یک‌دریا و یک‌دنیا نگرانی؛«خزر» دارد جان می‌سپارد

یک‌دریا و یک‌دنیا نگرانی؛«خزر» دارد جان می‌سپارد

یک دریا و یک دنیا نگرانی، حکایت «خزر» است، بدون آب، بدون خاویار، بدون فک خزری ودر عوض با یک عالم آلودگی؛ دریای شمال این روزها عقب‌نشینی می‌کند تا یک طرح خطرناک روبه‌جلو گام بردارد

«خزر» در ذهن بیشتر کسانی که می‌شناسندش یا آرامش ساحل را تداعی می‌کند و یا خروش روزهای طوفانی دریا را، شاید هم برای صیادان یادآور رزق و روزی و برکت سفرهایشان باشد، یا برای آن‌ها که اهل خاطره بازی هستند صدف‌های ساحل هنوز صدای دریا را نجوا می‌کند.

هرچه که هست «خزر» یا همان دریای مازندران کتاب‌های درسی‌مان همیشه پر از حس‌های خوب و ناب آبی بوده، چه برای مسافران و گردشگران و چه برای ساحل‌نشینان؛ اما همه‌چیز در مورد خزر به این احساس خوب خلاصه نمی‌شود، زیر لایه‌های پنهان این‌همه زیبایی، نگرانی‌های جدی جا خوش کرده است.

از کابوس تلخ پس‌روی چشمگیر آب دریا از ساحل گرگان که بگذریم نمی‌توان از ماجرای انتقال آب خزر به کویر گذشت، ماجراهایی که طی سال‌های اخیر بارها خواب خوش دریای شمال را آشفته کرده است و هرروز خزر با دلواپسی چشم‌هایش را آرام‌آرام باز می‌کند

«ارس» هم در یک دهه گذشته هر آنچه با خود برای خزر به همراه آورده طعم آلودگی معادن ارمنستان داشته است، اوضاع در میانکاله و خلیج گرگان هم تعریفی ندارد، حاشیه‌نشینان دریا از ریختن فاضلاب صنعتی گرفته تا پساب‌های خانگی در حق خزر دریغ نکرده‌اند.

یک دریا و یک دنیا نگرانی

حالا «دریا» مانده و یک «دنیا» نگرانی، نگرانی‌هایی که این روزها با پررنگ‌تر شدن وعده اجرای طرح انتقال آب خزر به کویر در نگاه نقادانه فعالان محیط‌زیست و مردم برجسته‌تر شده است، گویا آن‌ها که می‌خواهند از کیسه خلیفه خزر آب ببخشند از کم و کسری‌های دریای مازندران خبر ندارند.

در میان سیل «آری» برخی سیاسیون به انتقال آب خزر کمپین «نه به انتقال آب دریای خزر به سمنان» در فضای مجازی شکل‌گرفته که شماری از اعضای انجمن‌های مردم‌نهاد محیط‌زیست، استادان دانشگاه، نمایندگان مجلس و فعالان رسانه‌ای در آن عضویت دارند

در حالی استاندار سمنان می‌گوید«بحث انتقال آب خزر به استان سمنان به‌طور کامل قطعی است» که «ربیع فلاح جلودار» استاندار مازندران تأکید دارد: «این طرح در حد تحقیقات است و دولت تدبیر و امید که در واقع دولت محیط‌زیست است، کاری را بدون ارزیابی زیست‌محیطی انجام نمی‌دهد.»

اما فعالان و کارشناسان محیط زیست معتقدند که «حتی فکر کردن به این پروژه بسیار خطرناک است خواه آنکه بخواهد به مرحله اجرا درآید.»

«خزر» عقب‌گرد می‌کند

اما نگرانی از طرح انتقال آب خزر به کویر آنجا جدی‌تر می‌شود که به نظر می‌رسد با توجه به پس‌روی چشمگیر آب دریا از ساحل گرگان و بیلان منفی خزر «این چراغ» به خانه رواتر باشد.

پرفسور عطاءالله قبادیان عضو هیئت‌علمی دانشگاه وین اتریش در این رابطه گفته است: «دریای مازندران با اطلاعاتی که من از سال ۱۳۷۰ دارم، حدود هشت‌تا ۱۰ میلیارد مترمکعب با کمبود آب مواجه بوده، یعنی دارای بیلان منفی است.»

همه ماجرا همین نیست، اسکله بندر ترکمن در عصر یک روز بهاری بعد از بارش‌های نسبتاً خوب هنوز کاملاً خشک است و آب دریا تا حدود یک کیلومتر پس‌روی کرده و جایی که تا حدود دو سال قبل کاملاً پر آب بود حالا به زمین ورزشی و محل برپایی چادرهای مسافران و گردشگران تبدیل‌شده است.

