مام مهربانی که بیمار است

مام مهربانی که بیمار است
ایرنا - روزگاری در دامان پرمهر خزر، تالابی بود که گستره وسیع آن لقب دریای کوچک را برازنده اش می ساخت؛ تالابی عمیق و پاک که پناهگاه پرندگان و ماهیان و رویشگاه لاله ها و نیلوفران آبی بود
این تالاب سبز و سخاوتمند، ساکنان پیرامونش را از خطر سیلاب ها و گرمای هوا می رهاند؛ کودکان در آغوش زلالش آب تنی و پدرانشان به قدر روزی شکار و ماهیگیری می کردند.

شالیزارها و جالیزهای پیرامونش را سیراب می کرد و قایق های روستاییان را از آبادی های اطراف به بندرگاه و شنبه بازار، محل فروش تولیدات و خرید نیازمندی هایشان می رساند.

اما آدمیان به مرور فراموشکار و قدرنشناس شدند؛ زلال جانش را به پساب و سموم کشاورزی آلودند، زباله هایشان را در دل پاک آن رها کردند، به بهانه کشت و کار و ساخت جاده، حرمت حریمش را شکستند، بی رویه شکار کردند و بیش از نیازشان ماهی گرفتند.

به گفته کارشناسان، تالاب انزلی از ورود مستمر میلیون ها تن فاضلا ب شهرهای رشت و انزلی و پساب های صنعتی و کشاورزی رنج می برد.

در نیم قرن گذشته بیش از یک هزار میلیارد مترمکعب رسوب وارد تالا ب انزلی شده و عمق تالا ب را از 11 متر به حداکثر سه متر کاهش داده است.

گیاه غیربومی مهاجم آزولا که توسط افرادی ناآگاه وارد یکی از رودخانه های اطراف شده بود نیز به سرعت داخل تالا ب گسترش یافته و با قطع ارتباط آب در سطح و بستر تالا ب مانع انتقال اکسیژن و تخم گذاری و تکثیر ماهی ها شده است.

این چنین شد که دل تالاب گرفت، زلال آبش زهراگین شد، زیبایی از چهره اش رخت بست و به اغما رفت.

سازمان های بین المللی محیط زیست، وخامت حال تالاب انزلی را زودتر از ما دریافتند، هشدار دادند و سال 1993 نامش را در فهرست تالاب های بیمار در حال مرگ ثبت کردند.

*احیای تالاب طرحی نویدبخش

سرانجام با تلاش های متولیان محیط زیست کشور و دوستداران طبیعت در سال 1389 طرح مهم و ارزشمند احیای تالاب انزلی تصویب و با 72 میلیارد ریال اعتبار آغاز شد.

مرحله نخست طرح احیای تالاب انزلی شامل شش پروژه از جمله احداث چهار سد رسوبگیر در دهانه رودخانه های اصلی ورودی تالاب به منظور جلوگیری از ورود حجم عظیم رسوبات به تالاب انزلی، دو پروژه بازگشایی آبراهه های قدیمی برای برقراری دوباره ارتباط بیولوژیک و اکولوژیک بین بخش های مختلف تالاب و همچنین لایروبی بخشی از پهنه تالاب بود.

اما با گذشت سه سال از شروع اجرای طرح، کار چندانی برای احیای این تالاب زیبا و ارزشمند انجام نشده و این بیمار عزیز همچنان ناخوش است.

*اقدامات موثر نبوده است

معاون دفتر زیستگاه ها و امور مناطق سازمان حفاظت محیط زیست کشور در گفت وگو با ایرنا اذعان کرد که اقدامات انجام شده برای احیای تالاب انزلی موثر نبوده است.

ˈمسعود باقرزاده کریمیˈ اظهار کرد: سیلاب های اخیر نشان داد جانمایی تله های رسوبگیر رودخانه های منتهی به تالاب انزلی صحیح نبوده است.

وی خاطرنشان کرد: برای کاهش رسوبات وارده به تالاب انزلی بهتر بود سازه های رسوبگیر در ارتفاعات حوزه آبخیز و فواصل دورتر از تالاب به اجرا در می آمد.

