نمک های تقلبی در بازار

نمک های تقلبی در بازار
تسنیم نوشت:گفتگو با محمد ابریشم کار، دبیر انجمن تولیدکنندگان نمک تصفیه ایران
*معروف است می‌گویند«هرچه بگندد نمکش می‌زنند وای به روزی که بگندد نمک» آیا نمک هم می‌گندد؟
بله. برخلاف تصور همگان که فکر می‌کنند در نمک هیچ موجود زنده‌ای وجود ندارد اما برخی از باکتری‌های نمک دوست در آن زندگی می‌کنند، به عنوان نمونه در دریاچه ارومیه به دلیل بر هم خوردن غلظت آب این نوع باکتری‌ها فعال شده‌اند. علاوه بر این در حوزچه‌های نمکی جنوب کشور هم چنین باکتری‌هایی پیدا شده‌اند. متاسفانه این نوع باکتری‌ها بیماری‌زا شده‌اند و باید تلاش کرد به مردم سرایت نکنند.
*چکار باید کرد؟
برای این منظور پس از تصفیه نمک و جداسازی ناخالصی‌ها و شست‌وشو و جوشاندن آب نمک، نمک‌ها را درخشک‌کن‌ها تا 140 درجه حرارت می‌دهند طوری‌که همه آلودگی‌هایش از بین می‌رود.
*مصارف نمک چیست؟آیا عمده مصرف نمک در صنعت غذاست؟
به جز مصرف خوراکی نمک که از آن به‌عنوان طعم‌دهنده استفاده می‌کنیم، مصارف صنعتی و پزشکی این ماده بسیار زیاد است. از نمک در تولید لوله‌های پی‌وی‌سی، مایع ظرفشویی، شامپو، سود سوزآور، رنگ پارچه، دباغی پوست، تولید شیشه و محصولات پزشکی استفاده می‌شود. درمجموع از 250 میلیون تن نمک تولید شده درجهان در سال، 60 درصد به مصارف شیمیایی، 30 درصد صرف صنایع غذایی که در کارخانجات و منازل و در برخی کشورها به خاک کشاورزی افزوده می‌شود و 10 درصد هم در موارد دیگر مانند جاده‌ها و دباغی‌ها به مصرف می‌رسد. چرا که در برخی کشورها به دلیل طولانی بودن دوره سرما و یخبندان، نمک در تسهیل حمل و نقل بسیار حیاتی است.
* در ایران چه میزان نمک تولید می‌شود؟
میزان تولید سالانه نمک در ایران به حدود 3 میلیون و 200 هزار تن می‌رسد.
*از چه مناطقی؟
از حوزچه‌های پتروشیمی در جنوب کشور و همچنین معادن مرکزی.
*آیا برآوردی از میزان منابع نمک در ایران صورت گرفته است؟
بنابر آنچه به‌عنوان معادن نمک و ذخایر خشکی در کشور شناخته شده به جز دریاها، ایران می‌تواند تا 2 هزار سال نمک مصرفی دنیا را تامین کند.
*این ادعای بزرگی است؟
این یک ادعا نیست چراکه تعداد گنبدها و کوه‌های نمکی کشور و حتی معادنی که چه در کویر و چه در کوه‌های مرکزی هنوز کشف نشده‌اند، حکایت از ذخایر فراوانی در این زمینه دارند.
*معادن نمک بیشتر در کدام مناطق ایران قرار دارند؟
هم‌اکنون بیش از 50 معدن فعال که به طور عمده سنگ نمک هستند، در کشور وجود دارد که معادن سهل‌الحصول نمک در استان سمنان قرار دارد طوری که اکنون در این استان کوه‌های نمکی زیادی وجود دارد. علاوه بر این در شهرستان خوی، استان لرستان و یزد و قشم هم معادن نمک در حال بهره‌برداری است. در بندر ماهشهر هم برای مصارف پتروشیمی، حوزچه‌های وسیعی ایجاد شده که در سال گذشته از این محل 950 هزار تن نمک به دست آمده و پیش‌بینی می‌شود تا 3 سال آینده این رقم به یک میلیون و 700 هزار تن برسد. این نشان می‌دهد که سهم برداشت نمک از آب از سهم خشکی در حال پیشی گرفتن است. اینکه ایران علاوه بر معادن خشکی به دریاهای آزاد هم راه دارد و با در اختیار داشتن ساحل و آفتاب از پتانسیل بالایی برای استحصال و فرآوری نمک برخوردار است.