این حال وخیم تنها به ساحل خلاصه نمی‌شود کانال چاپاقلی آنجایی که آب دریا را به خلیج گرگان می‌رساند نیز روزگار خوشی ندارد؛ برخورد قایق‌ها با کف دریا، بوی مشمئزکننده پساب و افزایش شمار حشرات موذی مصداق ضرب‌المثل معروف رنگ رخساره خبر می‌دهد از سر درون است.

مزدک دربیکی متخصص محیط‌زیست از خشک شدن کامل خلیج گرگان در صورت ادامه روند موجود خبر داده و توضیحاتش را اینگونه تکمیل کرده است: در اثر بالا آمدن آب و رسوب‌گذاری از سمت خشکی کانال خو زینی در سمت چپ جزیره آشوراده بسته‌شده است. همچنین تنگه طبیعی سمت راست (شرق) جزیره نیز در حال بسته شدن است.

با این احوالات متخصصان نگرانی‌هایشان را اینگونه یادآوری می‌کنند: «برخی از پژوهش‌های دانشگاهی نشان می‌دهد که در حالت خوش‌بینانه ۱۶ سال و در بدبینانه‌ترین حالت ۸ سال دیگر، خلیج گرگان خشک می‌شود.»

سوغات ارمنستانی ارس برای خزر

اما همه نگرانی‌های خزر از رخساره‌اش هویدا نیست، بعضی نگرانی‌ها سال‌هاست در لایه‌های پنهان این دریا جریان دارد که یکی از آن‌ها ماجرای پساب‌های صنعتی و معدنی ارمنستان است که از طریق ارس به دریای خزر هم واردشده و حیات ماهی‌ها و موجودات زنده این دریا را نیز تهدید می‌کند، ارس ۹۵۰ کیلومتر را طی می‌کند تا به دریای خزر بریزد.

محمد حسن نژاد نماینده مردم مرند و جلفا در مجلس نهم هم انتقال فاضلاب معادن ارمنستان به رود ارس را تأیید کرده و گفته است: متأسفانه چند سالی است که این اقدام انجام می‌شود و مسئولان محیط‌زیست هم واکنش جدی در این خصوص نشان نمی‌دهند.»

محمد جواد سروش مدیرکل دفتر آب‌وخاک سازمان حفاظت محیط‌زیست هم در این زمینه اظهارنظر قابل‌تأملی داشته و تأیید کرده است که «آلودگی ارس مربوط به سه بخش آب‌های سطحی، رسوبات و موجودات کف زی بوده و مسئولان ارمنستان آلودگی هر سه بخش را پذیرفته‌اند.»

«خزر» بی «خزر»

همه آنچه که رفت تنها نمایه‌ای از روزگار این روزهای دریای شمال ایران است، شاید بتوان حال خزر را از ماهی خاویار و فک خزری هم جویا شد، جایی که ماهی ماقبل تاریخ دریای خزر حال‌وروز خوبی به دلیل صید بی‌رویه ندارد و حالا هم بی‌خانمان هم شده است.

کارشناسان برای یادآوری عمق مشکلات زیست‌محیطی خزر می‌گویند که بیش از ۹۵ درصد ذخایر دریای شمال حالا وابسته به تکثیر مصنوعی است، شاید زمان انقراض دیگرگونه‌ها هم با توجه به شرایط کنونی نزدیک شده و دور نباشد زمانی که از خاویار خزر، تنها نامی باقی بماند.

هرچه که هست حال خزر خوب نیست، خزر بی خاویار، خزر بی فک، خزر بی خلیج گرگان و خزر بدون آب زلال و شفاف دیگر همان دریای افسانه‌ای نیست که برای خودش برو و بیایی داشت، حالا خزر عقب‌نشینی می‌کند و این طرح‌های انتقال آب است که روبه‌جلو گام برمی‌دارند

حالا که به خزر فکر می‌کنی، شاید روی آن‌همه آرامش آبی ناب و خاطره بازی‌های ساحل و آفتاب، گردی از نگرانی پاشیده‌اند، مثل غروب‌های غمگین ساحل که لابه‌لای همه احساس‌های خوب حسرت می‌کارد، حسرتی شبیه اینکه «خزر» نفس نمی‌کشد.

آی آدمها که بر ساحل نشسته شاد و خندانید! شاید این بار «خزر» دارد می سپارد جان...

منبع : مهر