آخرين هجرت ماهي مهاجر

خبرگزاري فارس: سير، گشنيز، تمر هندي به علاوه ماهي «صُبور»؛ بويي راه مي‌اندازه كه دل هر آدم سيري رو ضعف مي‌بره. خاطرات قديمي‌ها هميشه خوش بو و رنگه، هرچند اين روز‌ها كمتر ماهي صبور تو بازار ديده مي‌شه ولي تا چند سال ديگه جزو خاطرات مي‌شه. صبور مي‌رود كه ديگر نيايد. انقراض صبور.

به گزارش خبرگزاري فارس از اهواز، «صُبور» نوعي ماهي مهاجر با نام علمي Hilsa shad است، صبور از ماهيان بومي ايران و عراق است و عصاره آن سبب كاهش چربي و پيشگيري از تجمع پلاكت‌ها و انعقاد خون نيز مي‌شود.
اين ماهي در آب‌هاي شيرين رود خانه، مصب‌هايي كه آب لب شور دارند و در مناطق ساحلي يافت مي‌شود. براي تخم‌ريزي از دريا به آب‌هاي شيرين مي‌آيد و طي ماه‌هاي ارديبهشت تا مرداد در طول رود خانه‌هاي بهمنشير، اروندرود، كارون وزهره تخم‌ريزي مي‌كند.
فصل صيد و عرضه ماهي صبور در آب‌هاي جنوب از اوايل فروردين تا انتهاي شهريور است، چند سالي است اما عرضه اين ماهي در بازار با كاهش شديد روبه‌رو بوده كه بالطبع گراني آن را سبب شده، به طوري كه با وجود محبوبيت زياد، ماهي صبور تقريبا از سفره‌هاي مردم جنوب رخت بربسته است.
يكي از شهروندان اهواز مي‌گويد: ماهي صبور چند سال است كه خيلي گران و كم شده و فقط چند بار در فصل رواج، آن را مصرف مي‌كنيم، در حالي كه قبلا در بهار و تابستان هفته‌اي چند نوبت ماهي صبور مي‌خورديم.
يكي از ماهي فروشان بازار كاوه اهواز نيز افزايش قيمت ماهي صبور را تاييد مي‌كند و آن را ناشي از كاهش اين گونه ماهي در بازار مي‌داند، محمد صبري توضيح مي‌دهد: صبور نوعي ماهي فصلي است كه در بهار و تابستان به بازار مي‌آيد، اما بيش از شش سال است كه روند كمبود ماهي آغاز شده است.
وي مي‌افزايد: اين ماهي سال‌هاي گذشته به وفور در بازار عرضه مي‌شد به طوري‌كه قيمت آن بسيار پايين مي‌آمد و تمام مردم قدرت خريد آن را داشتند، اما از زمان كاهش اين ماهي در بازار، روند افزايش قيمت آن نيز سير صعودي پيدا كرد، به طوري كه امسال صبور كيلويي 12 تا 14هزار تومان به فروش رسيد؛ سال گذشته نيز نرخش بين 4 هزار و 500 تومان تا 8 هزار تومان بود.
صبري كاهش عرضه اين ماهي را به دليل صادرات آن مي‌داند و معتقد است كه بيشتر ماهي‌هاي صيد شده از جمله زبيدي، شوريده، سبيتي، سرخو و صبور به دليل تقاضاي زياد و قيمت بالا‌تر به كشورهاي ديگر از جمله عراق و كويت صادر مي‌شود.
وي با اشاره به كاهش مشتريان اين نوع ماهي، مي‌گويد: حالا ديگر مانند گذشته تمام اقشار مردم، ماهي صبور نمي‌خرند و تنها بعضي از مشتريان قدرت خريد دارند، اغلب خريداران آن مشتريان خاص هستند كه يا وضع مالي خوبي دارند يا براي مهماني ويژه‌اي اين نوع ماهي را تهيه مي‌كنند.
به گفته وي، با وجود محبوبيت بسيار زياد اين ماهي در خوزستان قشر ضعيف و متوسط تقريبا ديگر مصرف كننده آن نيستند.

*عواقب سدسازي بي‌رويه
اخيرا عبدالله كعبي يكي از نمايندگان خوزستان در مجلس شوراي اسلامي نسبت به احتمال انقراض ماهي صبور هشدار داده است.
مديركل شيلات و آبزيان خوزستان اين مسئله را تاييد مي‌كند و با تاكيد بر اينكه نسل اين ماهيان در خطر انقراض است، تصريح مي‌كند: سدهايي كه روي رودخانه احداث مي‌شود و از ورود آب به رودخانه جلوگيري مي‌كند سبب تهديد نسل اين ماهي‌ها شده است؛ ماهي بايد بتواند به رودخانه آب شيرين بيايد اما هم اكنون راهش به وسيله سد‌ها بسته است، به طوري كه ديگر امكان تكثير براي اين ماهي فراهم نيست.
