، با کنترل صحیح، بهره‌برداری بهینه و صرفه جویی در مصرف منابع آب‌های موجود که در فازهای دوم و سوم طرح پیش‌بینی شده است سالانه می‌توان بیش از یک‌میلیارد مترمکعب آب به میزان آب‌های ورودی به دریاچه ارومیه اضافه کرد و اگر باز هم جواب نداد در فاز بعدی باید روی تغییر الگوی کشت کار کرد به این ترتیب اگر محصولاتی که آب‌بری بالایی دارند را با محصولاتی که آب‌بری پایین‌تری دارند جایگزین کنیم باز هم می‌توانیم میزان مصرف را کاهش و بر میزان ورودی به دریاچه بیافزاییم.
کاهش استفاده از منابع آب‌های زیرزمینی به تدریج تعادل منابع آب‌های سطحی و زیرزمینی را نیز احیا خواهد کرد که برای نجات دریاچه ارومیه از اهمیت بالایی برخوردار است تمام این فعالیت‌ها با استفاده از آب‌های موجود در منطقه انجام خواهد گرفت و اگر بارش مستقیم را نیز بر میزان ورودی‌ها اضافه کنیم مطمئنا می‌توانیم دریاچه ارومیه را نجات دهیم بدون اینکه نیازی به انتقال آب از سایر حوزه‌ها باشد البته بنده استفاده از آب از سایر حوزه‌ها را به طور کامل انکار نمی‌کنم چون در آینده به دلیل افزایش جمعیت و توسعه بخش‌های کشاورزی و صنعت قطعا نیازهای مردم منطقه به آب افزایش خواهد یافت و لزوم بکارگیری از کلیه منابع آبی موجود امری غیر قابل اجتناب خواهد بود ولی در حال حاضر برای نجات دریاچه ارومیه نیاز مبرم به آب سایر حوزه‌ها نیست.
*میزان بودجه‌ای که برای اجرای این طرح مورد نیاز است؟
بودجه‌ مورد نیاز برای فاز نخست این طرح 50 میلیارد تومان است که با این 50 میلیارد تومان یک منطقه ساحلی و یک منطقه در قلب دریاچه ارومیه هر کدام به وسعت 100 کیلومترمربع معادل 10 هزار هکتار احیا خواهد شد و مدت زمان اجرای آن یکسال است در منطقه مرکزی احیا شده بازسازی ذخایر آرتمیا انجام شده و زمینه برای بازگشت هزاران پرنده فراهم خواهد شد تا اکوسیستم طبیعی آن بصورت کامل بازسازی شود اجرای این فاز طرح می‌تواند سالانه 50 میلیارد تومان درآمد از محل فروش آرتمیا برای دولت ایجاد کند و علاوه بر ایجاد اشتغال برای تعداد کثیری از مردم منطقه سبب توسعه گردشگری نیز خواهد شد.
واقعا انتظار داریم دولت از این طرح حمایت کند با توجه به اینکه برگشت بودجه طرح هر سال تکرار می‌شود و می‌توان درآمد از حاصل برای احیای بخش‌های دیگر دریاچه ارومیه استفاده کرد.
در حال حاضر این طرح به وزارت نیرو، سازمان حفاظت از محیط زیست، سازمان آب و در شورای منطقه‌ای احیای دریاچه ارومیه ارائه شده و تقریبا موافقت اولیه حاصل شده است سازمان آب استان درخواست کرده فاز تحقیقاتی این طرح اجرا شود و در مرحله بعد وارد فاز اجرایی خواهیم شد فاز تحقیقاتی این طرح توسط یک تیم تحقیقاتی شامل متخصصین آب، سازه، محیط زیست، اکولوژی، زمین شناسی و آرتمیا اجرا می‌شود و سعی خواهد شد در عرض شش ماه به پایان برسد تا کلیه زیرساخت‌ها را برای استفاده از آب‌های ورودی در فصل بهار 1394 و آغاز فاز اجرایی طرح فراهم کنیم.
