نفس ماهي قزل آلاي خال قرمز مراغه به شماره افتاد /گ

صوفي چاي، مردق چاي و قرانقوچاي مراغه، مامني براي تنها گونه ماهي قزل آلاي خال قرمز از خانواده سالمونيد است كه اين روزها به دليل چراي بي رويه دام و تخريب مراتع دامنه كوه سهند و در پس آن جاري شدن سيل، رو به انقراض است.

پرمخاطره ترين محل زندگي ماهي قزل آلاي خال قرمز در آذربايجان شرقي، رودخانه صوفي چاي در دامنه هاي جنوبي ارتفاعات سر به فلك كشيده سهند است كه بروز سيل هاي بنيان كن در اوايل دهه 1370، نسل آن را به كلي در اين رودخانه منقرض كرد.
براي احياي اين گونه ماهي در رودخانه صوفي چاي مراغه، اداره كل حفاظت از محيط زيست آذربايجان شرقي در سال 1375 تعدادي از ماهيان رودخانه مردق چاي در بالادست روستاي 'كرده ده' را صيد و در دو مرحله در اين رودخانه و در بالادست سد علويان رها كرد تا گامي براي احياي ماهي قزل آلا بردارد.
ارتقاي بخشي از حوضه آبخيز صوفي چاي به منطقه حفاظت شده، دومين گام براي احياي گونه ماهي قزل آلا در اين رودخانه بود.
بروز اين وضعيت سبب شد رودخانه صوفي چاي مراغه به دليل اهميت اكولوژيكي از جمله وجود گونه ماهي قزل آلاي خال قرمز طي مصوبه شماره 356 شوراي عالي محيط زيست در دي سال 1390 از وضعيت شكار ممنوع به منطقه حفاظت شده ارتقا يابد.
منطقه حفاظت شده صوفي چاي با وسعت 13 هزار و 97 هكتار در دامنه ارتفاعات سهند و در بالادست شهر مراغه با فاصله 20 كيلومتري قرار دارد كه به محدوده منطقه حفاظت شده سهند متصل مي شود.
رودخانه صوفي چاي به علت وجود چشمه هاي دايمي در ارتفاعات و آبراهه ها با دبي نسبتا زياد از ظرفيت بسيار بالايي براي تخم ريزي و زمستان گذراني ماهي قزل آلاي خال قرمز برخوردار بود به طوري كه دبي اوج حوضه 104 متر مكعب در ثانيه است و وجود سد علويان در پايين دست آن به قابليت زيستي آن مي افزايد.

**وجود ماهي قزل آلا در هر رودخانه و درياچه نشانگر سلامت آب آن براي شرب است
سرپرست اداره پايش و نظارت بر حيات وحش اداره كل حفاظت محيط زيست آذربايجان شرقي به خبرنگار ايرنا گفت: ماهي قزل آلاي خال قرمز تنها عضو خانواده آزاد ماهياني است كه در آب هاي شيرين زندگي مي كند و از اين جهت اين گونه در كلاس 1 بلوك تقسيم بندي ليمنولوژيك(علم مطالعه آبهايي غير از آب درياها) است.
محمدرضا مسعود، افزود: اين ماهي در آب هاي پراكسيژن، غيرآلوده و شفاف زندگي مي كند و از مهمترين شاخص هاي بيولوژيك در مطالعات رودخانه ها است.
وي اظهار كرد: اين ماهي به علت حساسيت زياد به آلودگي، كدورت و ساير عوامل به شدت آسيب پذير است و به عنوان يك شاخص بيولوژيك بسيار مهم در مخازن و منابع آب شرب بزرگ نگهداري مي شود.
مسعود ادامه داد: اين گونه ماهي در صورت بروز هر گونه آلودگي كه باعث ايجاد خطر براي مصرف كنندگان باشد، مي ميرد و با مرگ آن بلافاصله مسئولان متوجه تغييرات مي شوند و قبل از اعلام نتايج آزمايشگاهي كارهاي مديريتي خود را آغاز مي كنند.
سرپرست اداره پايش و نظارت بر حيات وحش اداه كل حفاظت از محيط زيست آذربايجان شرقي گفت: اين ماهي در ارتفاع دو هزار تا 2700 متري از سطح دريا، زندگي و زاد ولد مي كند.
مسعود، افزود: ماهيان قزل آلاي خال قرمز در طول فصول مختلف سال در ارتفاعات مختلف زندگي مي كنند و با تغييرات فصلي از ارتفاعي به ارتفاع ديگر مهاجرت مي كنند.
وي اظهار داشت: بهترين درجه حرارت براي رشد اين گونه ماهي 14 تا 15 درجه بالاي صفر است كه با سرد شدن درجه حرارت آب با فرا رسيدن پاييز، گروه هاي مختلف اين ماهي به سمت سرچشمه رودخانه ها مهاجرت مي كنند.
سرپرست اداره پايش و نظارت بر حيات وحش اداه كل حفاظت از محيط زيست آذربايجان شرقي يادآوري كرد: در درجه حرارت كمتر از هفت درجه بالاي صفر، غدد جنسي اين ماهي فعال مي شود و در اواخر پاييز خود را به حوضچه هاي واقع در سرچشمه مي رسانده، به طوري كه اوايل زمستان زادآوري اين ماهي شروع مي شود.
مسعود، افزود: اين گونه ماهي برخلاف هم خانواده خود (آزاد ماهي هاي اقيانوس آرام )كه بعد از تخم گذاري و باروري مولدين، مي ميرند، در حوضچه ها اقامت كرده و با گرم شدن هوا براي تغذيه دوباره به ارتفاعات پايين دست باز مي گردند.

