|
محیط زیست می‌گوید: مجوز ما مربوط به 8 سال پیش و فقط برای تحقیقات بوده و تعهدات داده شده هیچ کدام برآورده نشده و تخلفاتی از سوی شیلات صورت گرفته چرا که تیلاپیای پرورشی از حوضچه‌های قرنطینه خارج و بعضاً به آبراهه‌های استان یزد راه یافته اما شیلات می‌گوید: هیچ تخلفی صورت نگرفته است. محیط زیست می‌گوید: اگر تیلاپیای زیلی به آبهای ایران وارد شود بحران زیست محیطی ایجاد می‌کند، چه کسی پاسخگو است؟ و شیلاتی‌ها می‌گویند اگر به ما اجازه ورود این گونه را ندهید افراد متفرقه خودشان تیلاپیا را وارد می‌کنند! در همین حال عده‌ای دیگر هم ازمتخصصان علوم تغذیه و سلامت می‌گویند نسبت امگا 6 به امگا 3 در تیلاپیا زیاد است و نباید زیاد مصرف شود و شیلاتی‌ها می‌گویند اگر تغذیه ماهی مناسب باشد این ماهی قابل مصرف است در غیر این صورت توصیه نمی شود. اما براستی چه کسی سلامت این ماهی را بر روی مردم و اکوسیستم‌های شکننده ایران تضمین می‌کند؟ تیلاپیا کابوس حال حاضر آبهای خوزستان است و می‌رود تا در آینده‌ای نزدیک سایه شوم خود را بر سر تمامی اکوسیستم‌های آبی کشورمان بگستراند.
در حالی که خسارت‌های ناشی از معرفی آگاهانه و ناآگاهانه انواع گونه‌های غیر بومی گیاهی و جانوری در اکوسیستم‌های مختلف خشکی و آبی کشور همچنان به قوت خود باقی است، معرفی و پرورش ماهی تیلاپیا به یکی از جدی ترین چالش‌ها و مناقشات بین سازمان حفاظت محیط زیست و سازمان شیلات ایران تبدیل شده است. ماهی آمور در زریوار و هامون، ماهی کاراس در دریاچه نئور اردبیل، سرخس آزولا در تالاب بین‌المللی انزلی و تمامی پهنه‌های آبی شمال کشور تنها گوشه‌ای از رخدادهای تلخ غیر کارشناسی و تحمیل شده به طبیعت ایران است که خسارت‌های زیادی به تداوم بقای گونه‌های بومی و ارزشمند کشورمان وارد ساخته و گاه مانند آزولا نفس همه آبزیان را در شمال کشور به شماره‌انداخته است. اما گونه‌های غیر بومی فقط به همین چند نمونه ختم نمی‌شود. مقابله با بیابانزایی در کشور و کاشت درختان کهور پاکستانی نیز اکنون بعد از گذشت بیش از چهار دهه حالا به مشکل جدی مناطق جنوبی کشورمان تبدیل شده و نه تنها امکان رشد کهور ایرانی و گونه‌های دیگر همچون آکاسیا گرفته شده بلکه‌اندک ذخایر آبهای زیر زمینی این مناطق نیز به واسطه ریشه‌های طویل این درخت در مناطق بیابانی تخلیه شده است. اما حالا در شرایطی که سازمان شیلات ایران با وجود مخالفت‌ها و هشدارهای سازمان حفاظت محیط زیست، محافل علمی و وزارت نیرو همچنان بر پرورش ماهی تیلاپیای نیلی در کشور اصرار می‌ورزد، تقریباً تمامی پهنه‌های آبی خوزستان آلوده به یک گونه دیگر از ماهیان تیلاپیا به نام تیلاپیای زیلی شده است. بسیاری از ماهیان بومی همچون «شیر بت» با نابودی ذخایر مواجه شده و صدای صیادان و پرورش دهندگان ماهی از سراسر خوزستان بلند شده تا جایی که فرماندار شادگان با ارسال نامه‌ای به سازمان حفاظت محیط زیست خواستار ارائه راهکار برای مقابله با این گونه غیر بومی شده است. با این حال هنوز هیچ کس پاسخگو نیست که تیلاپیای زیلی چگونه و از چه طریقی رودخانه‌های دز، کارون، کرخه و تالاب بین‌المللی شادگان و حتی مزارع و حوضچه‌های پرورش ماهی در این استان را در نوردیده است و تنها همه نگاه‌ها مطابق معمول به سمت سازمان محیط زیست دوخته شده است.