*تولید نمک به روش صنعتی از چه زمان در ایران آغاز شد؟
تولید نمک به روش صنعتی از سال 1356 صورت گرفت؛ آن زمان که دولت وقت تصمیم گرفت به صورت پایلوت کارخانه کوچک تصفیه نمک به روش تبلور مجدد را برای مصارف دارویی به ایران بیاورد. این کارخانه از سوییس وارد شد اما کار به نتیجه نرسید تا اینکه در سال‌های پس از انقلاب آن کارخانه توسط بخش خصوصی خریداری و با هدف تامین نمک طبی برای مصارف پزشکی آغاز به کار کرد.
*یادتان هست که این مهم در چه دوره‌ای از فعالیت وزارت صنایع اتفاق افتاد؟
بله. مهندس نعمت‌زاده، وزیر وقت صنایع در دهه 60، پیگیر این صنعت شد و قصد داشت تولید نمک تصفیه در ایران افزایش پیدا کند اما چون در آن زمان صنف نمک بیشتر به صورت نمک‌کوبی و در کارگاه‌های کوچک و غیربهداشتی کار می‌کردند و از توان مالی و علمی مناسب برخوردار نبودند، از این روش استقبال نشد تا اینکه در دهه 70 وزارتخانه‌های صنایع سنگین و فلزات وقت در تعامل دوجانبه، زمینه‌ساز ارتقای صنعت نمک تصفیه در ایران شدند.
*نتیجه چه شد؟
در دهه 70 تعدادی از مدیران بخش خصوصی که در صنایع نزدیک به نمک کار می‌کردند از سوی این 2 وزارتخانه دعوت شدند و از اوایل دهه 80 این صنعت به طور رسمی در کشور پاگرفت.
*از همین زمان هم نمک به صورت بسته‌بندی به بازار عرضه شد؟
در دهه 70، صنعتگران شیلات کشور با شست و شو دادن نمک‌های دریایی و بالا بردن کیفیت آن، نمک را در بسته‌های نایلونی عرضه کردند و درست از این زمان عرضه نمک‌های تصفیه به صورت بسته‌بندی آغاز شد.
*تولید نمک خوراکی در ایران به چه روشی انجام می‌شود؟
در حال حاضر حدود 23 کارخانه تولید نمک در کشور فعال هستند که به 2 روش کار می‌کنند؛ تعدادی از این کارخانه‌ها فقط شست‌وشوی نمک دارند و آن را پس از تصفیه عرضه می‌کنند که این روش اکنون منسوخ و تعدادی دیگر هم نمک را به صورت کریستاله که به آن تبلور مجدد می‌گویند، تولید و عرضه می‌کنند که ظرفیت آنها در حال حاضر 500 هزار تن است.
*تفاوت این دو روش در چیست؟
در روش تبلور مجدد پس از تصفیه نمک و جداسازی خالصی از ناخالصی‌ها، مقداری از ناخالصی‌ها هستند که در درون کریستال‌های نمک باقی می‌مانند که برخی از آنها فلزات سنگین هستند بنابراین نمک‌ها را در آب حل می‌کنند و پس از تصفیه دوباره، آب را می‌جوشانند تا نمک از آن به دست آید. برای تولید یک کیلوگرم نمک میزان 3.5 کیلوگرم آب نمک را می‌جوشانند و در آخر هم نمک‌ها را در دمای140 درجه در خشک‌کن‌ها، خشک می‌کنند. دقت داشته باشید که شوری در نمک وجود دارد اما چنانچه ناخالصی‌ها به طور کامل گرفته نشود، مزه آن تغییر می‌کند. به عنوان نمونه در صورت وجود یون کلسیم در نمک، مزه آن گس شده و چنانچه یون منیزیم در آن بالا باشد، نمک تلخ می‌شود.
