دُر یتیم خلیج فارس در صدف فراموشی

حامد عرب زاده: صید مروارید از مشاغل مهم و بسیار قدیمی در جزیره خارگ است و در طول تاریخ، همواره بخشی از معیشت مردم این جزیره، از راه صید و فروش مروارید تأمین می‌شد.

وضعیت جغرافیایی خاص خارگ موجب می‌شد که صیادان و تاجران مروارید، برای صرفه‌جویی در وقت و هزینه خود، در هر جایی به غواصی نپردازند و بیشتر در جزیره خارگ بیشتر مشغول باشند که به وجود مروارید یا کثرت آن مشهور بود.

این محل‌های غوص مروارید در اطراف جزیره را «مغاص» یا «مغاص اللولو» می‌نامیدند. از جمله معروف‌ترین مغاص‌های بین آب‌های پیرامونی جزایر خارگ و خارگو است.

مروارید خارگ مشتریان جهانی دارد

بخشدار ویژه خارگ اظهار داشت: نشان دادن سبک زندگی خارگیان قدیم بسیار مهم است تا مشقت‌هایی که با آن دست و پنجه نرم کردند را درک کنیم و بدانیم آنها چه روزگار سختی را پشت سر گذاشته‌اند.

محمدرضا دشتی زاده افزود: صید مروارید از جمله میراث قدیمی و ارزشمند جزایر خارگ و خارگو است که از دیرباز در خلیج فارس، صید و به اقصی نقاط جهان صادر می‌شد.

وی ادامه داد: مرغوبیت مروارید خارگ موجب شد مشتریان زیادی در دنیا خواستار آن باشند.

بخشدار ویژه خارگ تصریح کرد: خارگی ها به مروارید بسیار وابسته‌اند و تاریخ و سنت دیرینه ای در پس این صنعت در این جزیره وجود دارد.

دشتی زاده گفت: پژوهش‌های لازم در خصوص احیای این صنعت با پرورش مرواریدهای طبیعی توسط متولیان امر یک ضرورت است.

تاریخچه صید مروارید در خارگ

حسین سفیدی زاده از آخرین ناخداهای صید مروارید خارگ در خاطرات خود می‌گوید: آن روزها ساعت‌ها روی آب غوص می‌کردیم (غوطه‌ور می‌شدیم) برای صید مروارید، پدرم هم جاشو بود و وقتی مروارید صید می‌کردیم، از کشورهای عربی می‌آمدند و از ما می‌خریدند.

وی اضافه کرد: ساعت‌ها راه برای خرما تا بصره طی می‌کردیم، لنج‌ها زیادتر بودند و ما با لنج حاج عبدالحسین ملاح‌زاده تا کشورهای هم‌جوار مثل عراق، بحرین، امارات، قطر و سوریه می‌رفتیم، کاسبی ما همه از دریا بود. ما در دریا بزرگ شدیم و همانجا پیر شدیم.

سفیدی‌زاده بیان کرد: جای ما در جزیره خارگو بود، ۱۲ کپر آنجا زده بودیم و آب شیرین از خارگ به آنجا می‌بردیم و البته خودش هم آب داشت، اما برای خوردن خوب نبود و فقط برای دست شستن و مصارف دیگر استفاده می‌شد.

وی گفت: صیادان بیشتر بودند و تعدادشان خیلی زیاد بود، بیش از ۱۰۰ لنج آن موقع برای صید مروارید می‌آمدند که بیشتر از کشورهای بحرین و کویت بودند و مرواریدها را از ما می‌خریدند، میرزا حاجی بحرینی یکی از صیادان قدیمی خارگ بود که اکثراً با او بودیم.

نحوه صید مروارید

علی جوکار از فعالان حوزه تاریخ جزیره خارگ نیز اظهار داشت: مروارید، جمان، در، در یتیم، گوهر، لولو آنچه سال‌ها به عنوان تجارتی گرانبها در خارگ دنبال می‌شد و در این حیطه مردان قدیم خارگی فعالیت و امرار معاش می‌کردند و تجار را از آن سوی آب‌ها به جزیره خارگ می‌کشاند.

