سازمان محیط زیست خود را متولی حفاظت از آبزیان نمیداند

گونه های آبزیان دریای خزر در خطر انقراض هستند، برخی از گونه ها در این دریا شاخص می باشند مانند فک دریای خزر، ماهیان خاویاری کیلکا ماهیان و گروه ماهیان مهاجر مانند ماهی آزاد، سیاه کولی و ... وقتی حال و روز این گونه ها خوب نیست یعنی وضعیت خزر بحرانی است، یعنی در آینده با یک انقراض گسترده مواجه هستیم و وقتی اقدام های موثری را برای جلوگیری از این امور نمی بینید معنایش این است که همه این اتفاقات و در نهایت انقراض گسترده در خاموشی و سکوت در جریان است و این بر نگرانی ها می افزاید. بله باید نگران بود. بهره کشی از سرزمین پیرامون دریای خزر و منابع آبزی دریای خزر روز به روز بیشتر می شود.

چه خطراتی دریای خزر را تهدید می کند

در دریای خزر مسائلی مانند به خطر افتادن زیست گونه های آبزی و توسعه بدون الگوی مناسب کشاورزی، ورود آلودگی ها ناشی از فاضلاب و سموم کشاورزی در کشت دوم برنج روز به روز بیشتر می شود.

برخی مسئولین این قدر به انقراض گونه های آبزی بی توجهند که فکر می کنند از بین رفتن چند گونه ماهی اهمیت ندارد در حالی که با از بین رفتن ماهیان، اکوسیستم دریا نیز به هم می خورد. انقراض 5 گونه مهم ماهی خاویاری و دهها گونه ی مهم و تاثیر گذار دیگر در دریای خزر موضوع تکان دهنده ای است که مسئولین باید آن را جدی بگیرند.

دکتر اصغر عبدلی استاد پژوهشکده علوم محیطی دانشگاه شهید بهشتی به خبرنگار اجتماعی رکنا گفت: انقراض گونه های آبزی در آبهای دریاچه خزر یکی از نگرانی های علاقه مندان به محیط زیست در ایران است.

5 گونه ارزشمند ماهی خاویاری در خطر انقراض

عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی و رئیس کارگروه سازماندهی صید فراکسیون محیط زیست مجلس شورای اسلامی گفت: یکی از چالش های اصلی محیط زیست در کشور ایران انقراض گونه های آبزیان در حوزه دریای خزر و خلیج فارس است. در دریاچه خزر تعداد زیادی گونه آبزی در رودخانه ها و تالابها زیست می کنند، مانند ماهیان خاویاری و ماهی سفید و ماهی آزاد که شدیدا در خطر هستند. 5 گونه ماهی خاویاری دریای خزر در شرایط بسیار بدی می باشند. حتی مولد برای تکثیر مصنعی این ماهی هم به راحتی نمی توان یافت.

این استاد دانشگاه گفت: چرا این طوری شد؟ پاسخ این است که مسائل محیط زیستی چند بعدی هستند و متاسفانه مسئولان متولی حفاظت از آبزیان تک بعدی به آن نگاه میکنند. چالش های محیط زیستی یک شبه پدیدار نشده اند که بتوان آنها را یک شبه حل نمود باید ضمن جامع نگری صبور بود. صید بی رویه و بدون نگاه جامع به اکوسیستم درکنار رویکرد خوش بینانه به نتایج روش های بر آورد ذخایر برای کسب سود بیشتر و بی توجهی متولیان آن که با برداشت های بی رویه به جمعیت و فراوانی آن صدمه وارد کرده است. ما اعتقاد داریم باید از جمعیت آبزیان بهره برداری نمود اما به اندازه، روش و زمان مناسب. خلاصه برداشت از آبزیان باید با روش علمی و آینده نگری ظرفیت تولید انجام شود.

