صیادان و کشاورزان به جان تالاب شادگان افتاده‌اند /گ

صیادان و کشاورزان به جان تالاب شادگان افتاده‌اند
تالاب شادگان از‌سال ۱۳۷۲ وارد فهرست قرمز تالاب‌های بین‌المللی (لیست مونترو) شده است. حالا محسن سلیمانی، مدیر ملی طرح حفاظت از تالاب‌ها می‌گوید: «تغییر کاربری زمین‌های تالاب، ردشدن جاده، استقرار بعضی صنایع، تامین‌نشدن حقابه تالاب شادگان، بهره‌برداری ناپایدار از منابع تالاب، صیدماهی با برق و مواردی از این دست، سبب شده است تا تالاب دچار مشکل شود
گاو چرانک جاخوش کرده است بر پهنه گاومیش؛ از دور‌ها پیداست. زنی سیاهپوش آن سوی خیابان، با سبدی بر سر می‌گذرد، از کنار تابلوی «ایستگاه گردشگری تالاب شادگان». تالابی در جنوب شادگان، از شهرهای خوزستان. برای بازدید از تالاب باید به آب بزنیم؛ قایق‌های کوچک موتوری، کنار روستای صراخیه در انتظارند. زن سیاهپوش هنوز به کپرها نرسیده است، که سوار قایق شده‌ایم. روستای روی آب و مردمان مهربانش و بیش از 100گونه گیاهی و 300گونه جانوری، که در تالاب زیست می‌کنند، می‌شوند میزبان بازدیدکنندگانی که از تهران آمده‌اند تا شادگان را ببینند. چند گردشگر اهوازی به همراه میهمانان هم برای بازدید از تالاب آمده‌اند.
قایق بر فراز روستای صراخیه به آب می‌افتد. گاومیش‌ها از دور پیدا هستند و خانه‌هایی که نخل و نی، پناهشان داده است.تالاب شادگان در 52 کیلومتری آبادان و 105 کیلومتری اهواز قرار دارد. در کنوانسیون رامسر تصمیم برآن شد تا 3 تالاب شادگان، خورموسی و خورالامیه با عنوان تالاب شادگان شناخته شوند. اما سدسازی و رعایت‌نشدن نیاز آبی تالاب، تخلیه پساب‌های آلوده‌، عبور لوله‌های نفتی، فعالیت 30 واحد پتروشیمی و تخلیه زباله‌های شهری، شادگان را از‌سال 1372 وارد فهرست قرمز تالاب‌های بین‌المللی (لیست مونترو) کرده است. حالا محسن سلیمانی، مدیر ملی طرح حفاظت از تالاب‌ها می‌گوید: «تغییر کاربری زمین‌های تالاب، ردشدن جاده، استقرار بعضی صنایع، تامین‌نشدن حقابه تالاب شادگان، بهره‌برداری ناپایدار از منابع تالاب، صیدماهی با برق و مواردی از این دست، سبب شده است تا تالاب دچار مشکل شود. این تالاب در دوره‌ای اوضاع خوبی نداشت اما حالا به واسطه بارندگی‌ها و توجه مردم محلی به نظر می‌رسد که بهتر خواهد شد.»
کمک‌های مردم برای تالاب شادگان، بیشتر از مسئولان است و قرار است مدیریت تالاب به خود مردم داده شود. هرچند تالاب شادگان، به اندازه هورالعظیم از نفت آسیب ندیده است. اما طبق آن‌چه عادل مولا، معاون منابع طبیعی اداره کل حفاظت محیط‌زیست خوزستان می‌گوید این‌جا هم مشکلات خود را دارد: « این‌جا با صنعت، بهره‌برداری غیراصولی مردم و نیز با وزارت نیرو درگیر هستیم ولی برنامه‌هایمان راحت‌تر پیش می‌رود. 4‌سال است که بحث آموزش جوامع محلی را آغاز کرده ایم و نتیجه گرفتیم. همچنین میزان آب ورودی به تالاب‌ها را هم توانستیم کنترل کنیم که موفق شدیم و مجوز انتقال 5 مترمکعب بر ثانیه را از آب بین حوزه‌ای گرفتیم.»