*با این توضیح شما پس فقط باید نمک کریستاله خورد؟
حتماً. با پیگیری‌های وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، همه کارخانجات تصفیه نمک باید خط تولید خود را به تولید نمک کریستاله تغییر دهند که در این صورت ظرفیت تولید نمک در مجموع به 850 هزار تن می‌رسد. البته تکنولوژی‌‌های جدید استحصال نمک در راه است که قرار است تا 2 سال آینده وارد کشور شود.
*پس موضوع ید چه می‌شود؟
ید در مرحله پایان فرآوری نمک به آن اضافه می‌شود. ید دارای مارک‌های مختلف و وارداتی است. یدهای وارداتی از اروپا با کیفیت تر و گران‌تر است در حالی‌که اکنون ید چینی هم در بازار وجود دارد.
*چرا در دوره‌ای تأکید بر مصرف نمک یددار در کشور شدت گرفت؟
توجه داشته باشید که مصرف ید در بلندمدت روی سلامتی و تقویت ذهن و هوش فرزندان اثرگذار است. به دنبال فرآوری و تولید نمک کریستاله، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی هم ضوابط تولید نمک را تغییر داد و از همه تولیدکنندگان نمک خواست خطوط تولید خود را به نمک کریستاله تغییر دهند. علاوه بر این از 2 دهه قبل و پس از گزارش کمیته آی دی سازمان ملل متحد درباره کمبود ید در کشورهای مختلف از جمله ایران، تلاش‌های زیادی از سوی وزارت بهداشت وقت در این‌باره صورت گرفت و سبب شد تمام نمک‌های تولیدی کشور یددار شوند که سبب شد شاخص‌های ایران را در این بخش ارتقا دهد.
*پس مردم با خیال راحت نمک مصرف کنند؟
متاسفانه مهم‌ترین مشکل و تهدید این صنعت عرضه نمک‌های تقلبی در بازار است که 50 درصد از سهم بازار را به خود اختصاص داده.
*چطور؟
نمک هم مانند هر کالایی دارای استاندارد است. هم‌اکنون واحدهایی هستند که نمک‌های کوره‌ای را گردگیری و دانه‌بندی کرده و در بسته‌بندی‌های شیک و با جعل برندهای معروف به بازار عرضه می‌کنند. هیچ یک از مشخصات درج شده روی این بسته‌بندی‌ها، صحیح و قانونی نیست و از آنجا که قیمت تمام شده این نمک‌ها در مقایسه با نمک‌های استاندارد و صاحب نام و نشان، کمتر است بنابراین مغازه‌داران برای سود بیشتر آنها را خریداری کرده و در اختیار مصرف‌کنندگان قرار می‌دهند. جالب است بدانید که قیمت این نمک‌ها از نمک‌های اصلی بیشتر است تا نفع بیشتری برای خرده‌فروشان داشته باشد.
*انجمن در این‌باره اقدامی انجام نداده است؟
خیر. البته سازمان ملی استاندارد سیستمی دارد که کار خود را انجام می‌دهد اما در این‌باره تا شاکی خصوصی نباشد، آن‌ها کار را پیگیری نمی‌کنند.یعنی تولیدکنندگان خوشنام و صاحب کفیت وبرند باید از متقلبان شکایت کنند. البته به‌تازگی انجمن 2، 3 نیرو برای بازرسی در اختیار گرفته است.
*چه کار قرار است انجام بدهند؟
نمک‌های موجود را نمونه‌برداری کرده و مورد آزمایش قرار می‌دهند تا تقلبی‌ها شناسایی شوند.