تاثیرات تغییر اقلیم بر دریای خزر

عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی در ادامه با اشاره به تغییر اقلیم گفت: دریای خزر متاثر از تغییر اقلیم بوده و سطح آب این بزرگترین دریاچه دنیا در حال کاهش است به طوریکه به صورت میانگین سالانه 6-7 سانتی متر عمق آب کاهش می یابد، البته این میزان کاهش گاهی سالانه تا 20 سانتی متر هم رسیده است که این کاهش عمق بر روی زیستگاه آبزیان، مهاجرت ماهیان و تولیدات دریا و برداشت آب از رودخانه ها و تالابها با اهداف کشاورزی، شرب و یا صنعت تاثیر زیادی دارد.

او علاوه بر این افزود: تاکنون در زمینه حق آبه محیط زیستی رودخانه ها مطالعاتی صورت گرفته است اما برای تخصیص این حق آبه ها اقدامات موثری انجام نشده است، ماهی خاویاری و دهها گونه ماهی دیگر دریای خزر برای بقا نیاز به آب شیرین رودخانه دارند چون در بستر رودخانه تولید مثل می کنند اما به دلیل اینکه حقابه بسیاری از این رودخانه ها رعایت نمی شود و بر روی آنها سد سازی شده است آب کافی وجود ندارد تا ماهیان برای تولیدمثل به آنجا بروند.

دکتر عبدلی با انتقاد از سدسازی بی رویه بر روی رودخانه های حوضه دریاچه خزر می گوید: میزان بارندگی و حجم آب رودخانه های سفیدرود،گرگانرود و اترک به گونه ای است که نمی توانند حجم سدها را پرکند. عملا اغلب رودخانه های مهمی که به دریاچه خزر می ریختند را بسته اند. ریشه مشکل چیست؟ اغلب سدها را برای کشاورزی ساختند، کشاورزی پایدار برای کشور لازم است به شرط آنکه از الگوی کشت متناسب با توان سرزمین و سازگار با اقلیم آن منطقه باشد، یکی از موارد مورد انتقاد در این حوزه که اخیرا رایج شده است کشت دوم برنج است، یعنی مصرف آب، کود و سموم بیشتر و از بین رفتن بیشتر زیستگاههای آبزیان و آلودگی آب.

گونه های آبزی و گیاهی مهاجم؟

رئیس کارگروه سازماندهی صید فراکسیون محیط زیست مجلس شورای اسلامی در ادامه گفت: ما با پدیده تغییر اقلیم در این منطقه مواجه هستیم و به این معناست که بارندگی کم شده و باید در الگوی کشاورزی تغییراتی داشته باشیم نه اینکه مانند 50 سال پیش کشاورزی و آبزی پروری کنیم. با افزایش دما میلیاردها متر مکعب آب از سطح همین زمین های کشاورزی و استخرهای پرورش ماهی تبخیر می گردد، بارندگی کاهش یافته، حجم آب سدها کم شده و در نتیجه مجبور به استفاده از منابع آب زیر زمینی هستیم. همین مسئله باعث کاهش آبهای زیرزمینی حتی در استان های پر بارانی مثل مازندران هستیم! حالا در نظر بگیرید در کنار اینها در سال های اخیر با معضل جدید هجوم گونه های مهاجم مانند کاراس و تیزه کولی، شانه دار که با آب توازن کشتی ها به خزر آمده و ذخایر ماهی کلیکا و اکوسیستم دریای خزر را به خطر انداخته و گیاهان مهاجمی مانند آزولا و سنبل آبی در تالاب انزلی مواجه هستیم.

این پژوهشگر در ادامه با اشاره به معضلات دیگر موجود در حوزه آبریز خزر اضافه کرد: در تالاب ها متاسفانه وضعیت بحرانی حاکم است. با کاهش بارندگی ها اّب سطح تالاب ها افت کرده، با افزایش فرسایش و ورود آلودگیهای گسترده، رسوباتش زیاده شده در ادامه با معضل سنبل آبی حیات تالاب به خطر افتاده.گونه گیاه مهاجمی که تمام سطح تالاب را پوشانده است این گونه بر اثر رها کردن گیاهانی که مردم به تالاب انداخته اند وارد تالاب انزلی شده و در طی حدود3 سال اغلب سطح تالاب را پوشانده است.