وی نقش سازمان حفاظت محیط زیست در مرحله نخست طرح احیای تالاب انزلی شامل نصب تله های رسوبگیر، لایروبی بخش هایی از تالاب و ایجاد آبراهه ها را صرفا نظارتی خواند و افزود: مجری طرح، اداره جهاد کشاورزی بود و اعتبارات ملی آن از طریق استانداری گیلان هزینه می شد.

باقرزاده کریمی خاطرنشان کرد: تجهیزات مناسبی در داخل کشور برای اجرای لایروبی موجود است و روش ها نیز باید مورد اصلاح، بازنگری و بهبود قرار گیرد.

وی تاکید کرد: مهم ترین اقدام برای نجات تالاب انزلی، ساماندهی رسوب گذاری است زیرا تراکم جمعیت، افزایش کشاورزی در منطقه، اجرای طرح های توسعه ای و تخریب جنگل های بالادست، میزان رسوب گذاری در منطقه را به شدت افزایش داده است.

در پی تحولات صورت گرفته در کشور و استان، طرح احیای تالاب انزلی با دقت و وسواس بیشتری مورد توجه قرار گرفت و تفاهمنامه همکاری برای احیای آن بین ایران و ژاپن امضا شد.

مرحله دوم طرح احیای تالاب و فعالیت های اجرایی مبتنی بر اصول مدیریت اکولوژیک یکپارچه در حوزه آبخیز تالاب انزلی با همکاری آژانس بین المللی همکاری های ژاپن (جایکا) با تمرکز بر سه محور پسماند، فاضلاب ها و رسوبات از سال آینده اجرایی می شود.

نماینده عالی دولت در استان گیلان در آیین امضای تفاهمنامه همکاری با جایکا، تالاب انزلی را فرصت و ثروتی برای گیلان و ایران عنوان و خاطرنشان کرد: طرح احیای تالاب انزلی یک مسئله مهم ملی است .

ˈمحمدعلی نجفی ˈ ادامه داد: اختصاص اعتبار برای این طرح، هزینه نیست بلکه سرمایه گذاری است .

وی افزود: دولت تدبیر و امید نگاه ویژه ای به مسائل زیست محیطی دارد و در بودجه سال 93 برای احیای تالاب انزلی و حفظ محیط زیست و محیط طبیعی گیلان اعتبار ویژه ای اختصاص یافته است.

نجفی یاداور شد: رایزنی های رییس جمهوری با مقام های ژاپنی درسفر به نیویورک منجر به امضای تفاهم نامه همکاری آژانس همکاری های بین المللی ژاپن “جایکا ” برای اجرای فاز دوم پروژه احیای تالاب انزلی شد.

*تصویب طرح احیای تالاب موفقیتی بزرگ

مدیرکل حفاظت محیط زیست گیلان در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: طرح احیای تالاب انزلی گرچه در مرحله اول موفقیت آمیز نبوده اما پایه ای برای اقدامات بعدی شد.

ˈمحمدرضا برجی ˈ با اشاره به این که تالاب انزلی پس از سال ها به این صورت در آمده و در 50 سال اخیر روند تخریب شدت گرفته خاطرنشان کرد: یقینا احیای تالاب نیز در مدت کوتاه امکان پذیر نیست ولی باید به سرعت اقدامات اساسی برای جلوگیری از تخریب های بیشتر صورت گیرد.

وی عمده ترین عوامل فرسایش حوزه آبخیز را تخریب جنگل های بالادست ، چرای بی رویه و به تبع آن میزان بالای رسوبگذاری عنوان و اضافه کرد: سرعت شهرنشینی و جمعیت و ساخت و سازها در حوزه آبخیز و بار ورود مواد آلاینده فرایند خشک شدن را شتاب بخشید.

برجی با اشاره به تاثیرگذاری دریای خزر بر تالاب انزلی و تاثیر پسروی آب خزر بر کاهش آب تالاب گفت: این مساله موجب تصرفات اراضی توسط حاشیه نشینان می شود .