رحيم مغينمي مي‌افزايد: علاوه بر اين دبي آب رودخانه و كيفيت آب نيز بسيار كاهش يافته؛ به عبارتي بالابودن شوري آب و آلودگي‌هاي رودخانه نيز مانع تكثير اين ماهي شده است.
وي با اشاره به اينكه اين ماهي فصلي است و صيد آن در بهار و تابستان انجام مي‌شود، مي‌گويد: صيد بي‌رويه نيز سبب شده ذخاير اين ماهي سال به سال كاهش يابد، تور ريزي‌هاي بيش از حد صيادان و انبوه ادوات صيد به ويژه توسط صيادان عراقي سبب مي‌شود ماهي حتي براي تكثير نتواند وارد رودخانه شود.
به گفته وي، به دليل تقاضاي زياد براي صبور، صيادان اين ماهي را قبل از رسيدن به اروند و بهمنشير صيد مي‌كنند و اين مسئله سبب شده اندازه اين ماهي در سال‌هاي اخير كوچك و فاقد كيفيت و طعم مطلوب باشد.
مغينمي تصريح مي‌كند: اين عوامل دست به دست هم داده و سال به سال فشار صيد را روي ذخاير صبور بيشتر كرده، به نحوي كه تكثير ماهي به حالت طبيعي دچار اختلال شده است.
وي متوسط صيد ماهي صبور را حدود 5 هزارتن عنوان مي‌كند و مي‌گويد: روند كاهش صيد ماهي صبور از سال 83 آغاز شد، به طوري كه در اين سال يك هزار و 646 تن ماهي صيد شد.
وي مي‌افزايد: در سال 88، 4 هزار و 717 تن؛ در سال 89، 7 هزار و 53 تن و در سه ماهه سال جاري 977 تن صيد شده كه نسبت به سه ماهه سال گذشته 31 درصد كاهش دارد.
مغينمي تصريح مي‌كند: بالارفتن آمار صيد اين ماهي در سال‌هاي اخير نشانه بهتر شدن وضعيت صيد نيست بلكه، نشانه صيد بي‌رويه است زيرا كه با كاهش ذخاير و صيد، تلاش صيادي بالا مي‌رود.
وي با بيان اينكه تلاش صيادي (ميزان صيد در واحد تلاش) روند واقعي صيد را نشان مي‌دهد، مي‌گويد: متوسط صيد در روز شناورهاي صيادي در سال 80، 246 كيلوگرم بود كه در سال 89 به 96 كيلوگرم كاهش يافت؛ به عبارتي با وجود تلاش بسيار زياد، متوسط صيد در روز كم شده است و اين مسئله ثابت مي‌كند افزايش صيد به دليل افزايش ذخاير نيست و سودي عايد صيادان نشده كه اين مسئله به غيراقتصادي شدن صيد منجر مي‌شود.
اين مقام مسئول در مورد تاثير صادرات ماهي در كاهش عرضه آن در بازار مي‌گويد: صادرات تاثير چنداني بر كاهش عرضه ندارد و به طور كلي ذخاير آن با كاهش جدي مواجه هستند.
مديركل شيلات خوزستان در مورد خريد و فروش ماهي صبور بر روي آب توسط صيادان ايراني و عراقي، مي‌گويد: فروش آبزيان بر روي آب عملي غيرقانوني است كه در حال حاضر توسط صيادان انجام مي‌شود، اما عكس آن نيز صادق است يعني به‌‌ همان ميزان كه صيادان ايراني ماهي مي‌فروشند، امكان خريد از صيادان عراقي نيز وجود دارد به همين دليل تاثير آنچناني بر روي آمار‌ها ندارد.

* زنگ خطر را جدي بگيريد
صيد ماهي صبور محل ارتزاق صيادان زيادي در استان است، در خوزستان 11 هزار و 876 نفر صياد فعال هستند كه با احتساب صياداني كه به صورت فصلي كار مي‌كنند اين آمار به 15 هزار نفر مي‌رسد.
علاوه بر آبادان و بهمنشير ماهي صبور در سال‌هاي نه چندان دور در اهواز هم صيد مي‌شد و گاهي تا شوش‌تر هم مي‌رسيد، ساحل زيباي كارون در اهواز سال‌هاي پيش پر از صياد بود، اما با كاهش دبي، افزايش شوري و آلودگي كارون ديگر خبري از اين صيادان نيست.
رئيس پژوهشكده آبزي‌پروري جنوب نيز نسبت به كاهش ماهي صبور هشدار مي‌دهد و مي‌گويد: در مجموع با توجه به اتفاقاتي كه افتاده و در حال وقوع است، همچنين با توجه به ويژگي‌هاي بيولوژيكي ماهي صبور، خطر اين گونه را تهديد مي‌كند.