*موضوعی که باید در تسریع روند احیای دریاچه ارومیه در اولویت قرار گیرد؟
نخستین کاری که باید در رابطه با دریاچه ارومیه انجام شود این است که باید در مدیریت آن تجدید نظر شود متاسفانه در دوره دو دولت سابق مدیریت سیاسی کامل بر دریاچه ارومیه اعمال شد و این بزرگ‌ترین مشکل را برای احیای دریاچه ارومیه ایجاد کرد در آن زمان از مراکز پژوهشی و دانشگاه‌ها بخصوص از متخصصین دانشگاه ارومیه اصلا در بحث‌های تخصصی مربوط به دریاچه ارومیه استفاده نشد طی همان سال‌ها ستاد ملی احیای دریاچه ارومیه تشکیل شد که رئیس ستاد معاون اول رئیس‌جمهور، چند وزیر و استانداران منطقه عضو ستاد بودند که همگی شخصیت‌های سیاسی بودند متاسفانه حتی در شورای منطقه‌ای ستاد احیای دریاچه ارومیه که جلسات آن در ارومیه برگزار می‌شد دانشگاه ارومیه یک عضو ثابت نداشت.
نخستین کاری که باید در زمینه دریاچه ارومیه انجام شود و این موضوع می‌تواند سایر کارها را سرعت بدهد این است که مسئولیت احیای دریاچه ارومیه به یک مرکز علمی خیلی قوی سپرده شود و این مرکز جایی به جز دانشگاه ارومیه نمی‌تواند باشد به دلیل اینکه دانشگاه ارومیه در 15 کیلومتری دریاچه ارومیه واقع شده و از 400 نفر هیئت علمی آن حداقل تخصص 100 نفر به نحوی مرتبط با دریاچه ارومیه است و صدها دانشجوی دکتری و فوق لیسانس در دانشگاه ارومیه مشغول به تحصیل هستند که بنا به رشته و گرایش تخصصی خود می‌توانند در تحقیقات مرتبط با دریاچه ارومیه شرکت داشته باشند و این امتیاز را فقط دانشگاه ارومیه دارد مطمئنا در دانشگاه‌های بزرگ مثل دانشگاه تهران، تربیت مدرس و صنعتی شریف افراد شایسته‌ای وجود داشته باشد ولی این افراد در کنار دریاچه ارومیه مستقر نیستند و نمی‌توانند به صورت دائمی در اینجا مستقر باشند ولی دانشگاه ارومیه قطعا کلیه متخصصین و کارشناسان صاحب نظر را به همکاری دعوت و از تخصص و تجربه همه آن‌ها استفاده خواهد کرد.
بنابراین در مرحله نخست باید مسئولیت احیای دریاچه ارومیه به صورت یک ماموریت ویژه به دانشگاه ارومیه سپرده شود و سازمان محیط زیست به عنوان متولی اصلی حفاظت از تالاب‌های کشور ناظر بر فعالیت‌های دانشگاه از طریق ناظران داخلی و خارجی باشد و مسئولان تراز بالای کشور باید نقش حمایت‌‌کننده را داشته باشند نه اینکه مستقیما و شخصا بر وضعیت دریاچه ارومیه مدیریت کنند.
شنیده‌ها حاکی از آن است که دکتر عیسی کلانتری به عنوان مدیر ملی طرح احیای دریاچه ارومیه انتخاب شده است امید است ایشان با تشکیل یک تیم علمی بسیار قوی از متخصصان داخلی و خارجی برای احیای دریاچه ارومیه برنامه‌ریزی کنند و حمایت از طرح‌های اجرایی و مؤثر کوتاه مدت را در اولویت برنامه های خود قرار دهند امید است دکتر کلانتری به عنوان مدیر طرح در فاز پایین‌تر مدیریت تحقیقاتی و اجرایی را به مراکز علمی واگذار کند که در این صورت امکان احیای دریاچه ارومیه تسریع می‌یابد.