سازمانی که از گذشته تاکنون هر وقت مخالفتی با اجرای یک طرح غیر کارشناشی داشته به مانع تراشی و بحران آفرینی و ضد توسعه بودن متهم شده و بعد که طرح‌ها با شکست مواجه شدند و اثرات نامطلوبی بر طبیعت از خود به جا گذاشتند همه انگشت‌ها به سمت محیط زیست نشانه می‌رود که پس شما چه کردید ؟
اما حالا امیرمحمد علمی، رئیس گروه آبزیان سازمان حفاظت محیط زیست با اعلام مخالفت سازمان متبوعش نسبت به تکثیر و پرورش ماهی تیلاپیا در کشور می‌گوید: شیلات اگر به پرورش ماهی تیلاپیای نیلی اصرار دارد اول بگوید راهکار مقابله با تیلاپیای زیلی در خوزستان چیست؟ به ما بگویند اگر نیلی که به مراتب مهاجم تر و مخرب تر از زیلی است به هر دلیلی به آبهای آزاد راه پیدا کرد چگونه می‌خواهند با آن مقابله کنند؟ و اصلاً آیا مسئولیت این کار را می‌پذیرند یا بعداً می‌خواهند سازمان محیط زیست پاسخگو باشد. او می‌افزاید: این نمی‌شود که مجریان طرح‌های توسعه کشور بدون توجه به نظرات کارشناسی کار خودشان را انجام دهند و بعد که مشکل ایجاد شد همه چیز را به گردن سازمان بیندازند و بگویند حالا شما راهکار بدهید.
سابقه ورود تیلاپیا به کشور
درخواست واردات ماهی تیلاپیا به عنوان یک ماهی غیربومی و مهاجم توسط سازمان شیلات و مؤسسه تحقیقات شیلات در سال ۸۵ برای نخستین بار مطرح و پس از کش و قوس‌های فراوان در سال ۸۷، سازمان حفاظت محیط زیست با ورود و پرورش این گونه ماهی به صورت پایلوت و برای انجام دادن مطالعات با 8 شرط مشخص در مرکز تحقیقات بافق استان یزد با مسئولیت مؤسسه تحقیقات شیلات موافقت کرد. اما به گفته امید صدیقی، کارشناس دفتر آبزیان سازمان حفاظت محیط زیست، پس از انتقال ماهیان تیلاپیای وارداتی به مرکز تحقیقات بافق و طی چند سال اجرای پروژه پایلوت، اکثر موارد تعهد شده اجرا نشد یا به صورت ناقص انجام شد.
شیلات متعهد به نگهداری ماهیان در فضای بسته و محدود بدون انتقال به فضای باز شده بود. از سوی دیگر هر گونه جابه‌جایی تیلاپیا در خارج از منطقه قرنطینه و محصور ممنوع اعلام شده بود اما به گفته امید صدیقی با بررسی‌های صورت گرفته مواردی از حضور ماهی تیلاپیا در آبراهه‌های استان یزد نیز مشاهده شد. علاوه بر این چند سال قبل کارشناسان سازمان محیط زیست، ماهی تیلاپیا را در مقادیر زیاد در استخر آهن شهر یزد و شرکت کویر یزد نیز رهیابی کردند که مشخص شد از سوی شیلات این ماهی‌ها به آنها داده شده است. این اقدامات در حالی صورت گرفته که شیلات متعهد شده بود چنین جابه‌جایی صورت نگیرد و قبل از اقدام به ورود این گونه به کشور مبنی بر انتقال نیافتن آن به سایر استان‌ها و اکوسیستم‌های آبی نیز تعهد داده بود.
