ماهی‌های خاویاری در تور پساب‌های صنعتی

بتول سلطانی:

ورود سالانه 5میلیون تن مواد آلاینده از استان‌های شمالی کشور به دریای خزر زنگ خطر ناشی از مرگ تدریجی ذخایر این دریا را به صدا در آورده است، در حالی که دریای خزر به‌عنوان بزرگ‌ترین منبع ماهیان خاویاری دنیا 90درصد خاویار جهان را تأمین می‌کند.

به گفته محققان زیست‌محیطی این آلودگی‌ها در مواردی باعث آلودگی هوا و درصورت مصرف توسط آبزیان سبب مسمومیت آنها می‌شود. از سوی دیگر قسمت‌هایی از این آلودگی‌ها به شکل لایه نازکی در سطح دریا قرار گرفته و از نفوذ نور خورشید می‌کاهند و بخشی نیز به‌صورت توده‌هایی درمی‌آیند که در اثر جریان آب و باد به طرف ساحل رفته و سبب آلودگی آن می‌شوند

سرازیرشدن انواع پساب‌های صنعتی به‌ویژه نفت و فراورده‌های آن و سموم، ضمن آلوده ساختن آب دریا، حیات آبزیان را به خطر انداخته به‌طوری که این مشکل، صید انواع آبزیان به‌ویژه ماهی‌های خاویاری را به شدت کاهش داده و ذخایر این ماهیان ارزشمند را بیش از هر زمان دیگری در طول چندمیلیون سال زیست گونه‌های آنها، با خطر انقراض و نابودی مواجه کرده است.

فیل ماهی یا بلوگا، تاس‌ماهی روسی یا چالباش، تاس‌ماهی ایرانی یا قره‌برون، ماهی شیب و ماهی‌ازون‌برون یا سوروگا گونه‌های اصلی ماهیان خاویاری دریای خزر هستند که قدمت این گونه ماهیان به 400میلیون سال پیش برمی‌گردد و در واقع این گونه ماهیان هم‌عصر دایناسورها محسوب می‌شوند و به فسیل زنده خزر مشهورند که توانسته‌اند تاکنون در دریای خزر زیست کنند.

محمدمهدی عباس‌زاده، کارشناس مسئول ماهیان خاویاری و سردابی در گفت‌وگو با همشهری، ورود آلاینده‌ها و آلودگی شدید رودخانه‌ها، نامناسب‌بودن بستر برای تخم‌ریزی و صید بی‌رویه توسط قاچاقچیان را از جمله عوامل کاهش صید ماهیان خاویاری در دریای خزر دانست و گفت: برای جلوگیری و برخورد اصولی با پدیده صید غیرمجاز باید مجازات‌ها افزایش یابد.

عباس‌زاده بیان داشت: انواع ماهیان به‌ویژه ماهیان خاویاری برای تخم‌ریزی از دریا به رودخانه‌ها می‌روند اما در حال حاضر نامناسب بودن وضعیت مصب رودخانه‌ها و بستر‌ها بر اثر برداشت غیرقانونی شن و ماسه و آلودگی شدید رودخانه‌ها با پساب‌های صنعتی، کشاورزی و فاضلاب‌های خانگی سبب شده تا امر طبیعی تخم‌ریزی ماهیان صورت نگیرد و تهدید تازه‌ای متوجه ماهیان خاویاری شده است.

این کارشناس مسئول شیلات با بیان اینکه در کشورهای اروپایی کشتن یک ماهی خاویاری جریمه‌ای برابر با قتل یک انسان یعنی معادل 10هزار دلار و 12سال حبس را در‌ پی دارد و در زمان تخم‌ریزی ماهی‌ها حتی قایقرانی در مصب‌ها و برخی نواحی رودخانه‌ها که ماهیان برای تخم‌ریزی به آنجا می‌روند ممنوع می‌شود، اظهار داشت: هرچند سازمان شیلات تلاش‌های زیادی از قبیل تکثیر مصنوعی و پرورش در آب‌های داخلی و رها‌سازی‌ در دریا در جهت نجات این‌گونه باارزش از خطر انقراض می‌کند اما نتیجه‌بخش بودن این تلاش‌ها در گرو اقدامات زیربنایی مانند تخصیص اعتبار کافی، فرهنگسازی‌ عمومی، نظارت دقیق بر اجرای قوانین منع صید، احیای مصب و بستر رودخانه‌ها و جلوگیری از ورود آلاینده‌ها جهت فراهم‌آوردن شرایط طبیعی تخم‌ریزی و ارتقا و بهبود همکاری‌های ملی و منطقه‌ای در مدیریت ذخایر است.

امروزه به دلیل کاهش منابع و رسیدن به خط قرمز ماهیان خاویاری، پرورش و تکثیر ماهی خاویاری در همه کشورها از روی ناچاری پذیرفته شده و بسیاری در اندیشه پرورش مصنوعی آن برآمده‌اند در حالی که تنها محصول گونه آب‌های آزاد آن از ارزش بسیار برخوردار است. به‌نظر کارشناسان نابودی ماهیان خاویاری و کاهش خاویار، در سال‌های آینده سبب بیکاری بیشتر مردم در سواحل دریای خزر خواهد شد.

از سوی دیگر با توجه به اینکه دریای خزر توسط 5کشور احاطه شده اجرای هرگونه طرح مربوط به این دریا باید با نظر مساعد همه کشورهای ساحلی انجام گیرد.

اکنون ذخایر ارزشمند ماهیان خاویاری دریای خزر بیش از هرزمان دیگری در معرض خطر است که برای صیانت و حفظ این ذخایر ارزشمند و جلوگیری از انقراض نسل برخی از این گونه‌ها نیازمند عزم ملی و بین‌المللی کشورهای حاشیه دریای خزر هستیم