وی افزود: شهرت جزیره خارگ از نظر صید مروارید در قرن هشتم به حدی است که اصطخری معتقد است که به جز دریای پارس، هیچ جای دیگری را در جهان معدن مروارید لقب نداده‌اند.

جوکار در ادامه تصریح کرد: تا همین اواخر بازماندگان نسل غواصان مروارید در جزیره خارگ مرحوم درویشی و مرحوم احمد چنان در قید حیات بودند غواصانی که با حبس نفس توانایی چندین دقیقه زیر آب بودن و جمع آوری مُهار (صدف‌های حامل مروارید) را داشتند.

وی گفت: بعد از ساعت‌ها غوص و جمع آوری صدف غواصان و ملوانان در عرشه لنج بادبانی (شراع) دور هم جمع شده و با زمزمه‌های اشعار محلی و گاهاً نیمه خوانی یکایک صدف‌ها رو به امید یافتن مروارید باز می‌کردند.

وی خاطر نشان کرد: مرواریدهای به دست آمده برای فروش در پایان فصل صید و مراجعه تجار آماده عرضه می‌شد که بسته به اندازه و درشتی قیمت می‌گرفت و در کنار صیادی و البته باغبانی در خارگ قدیم منشأ کسب درآمد بود.

در قرن چهارم، از جزیره خارگ به‌عنوان محلی برای صید مروارید یاد می‌شود. هرچند، مقدار مروارید صیدشده در این جزیره ناچیز بود؛ ولی گاهی مرواریدهای کمیاب و گرانبهایی در آنجا یافت می‌شد.

همچنین معروف بود که مروارید مشهور به «در یتیم» از آنجا به‌دست می‌آید؛ شهرت خارگ به عنوان صیدگاه مروارید در قرن هشتم نیز ادامه داشت.

صید مروارید به فراموشی سپرده شد

اصغر صالحی از بومیان قدیمی جزیره خارگ در گفت‌وگو با خبرنگار مهر اظهار داشت: جزیره خارگ حالا چند سالی است که دیگر از میان القاب پر طمطراق خود تنها به خاطرات گذشته خود بسنده کرده و دیگر کسی از مرواریدهای آن خبر ندارد.

وی افزود: در روزگاران گذشته نه چندان دور مرغوب ترین مروارید جهان از اطراف جزایر خارگ و خارگو صید می‌شد و این نشان از علاقه مشکل پسندان عاشق مروارید داشت. از انواع مرواریدهای جزیره خارگ می‌توان به مرواریدی که گلوه، به‌له و مروارید ناعم، ناعمه (خرده مروارید) و بالاخره حصباء اشاره کرد.

صالحی تصریح کرد: ارزش بالای اقتصادی، اشتغال زایی و کاربرد این دردانه خلیج فارس در جواهرسازی و صنایع دستی دریایی، از مهمترین دلایل صید مروارید بوده است.

مروارید صیدشده از جزیره خارگ، همواره از جمله کالاهای تجاری ارزشمند ایران بود که از قدیم الایام به نقاط گوناگون صادر می‌شد. بر اساس کتابی که درباره جغرافیای دریایی بازرگانی شرق به غرب در حوالی سده اول میلادی تألیف شده است، مروارید یکی از اقلام صادراتی جزیره خارگ محسوب می‌شد. این کار در قرن‌های بعد نیز استمرار داشت.

صید مروارید هم مثل خیلی از کارهای سنتی دیگر، دوره‌اش در خارگ تمام شده و حالا فقط یادش باقی مانده و خاطراتی که سینه به سینه نقل می‌شود و هر روز هم بیشتر رو به فراموشی می‌رود، تا چند نسل آینده، شاید مروارید هم به افسانه‌ها بپیوندد و دیگر کسی باور نکند که این منطقه روزی منبع صید مروارید منطقه بوده و هر روز عده زیادی، ساعت‌ها وقت خود را برای صید مروارید می‌گذاشتند.

منبع: مهر