**بروز سيل ها، آلودگي و صيد غيرمجاز بزرگترين تهديد ماهي قزل آلاي خال قرمز
مستندات علمي مقاله 'مطالعه تنوع و غناي گونه اي ماهيان رودخانه هاي حوضه شرق درياچه اروميه' نوشته حميد قاسمي و محمود رامين كه در مجله علمي شيلات ايران منتشر شده است، نشان مي دهد كه ماهي قزل آلاي خال قرمز در آب هاي زلال و فاقد آلودگي با جريان نسبتا زياد و اكسيژن كافي زندگي مي كند.
بر پايه اين مقاله، زيستگاه اين گونه در حوضه شرق درياچه اروميه بوده است و منطقه پراكنش آن به علت ورود فاضلاب هاي كشاورزي و روستايي، استفاده بي رويه از آب رودخانه و دسترسي سهل و آسان اهالي به مناطق بالادست، محدود شده است.
سرپرست اداره پايش و نظارت بر حيات وحش اداره كل حفاظت از محيط زيست آذربايجان شرقي مي گويد: اين نوع ماهي از حساس ترين ماهيان جهان است كه به تغييرات اكسيژن، دما، وقوع آلودگي و بالا رفتن ذرات معلق در آب كه در اثر وقوع سيل به وجود مي آيد، حساس است.
محمدرضا مسعود، افزود: صيدهاي غيرمجاز، كه معمولا با منحرف كردن آب از مسير اصلي و يا استفاده از سموم گياهي و ژنراتور توليد برق در رودخانه ها انجام مي شود، از ديگر عوامل انقراض اين گونه ماهي است.
وي يادآوري كرد: مهمترين تهديدي كه اين ماهي را در رودخانه صوفي چاي مراغه به قهقرا برده، وقوع سيل هاي مهيب ناشي از تخريب پوشش گياهي منطقه به دليل چراي بي رويه دام ها در مراتع ييلاقي سهند و رها شدن گونه پرورشي قزل آلاي رنگين كمان در زيستگاه هاي رودخانه اي است كه اختلاط ژنتيكي باعث انقراض اين گونه ماهي بومي و با ارزش شده است.
سرپرست اداره پايش و نظارت بر حيات وحش اداره كل حفاظت از محيط زيست آذربايجان شرقي گفت: با توجه به اعلام سازمان آبخيزداري آذربايجان شرقي، وقوع سيل نسبت به دهه 1330 در اين استان 250 برابر افزايش يافته كه در برخي از مواقع نسل اين ماهي ها را تا آستانه انقراض نيز پيش برده است.
مسعود، ادامه داد: در سال 1370 در اثر وقوع سيل بنيان كن در رودخانه صوفي چاي نسل ماهي قزل آلاي خال قرمز در اين رودخانه به طور كامل منقرض شد و اين سازمان در سال 1375 تعدادي از ماهيان رودخانه مردق چاي در بالادست روستاي 'كرد ده' را صيد و در دو مرحله در رودخانه صوفي چاي در بالا دست سد علويان رها سازي كرد.
وي يادآور شد: در زمان كنوني در هر سه رودخانه ياد شده در مراغه، اين گونه ماهي وجود دارد، ولي با توجه به سيل خيزي اين حوزه ها كه سالانه در هر كدام بيش از 10 بار اتفاق مي افتد، اميدي براي آينده اين ماهي نمي توان تصور كرد مگر اينكه تمهيداتي براي حفاظت از مراتع بالادست و محل هاي تخم ريزي آن انجام شود.
رئيس اداره منابع طبيعي و آبخيزداري مراغه نيز گفت: اين اداره در راستاي حفاظت از پوشش گياهي منطقه اقدام به كنترل چراي دام در اكثر مراتع اين شهرستان كرده كه مراتع بالادست سد علويان از جمله اين مراتع است.
علي مكرمي وند افزود: در اين راستا هم اكنون طرح هاي آبخيزداري به منظور جلوگيري از فرسايش خاك در روستاهاي اسفستانج، هريس، سونكش و ياي شهري اين شهرستان در حال اجراست.
وي اظهار كرد: تمامي روستاهاي بالادست سد علويان و حاشيه رودحانه صوفي چاي مطالعه شده و در صورت تخصيص اعتبار مورد نياز مي توان آن ها را اجرا كرد.
مدير جهاد كشاورزي مراغه نيز گفت: سه رودخانه صوفي چاي، مردق چاي و قرانقو چاي مراغه به دليل سرچشمه گرفتن از كوه سهند از محل هاي مناسب براي تخم ريزي و تكثير ماهي قرل آلاي خال قرمز است.
محمد نريماني، افزود: اين گونه هم اكنون به علت صيد بي رويه در حال انقراض و اين مديريت به منظور احياي ماهي قزل آلا در رودخانه صوفي چاي، آماده همكاري با دستگاه هاي ذيربط است.
وي يادآور شد: هم اكنون جهاد كشاورزي اقدام به تكثير ماهي قزل آلاي رنگين كمان كرده است، به طوري كه در سال جاري در 86 مزرعه و استخر چند منظوره پرورش ماهي اين شهرستان حدود 118 تن انواع ماهي ها توليد و روانه بازار مصرف شده است.