وقتی در یک اکوسیستمی گونه های غیر بومی و مهاجم که آسیب رسان به اکوسیستم هستند غالب می شوند نشان از وضعیت بحرانی تالاب دارد، این تالاب ها مانند پیکر انسانی هستند که به چندین بیماری مبتلا گشته اند و بدنی ضعیف دارند که در برابر هر عامل بیماری زایی بسیار آسیب پذیر می باشند. این اکوسیستم ها باید درمان شوند تا بتوانند مقاومت لازم را برای تغییرات محیط زیست در آینده داشته باشند.

گونه ماهی مهاجم کاراس یا همان ماهی حوض و تیزه کولی وارد شده از کشور چین در تمام تالابهای حوزه خزر دیده می شوند این گونه ها که نتیجه رهاسازی ماهی های شب عید در تالاب ها و همچنین ماهی ریزی بی ضابطه کپور ماهیان چینی در تالاب ها با توجیه افزایش تولید آبزیان و توسعه فعالیت صید و صیادی با از بین بردن زنجیره ها و شبکه های غذایی اکوسیستم ها و انتقال بیماری ها به ماهی های بومی، زیست آبزیان بومی را به خطر انداخته و این یعنی فاجعه بزرگ! نه تنها صید و صیادی توسعه پیدا نکرد بلکه همان تولیدات طبیعی ارزشمند اکوسیستم های تالابی طبیعی نیز از بین رفت و جایگزین گونه های بومی، گونه های مهاجم و مضر شده که ارزش بهره برداری اقتصادی هم ندارند! کنترل و حذف گونه های مهاجم که به شکلی گسترده در محیط های آبی گسترش پیدا کرده اند پر هزینه و تا حدی غیر ممکن است و در اغلب موارد تنها می توان اثرات منفی آنها را کنترل و تا حدی کم نمود.

فقدان اقدامات یکپارچه در حوزه خزر

عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی افزود: مجموعه ای از این مشکلات به سرانجام درستی نمی رسد برای اینکه اقدام یکپارچه در این خصوص وجود ندارد، مانند اینکه آب دریاچه خزر هر روز در حال کاهش است و ریشه اش تغییر اقلیم است. حالا در سال گذشته برای نجات خلیج گرگان در استان گلستان که جزو مناطق کم عمق جنوب دریای خزر می باشد آمدند صدها میلیارد تومان هزینه کردند که با لایروبی کانال قدیمی، خلیج گرگان را به دریای خزر متصل کنند به این امید که آب وارد خلیج گرگان شود در حالی که میزان اثر گذاری محدود این طرح در حالت خوش بینانه حداکثر 5 سال دوام دارد. با عقب نشینی دریا که علت اصلی آن تغییر اقلیم (کاهش بارندگی، افزایش دما و تبخیر بیش از حد) می باشدکانال لایروبی شده در آینده نزدیک خشک خواهد شد.

او با تاکید بر تغییر اقلیم و اثرات منفی آن ادامه داد: تغییر اقلیم اتفاق افتاده و دما در حال افزایش است و باید جدی گرفته شود و علت این تغییر کشورهای توسعه یافته هستند. آمریکا، چین و هند بزرگترین تولید کننده گازهای گلخانه ای هستند که اقلیم جهان را به خطر انداخته اند و تغییرات فعلی را ایجاد نموده اند. در شرایط فعلی که نشانه هایی از کنترل گاز های گلخانه ای و پدیده تغییر اقلیم وجود ندارد برای بهره برداری پایدار از منابع آبزی باید روش های بهره برداری را با الگو های جدید اقلیمی سازگار نماییم.