دانشگاه ارومیه تاکنون دو کنفرانس بین‌المللی در رابطه با دریاچه ارومیه و چند کنفرانس بین‌المللی در ارتباط با آرتمیا برگزار کرده است و ارتباطات گسترده بین المللی با متخصصین برجسته جهانی دارد و مطمئنا می‌تواند مؤثرترین مرکز دانشگاهی و بازوی علمی اصلی ستاد احیای دریاچه ارومیه باشد.
*با توجه به وعده‌‌هایی که دولت یازدهم برای احیای دریاچه ارومیه داده خواسته‌ای در راستای احیای دریاچه ارومیه دارید؟
پس از شکل‌گیری دولت تدبیر و امید دکتر روحانی در نخستین جلسه هیئت دولت موضوع دریاچه ارومیه مطرح شد طرح این موضوع در نخستین جلسه هیات دولت نشان می‌دهد دریاچه ارومیه از حساسیت و اهمیت ویژه و خاصی برخوردار است وقتی کارگروهی در رابطه با این موضوع ویژه‌ای شکل می‌گیرد ابتدا باید به دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی موجود در منطقه و سابقه تحقیقاتی آن‌ها توجه شود کارگروه زمانی می‌تواند موفق باشد که افراد متخصص و توانمند با تجربه کاری در ارتباط با دریاچه ارومیه را شناسایی و به ایده‌های ارائه شده توسط آنها توجه کند ولی متاسفانه نه در کارگروه و نه در کمیته ملی که برای نجات دریاچه ارومیه تشکیل شده هیچ نماینده‌ای از دانشگاه ارومیه حضور ندارد یعنی هنوز هم از متخصصان بومی برای احیای دریاچه ارومیه استفاده نمی‌شود که جای تاسف دارد.
استفاده از متخصصان بومی می‌تواند یکی از کلیدهای حل معمای دریاچه ارومیه باشد چون متخصصان بومی از نزدیک بر مسائل مربوط به دریاچه ارومیه اشرافیت بیشتری دارند.
*نقش سازمان‌های بین‌المللی در نجات دریاچه ارومیه؟
حدود 9 سال پیش اجرای طرحی با حمایت مالی حدود 1.5 میلیون دلاری GEF برای نجات دریاچه ارومیه کلید خورد که در قالب آن تیمی از تهران انتخاب شدند و متاسفانه متخصصان بومی در آن پروژه نیز نقشی نداشتند و تیم مذکور هر چند ضعیف عمل کرد ولی در هر حال منجر به تدوین برنامه مدیریت جامع دریاچه ارومیه شد ولی هنوز نیز اگر از طریق دولت و سازمان محیط زیست برنامه‌های علمی قوی برای احیای دریاچه ارومیه ارائه دهند قطعا می‌توان از کمک‌های بین‌المللی برای احیای دریاچه ارومیه بهره‌مند شد.
با تاسیس مرکز مطالعات بین‌‌المللی دریاچه ارومیه با مشارکت و عضویت شخصیت‌های علمی برجسته داخلی و خارجی و ایجاد ارتباط تنگاتنگ با مراکز علمی و اجرایی بین المللی می‌توان زمینه را برای استفاده راحت‌تر از اعتبارات بین المللی فراهم کنیم تاسیس چنین مرکزی را در قالب طرح ارائه شده و از محل بودجه 50 میلیارد تومانی پیش‌بینی کرده ایم مرکز مطالعات بین‌المللی دریاچه ارومیه که مرکزیت آن در دانشگاه ارومیه خواهد بود تعدادی عضو ثابت از متخصصان داخلی و تعدادی عضو ثابت از متخصصان بین‌المللی خواهد داشت اگر چنین کارهای در برنامه های نجات دریاچه ارومیه گنجانده شود نشان خواهد داد که در راستای مدیریت علمی دریاچه ارومیه حرکت کرده‌ایم.
در قالب طرحی که ارائه شده یک بانک اطلاعاتی خیلی قوی نیز برای دریاچه ارومیه طراحی و ایجاد خواهد شد تا تمام اطلاعات حداقل از 40 سال قبل به صورت فارسی و انگلیسی تهیه و در سایت اینترنتی مرکز گذاشته شود تا متخصصان خارجی از هر جای دنیا که ‌بخواهند بتوانند در زمینه دریاچه ارومیه مطالعه کنند و اظهار نظر بکنند چون تا زمانیکه که اطلاعات به روز در اختیار نداشته باشند نمی‌توانند اظهار نظر بکنند و در قالب این طرح برگزاری نشست‌ها و کنفرانس‌های بین‌المللی مفصل نیز پیش‌بینی شده است.