*تکلیف مصرف‌کننده چیست؟
مصرف‌کنندگان نمی‌توانند نمک‌های تقلبی را از اصلی تشخیص دهند چون متقلبان نمک‌ها را در بسته‌بندی‌‌های برندهای معروف به بازار عرضه می‌کنند و میزان عرضه این‌گونه نمک‌ها در تهران از همه جا بیشتر است.
*حداقل برندهای برتر نمک را به خوانندگان مجله معرفی کنید.
تابان، نیکی، کریستال، بهمن، هدیه، پوسان، زرین‌دانه و ...
*راهی برای تشخیص نمک کریستال از غیر کریستال وجود ندارد؟
دانه‌بندی نمک بهترین راه تشخیص است. نمک‌های کریستاله و باکیفیت دارای دانه‌بندی یکنواخت و سپید رنگ هستند. علاوه بر این رنگ نمک هرچه به آبی نزدیک‌تر باشد و مزه‌اش شورتر، خالص‌تر است.
*ایرانی‌ها چقدر نمک مصرف می‌کنند؟
سرانه مصرف سالانه نمک در ایران 6 کیلوگرم بوده در حالی‌که این رقم در دنیا 3 کیلوگرم است.
*مصرف روزانه چطور؟
به‌طور متوسط روزانه 8 تا 10 گرم نمک مصرف می‌کنند در حالی‌که میزان استاندارد مصرف نمک بین 4 تا 5 گرم در روز است.
*قیمت‌گذاری نمک با کجاست؟
سازمان حمایت مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان. انجمن هم پیشنهادهای خود را داده است.
*بسته‌های نمک با چه وزنی به بازار عرضه می‌شوند؟
بسته‌بندی‌های استاندارد نیم کیلویی و یک کیلویی است اما برخی برندها با اوزان 600 و 700 گرم هم محصولات خود را به بازار عرضه می‌کنند.
*قیمت هر کیلوگرم نمک چقدر است؟
قیمت هر کیلوگرم نمک کریستال مرغوب 900 تومان است. اما شبکه توزیع پول بیشتری می‌برد چون برای هر کیلوگرم نمک 200 تومان می‌گیرد. در حال حاضر ایران ارزان‌ترین نمک دنیا را دارد.
*چطور؟
شما نمی‌توانید در هیچ کجای دنیا یک کیلوگرم نمک ری کریستاله (تبلور مجدد) را با قیمت 30 سنت (900 تومان) پیدا کنید. اکنون قیمت این میزان نمک در دنیا حتی در افغانستان و پاکستان بین 2 تا 3 یورو است.
*کشوری در دنیا وجود دارد که وابسته به واردات نمک باشد؟
معمولاً آفریقایی‌ها دچار کمبود نمک هستند. کشورهای صنعتی مشکل وابستگی به واردات نمک را ندارند.
*چرا؟
درست پس از جنگ اول جهانی، صنایع اروپا نیازمند نمک بود بنابراین کشورهای اروپایی به دنبال راه چاره‌ای برای تامین نمک مورد نیاز خود افتادند. در این راه کشور هلند پیشتاز شد و به‌رغم داشتن زمین‌های باتلاقی و نداشتن منابع نمکی روباز با حفر چاه‌ها به گنبدهای نمکی دست پیدا کرد. به چاه‌ها آب بستند و با استخراج آب نمک، به استحصال نمک در کارخانجات پرداختند.
*به همین دلیل تجارت نمک راه افتاد؟

تجارت نمک در همه دوران بویژه در اروپا و آمریکا زمینه‌ساز قدرت بوده است و پادشاهان و حاکمان تاجر نمک بوده‌اند. اما در دوران پس از جنگ اول جهانی، اروپاییان با به‌کارگیری ماشین‌آلات، دانش فیزیک و شیمی و تکنولوژی‌های جدید، به خودکفایی در تولید و صادرات نمک رسیدند. و دیگر تجارت نمک وجود ندارد