از سوی دیگر شیلات تعهد داده بود که امکان بازدید و نظارت کارشناسان محیط زیست تا پایان دوره و ارائه گزارش فصلی از روند پرورش این گونه را فراهم کند و برنامه مدیریت ریسک پروژه و ارزیابی زیست محیطی طرح را تحویل سازمان دهد. یکی دیگر از شروط سازمان محیط زیست این بود که بعد از اتمام دوره پایلوت، تصمیم‌گیری در خصوص معرفی به سایر منابع آبزی و پرورش گونه مذکور منوط به ارائه نتایج مطالعات و بررسی اثرات زیست محیطی و کسب موافقت سازمان باشد. اما مدیریت ریسک ارائه نشد، گزارش ارزیابی بارها در سازمان مردود شد و در سال‌های بعد شیلات به محیط زیست اعلام کرد که طرح‌های پایلوت نیازی به بازرسی سازمان حفاظت محیط زیست ندارد و برای سازمان حفاظت محیط زیست حتی شرط گذاشت که ورود کارشناسان این سازمان به محل پایلوت منوط به هماهنگی قبلی است و از ورود بدون هماهنگی جلوگیری می‌شود!
تک جنس‌سازی ناموفق تیلاپیا
پروژه تک جنس‌سازی ماهی تیلاپیا در سال 1391 به منظور کاهش ریسک این گونه در محیط و جلوگیری از تکثیر آن به روش هورمونی انجام شد اما سازمان محیط زیست این را هم نپذیرفت، چرا که به گفته اصغر عبدلی، عضو هیأت علمی پژوهشکده علوم محیطی دانشگاه شهید بهشتی، بازدید‌های استادان دانشگاه و کارشناسان محیط زیست از محل حوضچه‌های خاکی طرح نشان داد که تک جنس‌سازی تا 95 درصد موفق بوده و مابقی ماهی‌ها تولید مثل کرده‌اند. تا جایی که در سال 92 سازمان محیط زیست 12 هزار بچه ماهی تکثیر شده تیلاپیا از استخرهای پرورش گزارش کرد که از ناموفق بودن این طرح حکایت داشت با این حال سازمان محیط زیست از شیلات خواست روش‌های دیگر تک جنس‌سازی ماهی را امتحان کند اما شیلات همچنان بر همین روش اصرار داشت.
چرا تیلاپیا مهاجم است؟
اصغر عبدلی، عضو هیأت علمی پژوهشکده علوم محیطی دانشگاه شهید بهشتی می‌گوید: هر گونه‌ای که خارج از زیستگاه یا پراکنش طبیعی خود زندگی می‌کند غیر بومی تلقی می‌شود که تیلاپیا همین شرایط را دارد.
حالا چرا تیلاپیا را مهاجم می‌گویند؟ در اصطلاح بیولوژی هر گونه غیر بومی که رشد سریع، تولید مثل زیاد و قدرت پراکنش بالا، توان سازگاری با شرایط مختلف، تحمل دامنه وسیعی از تغییرات و طیف گسترده‌ای از منابع تغذیه‌ای داشته باشد گونه مهاجم تلقی می شود و تیلاپیای نیلی که اکنون شیلات در صدد پرورش آن است از نظر اتحادیه جهانی حفاظت یک گونه «شدیداً مهاجم» است. به گفته او گونه‌های غیر بومی دومین عامل تهدیدکننده تنوع زیستی محسوب می‌شوند، به طوری که در امریکا هزینه کنترل گونه‌های مهاجم به تنهایی 138 میلیارد دلار در سال است.
او به شانه دار مهاجم دریای خزر اشاره کرده و می‌گوید: مگر همین شانه‌دار نبود که باعث نابودی ذخایز کیلکای خزر شد؟ صدها نفر صیاد و ده‌ها تعاونی صیادی دچار خسارت شده و کشور خسارت زیادی از این بابت متحمل شد. عبدلی می‌گوید: تیلاپیای نیلی به مراتب مهاجم تر از تیلاپیای زیلی است وقتی می‌بینیم که زیلی در خوزستان در سه سال اخیر چه بلایی بر سر ماهیان بومی و صیادان محلی آورده است. در چنین شرایطی چرا اینقدر اصرار برای پرورش گونه‌ای به مراتب خطرناک تر از زیلی داریم.
اثر تیلاپیا در اکوسیستم‌های آبی
فروپاشی فعالیت‌های پرورش ماهی به دلیل تکثیر زیاد تیلاپیا در استخرها و پس زدن ماهیان پرورشی اصلی در رقابت برای غذا و فضا و رفتار تهاجمی این ماهی نسبت به گونه‌های بومی از مهم‌ترین اثرات مخرب تیلاپیا است.