جاسم مرمضي در مورد عوامل اين تهديد مي‌گويد: اين ماهي نوعي مهاجر رودخانه‌اي است يعني رشد و زيست آن در دريا (آب شور) صورت مي‌گيرد و براي تخم‌ريزي بايد به رودخانه آب شيرين مهاجرت و ضمن مهاجرت تخم‌ريزي كند، درغيراي‌نصورت تخم‌ريزي هم انجام نمي‌شود و ماهي زادوولد نمي‌كند.
وي مي‌افزايد: عمده گذرگاه‌هاي مهاجرت صبور براي تخم‌ريزي اخيرا دچار مشكل كم آبي ناشي از سدسازي و كنترل آب ورودي به دريا هستند؛ زيرا كه سياست كلي اين است كه آب ورودي به دريا به حداقل برسد و سازه‌هايي نيز به همين منظور احداث مي‌شود، اين سازه‌ها علاوه بر كاهش آب رودخانه، باعث افزايش آلاينده‌هاي رودخانه نيز مي‌شوند.
مرمضي مي‌گويد: به اين مسئله صيد بي‌رويه و افزايش تلاش صيادي در نتيجه كاهش صيد را هم بايد اضافه كرد و اين سيكل معيوب كه ادامه مي‌يابد منجر به اختلال در مهاجرت، كاهش آن يا به كلي قطع مهاجرت مي‌شود، معني اين مسئله اين است كه ماهي صبور ديگر نمي‌تواند زندگي كند.
وي تصريح مي‌كند: شاخص‌هاي بيولوژيكي و جمعيتي اين ماهي كاهش شديد دارد كه نشان مي‌دهد با توجه به تشديد اين اتفاقات در آينده نه چندان دور اين كاهش ذخيره بيشتر خود را نشان مي‌دهد و اين روند در آينده مشكل جدي براي صبور ايجاد مي‌كند.
مرمضي مي‌گويد: فعلا اصطلاح انقراض را به كار نمي‌برم اما خطر جدي اين ماهي را تهديد مي‌كند.
وي با اشاره به ارتباطات علمي اين پژوهشكده با كشورهاي ديگر، مي‌گويد: كار‌شناسان كشورهاي عراق و كويت نيز كاهش شديد ذخاير اين ماهي را در اين كشور‌ها تاييد مي‌كنند.
رئيس پژوهشكده آبزي‌پروري جنوب درمورد نحوه مقابله با تهديدات اين ماهي و راهكار‌ها، مي‌گويد: اگر چه اقدامات توسعه‌اي كه در كشور انجام مي‌شود در چارچوب سياست‌هاي كلي است و نمي‌توان تغييرشان داد؛ اما به نظر مي‌رسد توجه به اهميت موضوع ضروري است و لابه‌لاي اين اقدامات مي‌توان راهكاري يافت.
وي مي‌افزايد: اگر حداقل آبي در فصل معيني از سال رهاسازي شود، روي كاهش آلودگي‌ها بيشتر كار شود و در مورد سياست‌هاي صيد، ممنوعيت‌ها و ضوابط حمايت بيشتري صورت گيرد، اين تهديد‌ها از بين مي‌رود.
اين پژوهشگر تاكيد مي‌كند: البته با توجه به مشترك بودن ذخاير با كشورهاي همسايه و صيد بي‌رويه به تنهايي موفق نمي‌شويم و هماهنگي منطقه‌اي و داخلي نيز لازم است، هم براي ماهي صبور هم براي ديگر ماهيان چون تمام ماهيان ما تحت فشار صيد هستند؛ اما صبور چون مهاجر است وضعيت خاصي دارد.
امروزه برنامه‌نويسان اقتصادي كشور‌ها، راهبرد توسعه پايدار را پيش رو قرار داده‌اند تا ضمن استفاده بهينه از منابع، از آن صيانت كرده و آن را به نسل‌هاي بعد نيز انتقال دهند، كميسيون جهاني محيط زيست، توسعه پايدار را اين گونه تعريف كرده است: توسعه پايدار فرايند تغييري است در استفاده از منابع، هدايت سرمايه گذاري‌ها، سمت‌گيري توسعه تكنولوژي و تغييري نهادي است كه با نيازهاي حال و آينده سازگار باشد.
اكنون كه صلاح نيست از بعضي سياست‌ها چشم‌پوشي شود، ضروري است تا متوليان با كمترين خسارات به محيط زيست و منابع خدادادي كه اهميت ويژه‌اي دارند، به اين اقدامات ادامه دهند تا آنچه كه امانت پيشينيان است با حداقل خسارات به نسل‌هاي آينده تحويل داده شود در غير اين‌صورت آيندگان ما را به خاطر اين اهمال نخواهند بخشيد.