** قزل آلاي خال قرمز، ظرفيت بي بديل گردشگري ورزشي
سرپرست اداره پايش و نظارت بر حيات وحش اداره كل حفاظت از محيط زيست آذربايجان شرقي مي گويد: قزل آلاي خال قرمز از جذاب ترين ماهي ها براي ماهيگيران ورزشي به دليل مبارزه طلبي و تلاش براي رهايي از قلاب و رقيبي بي نظير براي جلب تمامي علاقه مندان از مناطق مختلف كشور به رودخانه هاي محل زندگي خود است.
مسعود، با اشاره به قابليت هاي سد علويان از نظر جذب گردشگري و طبيعت گردي براي مراغه، افزود: براي تكثير مصنوعي اين ماهي با همكاري اداره كل شيلات، محيط زيست و شهرداري مراغه و رها سازي آن در سد علويان مي توان از حضور آن به عنوان يك شاخص گردشگري براي جذب گردشگران به مراغه بهره برد.
وي اظهار كرد: هم اكنون اين طرح در اداره كل حفاظت از محيط زيست آماده است و در صورت اعلام همكاري مديريت شهري مراغه مي توان با احداث كارگاه تكثير اين گونه از انقراض آن جلوگيري كرد.
شهردار مراغه نيز گفت: رودخانه صوفي چاي از ويژگي هاي طبيعي و گردشگري برخوردار است و وجود گونه قزل آلاي خال قرمز در اين رودخانه علاوه بر احياي ويژگي هاي زيست محيطي آن ، مي تواند به يك پتانسيل گردشگي تبديل شود و شاخص هاي توريسم پذيري آن را اضافه كند.
نادر ابراهيمي اظهار كرد: توسعه گردشگري از اهم فعاليت هاي مديريت شهري مراغه است كه اگر نياز به تكثير مصنوعي اين گونه در صوفي چاي با همكاري شهرداري باشد، اين مديريت آماده اجراي طرح مشترك بين محيط زيست، امور آب منطقه اي و شهرداري است.
ابراهيمي، ادامه داد: مراغه با توجه به داشتن كالبد فضاي سبز و امكانات زيرساختي آبي و طبيعي و سد، قابليت بالايي در توريسم طبيعي و گردشگري برخوردار است.
وي گفت: هم اكنون مديريت شهري با اولويت گردشگري، دو هدف ايجاد زيرساخت هاي گردشگري محور شمال شامل منطقه هريس و ياي شهري (بالادست سد علويان و رودخانه صوفي چاي) را دنبال مي كند.

**قزل آلا محبوب ترين ماهي آب هاي سرد
كارشناس مسوول گروه بهبود تغذيه معاونت بهداشتي دانشكده علوم پزشكي مراغه نيز گفت: ماهي قزل آلا لذيذترين و محبوب ترين ماهي اّب هاي سرد است كه هم اكنون گونه پرورشي آن بنام قزل آلاي رنگين كمان در بازار عرضه مي شود.
سعيده اسكندي، افزود: ماهي از مهمترين منابع پروتئين حيواني است كه اسيدهاي آمينه ضروري آن برابر با گوشت هاي قرمز بدون چربي است.
وي اظهار كرد: ماهي علاوه بر پروتئين شامل مقادير با ارزشي از انواع مختلف ويتامين A ،D ،K ،E و B و مواد معدني شامل فسفر، آهن، منيزيم، سلنيم، روي، فلوئور، پتاسيم و گوگرد است.
گزارش از: حسن حسين زاده

منبع : ایرنا