عبدلی تأکید می‌کند: حقیقت بوم شناسی در مسائل پیچیده محیط زیست هرگز آشکار نیست و ظهورش کندتر از آنچه ما می‌خواهیم صورت می‌گیرد. بنابراین نباید اینقدر سطحی به مسائل بیولوژیک و دامنه تأثیراتش در محیط نگاه کنیم و جا دارد خطر گونه‌های غیر بومی را جدی بگیریم.
او می‌گوید: اگر تیلاپیا وارد رودخانه‌های شمال، جنوب، مرکز ایران و مخازن سدها شود چه سازمانی مسئول و پاسخگو است ؟ هر چند باید از تلاش‌های شیلات برای جلوگیری از انقراض برخی گونه‌های ماهیان قدردانی کرد اما این درست نیست که تجربه‌های تلخ موجود و به جا مانده از معرفی گونه‌های غیر بومی را نادیده بگیریم.
چرا وزارت نیرو با تیلاپیا مخالف است؟
امید صدیقی کارشناس دفتر آبزیان سازمان محیط زیست به« ایران» می‌گوید: ورود تیلاپیا می‌تواند کاهش کیفیت آب را در مخازن سدها بویژه برای آب شرب در پی داشته باشد. در صورتی که ماهی تیلاپیا در مخازن سدها به علت تکثیر زیاد و سریع، جمعیت‌های انبوهی ایجاد کند، در دوره‌های خشکسالی ممکن است به‌دلیل کاهش حجم مخزن سدها و برداشت آب برای شرب تلفات انبوه ماهیان تیلاپیا رخ داده و کیفیت بهداشتی آب شرب را کاهش داده و همچنین در سیستم‌های آبرسانی اختلال ایجاد کنند که چنین مشکلی در کوئینزلند گزارش شده است که وقوع این فاجعه با توجه به شرایط خشکسالی و بحران آب در کشور و راهیابی احتمالی تیلاپیا به مخازن سدها در صورت معرفی و پرورش، بسیار محتمل است. چنین مشکلات و فجایعی می‌تواند علاوه بر کاهش کیفیت آب، آلودگی و غیر قابل شرب نمودن آب، خسارت‌های مضاعفی برای شهروندان در رابطه با تهیه و خرید آب آشامیدنی به بار آورد و در کشور ایران با شرایط موجود به‌عنوان یک تهدید ملی محسوب می‌شود. به گفته او در کشور ایران بیشتر نقاط با کمبود آب و دوره‌های خشکسالی مواجه است، با توجه به بحران آب و مشکل تأمین آب شرب، ورود ماهی تیلاپیا با ظرفیت تولید مثل بسیار بالا می‌تواند تهدیدی جدی برای تأمین آب بوده و مشکلات و تنگناهای بزرگی
ایجاد کند.
از این رو رحیم میدانی، معاون وزیر نیرو نیز سال گذشته با ارسال نامه‌ای به سازمان حفاظت محیط زیست خطرات حضور احتمالی این ماهی را به مخازن پشت سدها هشدار دادو با پرورش آن مخالفت کرد. از سال 1385 تاکنون ده‌ها مکاتبه مبنی بر مخالفت با پرورش تیلاپیا در کشور بین محیط زیست و شیلات رد و بدل شده و در آخرین مخالفت های صورت گرفته معصومه ابتکار معاون رئیس جمهوری و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست نیز با ارسال نامه‌های جداگانه‌ای به سازمان بازرسی کل کشور، شیلات، استاندار قم و استاندار یزد مخالفت خود را با استناد به دلایل کارشناسی با این طرح اعلام کرده و یادآور شده است معرفی و پرورش گونه غیر بومی تیلاپیا به مصلحت کشور نیست. گروه هم اندیشی سازمان‌های غیر دولتی تالابی کشور، انجمن ماهی شناسی کشور، انجمن علمی ارزیابی محیط زیست، وزارت نیرو و خیل کثیری از زیست شناسان و اکولوژیست‌ها و متخصصان محیط زیست کشور هم اکنون در زمره مخالفان این طرح هستند اما سازمان شیلات، مؤسسه تحقیقات شیلات و بعضاً متخصصان علوم شیلاتی از جمله موافقان این طرح محسوب می‌شوند
منبع : روزنامه ایران
|