*دلیل اینکه تاکنون از دانشگاه ارومیه برای احیای دریاچه ارومیه استفاده نشده چیست؟
متاسفانه مدیران دانشگاه ارومیه در موضوع دریاچه ارومیه بسیار ضعیف عمل کردند و نتوانستند از ظرفیت‌های علمی دانشگاه ارومیه برای مدیریت و ارائه راهکار برای احیای دریاچه ارومیه استفاده کنند و به همین دلیل طی سال‌های گذشته دانشگاه ارومیه درخصوص دریاچه ارومیه عملا در حاشیه قرار گرفت حتی پژوهشکده آرتمیای دانشگاه ارومیه نیز که قبلا در کلیه برنامه‌های مرتبط با دریاچه ارومیه دارای جایگاه خاصی بود به علت تغییر در مدیریت آن از مباحث مربوط به دریاچه ارومیه کنار گذاشته شد درحالی که دانشگاه ارومیه از وجود بهترین متخصصین در زمینه‌های مختلف مهندسی آب، محیط زیست، سازه، زمین شناسی، کشاورزی و تنوع زیستی و آرتمیا بهره می‌برد و به یقین می‌تواند با سربلندی ماموریت احیای دریاچه ارومیه را به سرانجام برساند در واقع اجرای طرح‌های توسعه استان و ارائه راه حل علمی برای مشکلات استان جزو رسالت‌های مهم دانشگاه ارومیه هست و در چند ماه گذشته حرکت‌هایی توسط دانشگاهیان دانشگاه ارومیه شکل گرفته، هسته پژوهشی دریاچه ارومیه تشکیل شده و چندین طرح مختلف نیز در خصوص احیای دریاچه ارومیه ارائه شده است ولی ضرورت دارد ریاست و معاونت پژوهشی دانشگاه ارومیه برای انسجام بخشیدن به دیدگاه‌ها و نقطه نظرات کارشناسی متخصصین دانشگاه برای ارائه یک راهکار جامع بطور جدی وارد عمل شوند ما انتظار داریم مدیران آینده دانشگاه ارومیه موضوع دریاچه ارومیه را در اولویت کارهای تحقیقاتی دانشگاه قرار دهند و با استفاده از تخصص و توانمندی اساتید برجسته در گروه‌های آموزشی و پژوهشی مختلف به رسالت منطقه‌ای، ملی و بین المللی دانشگاه ارومیه در ارتباط با دریاچه ارومیه عمل کنند.
صحبت پایانی
حفظ دریاچه ارومیه برای منطقه بسیار ضروری است زیرا خشک شدن آن تبعات بسیار وحشتناکی خواهد داشت نباید اجازه بدهیم این فاجعه زیست محیطی اتفاق بیفتد که اگر اتفاق افتاد نمی‌توان از فاجعه انسانی که در پی آن خواهد آمد جلوگیری نمود این موضوع بسیار دردناک است که اجازه بدهیم یک تالاب به ارزش صدها میلیارد دلار به دلیل ندانم کاری‌ها و بی‌برنامگی‌هایمان نابود شود و به جای آن یک فاجعه زیست محیطی با عوارض انسانی شدید تحویل مردم منطقه بدهیم.
لذا باید از مرحله شعار خارج شویم، دریاچه ارومیه نیازمند حرف و شعار نیست بلکه نیازمند اقدام عملی بسیار فوری برای احیا و زنده ماندن است؛ بارش بی سابقه برف در دو روز اخیر نشان داد که خداوند هم با ماست و ما باید از این نعمت خداوندی به بهترین شکل ممکن برای نجات دریاچه ارومیه استفاده بکنیم و مانع هدر رفتن نزولات آسمانی شویم