وی ادامه داد: وارد کردن گیاه آزولا نیز رسوبگذاری این مخزن آبی را تشدید و شرایط را بحرانی تر کرد و حکم تیر خلاص را برای تالاب انزلی را داشت.

*اجرای نیمه جان

وی خاطرنشان کرد: مرحله نخست طرح احیای تالاب نیمه جان اجرا شد و منابع به درستی مورد استفاده قرار نگرفت .

برجی با اشاره به این که تالاب انزلی یک حوزه آبخیز است، گفت: پروژه های احیا باید همزمان در کل حوزه آبخیز انجام شود.

مدیرکل حفاظت محیط زیست گیلان اظهار کرد: پروژه هایی که تعریف کردند، نه تنها کمک به کاهش بار تالاب نکرد بلکه خود مشکل ایجاد کرد .

به گفته برجی؛ نخست باید منابع تهدید کننده از جمله رسوبات و فاضلاب را محدود کرد و جلوی ورود رسوب و پسماند را گرفت .

وی افزود: مطالعات هیدرولوژی تالاب انجام نشد و کار برداشت رسوبات و لایروبی به شکل سنتی صورت گرفت و منجر به خشک شدن بخش هایی از تالاب شد.

*170 میلیارد ریال اعتبار مرحله دوم

مدیرکل حفاظت محیط زیست گیلان گفت: برای مرحله دوم طرح در سال آینده 170 میلیارد ریال اعتبار پیش بینی شده است .

وی ابراز امیدواری کرد با نیاز سنجی واقعی و علمی طرح، پروژه های عملی برای نجات تالاب انزلی در نظر گرفته و اجرا شود.

وی ادامه داد: با توجه به این که گیاه آزولا توسط جهاد کشاورزی وارد تالاب شده، از این وزارتخانه انتظار داریم اعتباری را برای مدیریت و رفع این گونه مهاجم در نظر بگیرد.

مدیرکل حفاظت محیط زیست گیلان همچنین با اشاره به حجم بالای فاضلاب ورودی به تالاب از شهرستان رشت و اهمیت جلوگیری از این امر یاداور شد: در جلسه با شهرداری رشت مسئله را مطرح کرده و امیدواریم با تامین اعتبارات استانی و ملی هرچه زودتر پروژه مهم شبکه نوین فاضلاب و تصفیه خانه فاضلاب تکمیل شود .

به خاطر داشته باشیم حفاظت از این تالاب ارزشمند نه تنها برای حفظ منابع آبی و تمامی جانداران حوزه اطراف آن از اعم انسان، پرندگان و آبزیان حیاتی است بلکه از یک الزام بین المللی برخوردار است .

به عبارتی بی توجهی و از دست دادن آن، نه تنها مایه اتلاف منابع طبیعی ارزشمند کشورمان بلکه موجب سرشکستگی در جامعه بین الملل خواهد شد.

*تالاب انزلی یک گنجینه زیستی

تالاب انزلی با حدود 15 هزار هکتار مساحت و 380 هزار هکتار حوزه آبخیز ، 24 متر پائین تر از سطح آب های آزاد در جنوب غربی سواحل دریای خزر در استان گیلان واقع شده است.

این تالاب شامل بخش های شرقی ، غربی ، مرکزی ، سلکه ، سرخانکل و سیاه کشیم است که از شرق به روستای پیر بازار، از غرب به کپورچال و آبکنار، از جنوب به صومعه سرا و قسمتی از شهرستان رشت محدود می‏شود.

تالاب انزلی یک گنجینه زیستی بی نظیر از گیاهان ، جانوران و آبزیان است و در آن بیش از 70 گونه پرنده مهاجر زمستان گذرانی و گونه های مختلفی از آبزیان تخم گذاری می کنند.

دوم فوریه (13 بهمن ) روز جهانی تالاب هاست؛ نگذاریم سال های آینده در روز جهانی تالاب ها از تالاب انزلی تنها خاطره ای به جا مانده باشد

گزارش از: گیتی بابایی