کشاورزی و آبزی پروری ما با روش ها و الگوهای قدیمی برای کشوری که آب های سطحی اش را دارد از دست می دهد شیوه درستی نیست باید به سوی روشهایی رفت که کارآیی بالایی دارند. اگر آب مصرفی در کشاورزی را مدیریت نکنیم نمی توانیم حقابه تالاب ها و رودخانه ها را بدهیم هر چقدر هم محاسبات درست و دقیقی داشته باشیم تا سیاستگذاری ها درست انجام نشود و اجرای دقیق برنامه ها را نداشته باشیم شکست می خوریم. اگر تالاب ها و رودخانه های حوضه جنوبی خزر آب نداشته باشند یقین بدانید ماهیان خاویاری، ماهی آزاد، سیاه کولی و دهها گونه ماهی مهاجر که جزئی ارزشمند از تنوع زیستی این منطقه بی نظیر جهانی هستند به تدریج و به دور از چشم جامعه علمی و متولیان این امر در سکوت، منقرض خواهند شد.

دکتر عبدلی معتقد است: آب کم است، دما بالاست و تمام زندگی بشر برای بقا با این شرایط باید سازگار شود. این جامعه با آب حیات دارد و محیط زیست باید مدیریت شود.

این پژوهشگر با اعلام انقراض خاموش موجودات آبزی در سکوت ادامه داد: فقدان متولی خاص و پاسخگو در حوزه حفظ آبزیان بسیار نگران کننده است. سازمان حفاظت از محیط زیست ، حفاظت از این گونه های مهم را عملا به شیلات واگذار نموده در حالی که مسئول حفاظت از تنوع زیستی آبزیان سازمان محیط زیست است. شیلات در الویت اول در فکر بهره برداری از منابع آبزی است در حالیکه از سازمان حفاظت محیط زیست می توان انتظار اجرای برنامه های اکوسیستم محور در بهره برداری از آبزیان را داشت.

سازمان محیط زیست خود را متولی آبزیان نمی داند

او با تاکید بر اینکه سازمان محیط زیست متولی تنوع زیستی است، وظیفه اش حفاظت تنوع زیستی است نه سازمانهای بهره بردار، ادامه داد: آبزیان برای تولید مثل و زیست نیاز به رودخانه دارند و سدسازی بی رویه برای آنان خطرناک است اگر می خواهید سد سازی کنید بر روی همه آنها سد نسازید حداقل تعدادی رودخانه را بدون سد بگذارید تا حیات گونه های آبزی در آن ادامه داشته باشد تا شاید بتوان حداقلی از جمعیت گونه های آبزی را حفظ نمود. اوضاع نابسامان آبزیان و زیستگاههای این موجودات ارزشمند مانند تالاب ها، رودخانه ها و دریاها خود گواه بر این عدم وجود مدیریت متمرکز و موثر می باشد.

دکتر عبدلی با تاکید بر اینکه حفظ حیات آبزیان از منظر اقتصادی، اجتماعی و محیط زیستی اهمیت بالایی دارد گفت: حفاظت از آبزیان یک موضوع تزئینی نیست. تنوع زیستی آبزیان تامین کننده امنیت غذایی و اشتغال مردم ساکن در حاشیه دریاها و رودخانه ها و پایداری اکوسیستم و خدمات اکوسیستمی را به عهده دارند و حفاظت از آنها به توسعه اقتصاد کشور کمک فراوانی می کند. در اصل حفاظت از دریا وابسته به حفظ این گونه هاست. با انقراض گونه های ارزشمند آبزیان دریای خزر هزاران صیاد محلی که ضمن اشتغال تامین کننده غذای خود و جامعه بودند در فرایند انقراض خاموش تنوع زیستی و در سکوت، بیکار شده و با انواع آسیب های اجتماعی مواجه شده اند.

او با اشاره به فقدان نگاه جامعه نگرانه به حفاظت از گونه های آبزی تشریح کرد: دریا تولیدات طبیعی ارزشمندی دارد که با مدیریت درست شغل های زیادی در آن ایجاد می شود. باید بپذیریم انسان جزئی از این محیط زیست است نه مالک آن و باید به اندازه نیاز و سازگار با محیط زیست از آن برداشت کند. در یک جاهایی باید کاملا حفاظت کرد و در برخی جاها باید بهره برداری پایدار داشت.

منبع: رکنا