روستاییان مشتاق اجرای طرح گردشگری پایدارتر
ماهیگیران، چای و قهوه‌جوش برنجی را بر آتش گذاشته‌اند. فنجان را از قهوه پرمی‌کنند و به سمتمان می‌گیرند: « بفرما قهوه.» قهوه تلخ و غلیظ از نوشیدنی‌های محبوب این‌جاست. بر سفره‌ای می‌نشینیم که گسترده‌است؛ نان محلی و پنیر و خرما، درکنار سنواتی، فرماندار شادگان، محسن سلیمانی، مدیر ملی طرح حفاظت از تالاب‌ها، عادل مولا، معاون منابع طبیعی اداره کل حفاظت محیط‌زیست خوزستان، برخی از کارکنان اداره محیط‌زیست و مسئولان شادگان، به همراه اهالی رسانه که از تهران آمده‌اند تا تالاب را ببینند. چندتن از اهالی اهواز هم میهمانانشان را به این‌جا آورده‌اند و خودشان هم می‌گویند نخستین‌بار است که برای بازدید آمده‌اند. رونق گردشگری هم از برنامه‌هایی است که برای این تالاب درنظر گرفته‌اند. این را از کپرهایی می‌شود فهمید که درحال ساخت در جاده اطراف تالاب است. چند سالی است که گردشگران به تالا ب ورود پیداکردند. به علت این ورود، منافعی هم عاید مردم می‌شود و همین عایدات سبب شده است تا روستاییان علاقه‌مند به گسترش بحث گردشگری شوند. هرچند فرماندار می‌گوید اگر امکانات بیشتری داشتیم، موفق‌تر عمل کرده بودیم. سنواتی، فرماندار شادگان معتقد است ارزش تالاب‌ها از نفت هم بیشتر است. او گفت: «کشاورزی پایدار، اقتصاد و گردشگری، باید رونق بگیرد و در جهت حفظ تالاب‌ها تلاش کنیم. در حوزه گردشگری خیلی از کشورها نفت ندارند.» طبق مطالعاتی که در‌ سال 75 انجام شده بود، 5هزارخانوار، معیشتشان را از تالاب شادگان تامین می‌کردند و حالا این رقم طبق گفته فرماندار شادگان، به 2هزارو 700 خانوار رسیده است: « اساسی‌ترین مشکل آنها که نمی‌توانند معیشتشان را از تالاب تامین کنند، بحث حقابه تالاب است. باتوجه به این‌که قسمت اعظم تامین آب تالاب از رودخانه جراحی است، در بالادست در حوزه مارون، شهرستان‌هایی هستند که برداشت‌های زیادی از رودخانه جراحی می‌کنند و این سبب می‌شود که حقابه تالاب تامین نشود. از کارون هم باز برداشت‌های بالادست باعث کم‌آبی کارون و تامین نشدن حقابه تالاب می‌شود. دلیل برداشت‌های رودخانه جراحی نیز مصارف کشاورزی است، ولی از سمت رودخانه کارون بیشتر برداشت‌های صنعتی، کشاورزی و توسعه نیشکر صورت می‌گیرد.
مساله دیگر این است که خشکسالی‌های 10‌سال گذشته باعث کم‌آبی تالاب و درنتیجه کم‌شدن ماهی‌ها شده است. حالا امیدواریم باتوجه به بحث تامین حقابه از کارون و فشار به شهرستان‌های بالادست، با تامین حقابه مشکلات تالاب کمتر شود.»
سنواتی درباره مشکلاتی که اداره حفاظت محیط‌زیست شادگان دارد نیز گفت: « باتوجه به این‌که متوسط گستردگی تالاب، حدود 500 هزارهکتار با 70 کیلومتر طول و 40 کیلومتر عرض است، اداره‌ای با 5 کارمند و یک خودرو نمی‌تواند از پس محافظت از تالاب برآید. با توجه به تخریب‌هایی که صورت می‌گیرد، مشکلات زیست محیطی، پساب‌ها و پسماندهایی که هست، همه اینها نیاز دارند که ساختار اداره تقویت شود که بتوانند حفاظت و بهره‌برداری از تالاب را بهتر انجام دهند. فرض کنید 10 نفر هم که باشند باز نمی‌توانند از تالاب حفاظت کنند.»
صید برقی، روش جدید صیادان غیرمجاز
حالا صیادان ماهی، روش جدیدی را برای صید انتخاب کرده‌اند، که برای خودشان هم خطرناک است. همین چند وقت پیش بود که پسری 18ساله را برق گرفت و خشک کرد. این را یکی از محیط‌بان‌های خوزستان می‌گوید:
« از این دستگاه، عراقی‌ها در زمان جنگ برای از بین بردن غواص‌های ایرانی استفاده می‌کردند. الکترو شوکر را با سیمی دست‌سازی شده شارژ می‌کنند و به آب می‌اندازند. امسال در کل استان نزدیک 76 عدد از این دستگاه‌ها گرفتیم. مساله این‌جاست که اینها همه آبزیان و هر موجود زنده‌ای را که در آب باشد، از خوراک ماهی‌ها گرفته تا ماهی‌ها از بین می‌برند.» اما فرماندار شادگان می‌گوید که با این ماهیگیران برخورد شدید می‌شود و به این صورت نیست که بتوانند آشکارا تخلف کنند.
حالا با تصویب برنامه مدیریت جامع تالاب شادگان قرار است که از مشکلات تالاب کم شود. محسن سلیمانی، مدیر ملی طرح حفاظت از تالاب‌ها، درباره برنامه مدیریت جامع تالاب شادگان نیزگفت: «طی فرآیند مشارکتی با کلیه دست‌اندرکاران این حوزه، از اداره کل محیط‌زیست استان تا فرماندار و... برنامه مدیریت جامع تالاب را در سال 89 آغاز کردیم و سال 90 به تصویب شورای برنامه ریزی استان رساندیم که در این کارگروه بر تامین حقابه تالاب شادگان تاکید شده است. همچنین بحث توسعه اکوتوریسم مورد توجه قرارگرفته و قرار است مرکز بازدیدکنندگان از تالاب شادگان نیز در حاشیه آن راه‌اندازی شود. آگاه‌سازی و اطلاع‌رسانی میزان حساسیت مردم را بالا برده است. می‌توان به گردشگری پایدار اشاره کرد که جوامع محلی مدیریتش را برعهده دارند.»
گاومیش‌ها آرام به زندگی‌شان ادامه می‌دهند. گاوچرانک هم دم غروب از پهنه گاومیش پیر خیز بر می‌دارد به سمت جنوب. مرد، نی‌هایی که جمع کرده است را با خود به خانه می‌برد و چند کودک، داخل قایقی کوچک نشسته‌اند و به تک‌اسب قهوه‌ای نگاه می‌کنند. پیرمرد هنوز بر لوله نفتی آن سوی خیابان جاخوش کرده است و به دورها می‌نگرد. زن سیاهپوش ماهی‌هایش را فروخته است. این‌جا تالاب شادگان است، در
52 کیلومتری آبادان، در جنوب شادگان. با مردمانی که روزگارشان را با سخاوت آب می‌گذرانند