تهديد صدفهاي مرواريد ساز خليج فارس

تهدید صدفهای مروارید ساز خلیج فارس سـواحل خلیج فارس در دهه های پیش پوشیده از صدف ها بود.

صدفهایی که خـود نـشان از مروارید گرانبهای دریایی بودند و هـزاران نـفر از مردم منطقه هم از راه صید مرواریدها زندگی خود را می گذراندند. آن زمان ها مروارید بندر لنگه به بالاترین قیمت به بازارهای کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس عرضه می شد و در این راستا شهرستان بنـدرلنگه به بندر مروارید معروف بود و تا سال 1376 پس از بحرین دومین مرکز صید و صادرات مروارید و پوسته صدف مروارید ساز در خلـیج فارس بود .

اما اکنون این صدفهای با ارزش در معرض نابودی قرار دارند . پیررضا اهل بندرلنگه که یکی از صیادان صدفهای مروارید ساز بـود می گـوید : 20 سال پیش روزانه300 صدف صید می کردیم که از بیشتر آنها 4 تا 5 مروارید یافت می شد اما چند سالی است صید مروارید از رونق افتاده است .

وی می افزاید: درگذشته در عرض یک ساعت غواصی یگ گونی صدف یافت می شد اما هم اکنون در 10 روز غواصی در جزایر هندورابی در عمق 12 متری تنها 30 عدد صدف یافت می شود. مرتضوی رییس پژوهشکده اکولوژی خلیج فارس و دریای عمان علل انقراض این صدفها را آلودگی زیست محیطی ناشی از توسعه فعالیتهای نفت و گاز درمنطقه، اسکله سازی و خاکبرداری، پدیده کشند قرمز ،کشیده شدن تورهای صیادی در کف دریا و بسته شدن زیستگاهها با شن و ماسه به علت وقوع طوفانهای دریایی می داند. برخی دیگر ازکارشناسان افزایش روزافزون آلودگی خلیج فارس به مـواد نـفتی و شیـمیایی به علت توسعه صنایع نفتی و پتروشیمی و رعایت نکردن ضوابط زیست محیطی و تخلیه پساب ها و فاضلاب های صنایع نفتی و شهری به دریا را عامل اصـلی کاهش ذخایر صدف های مروارید ساز خلیج فارس می دانند.

مجتمع پالایشی و نفتی جزیره لاوان در آبهای محدوده شهرستان بندرلنگه فعال است که آلودگی ناشی از آن در کاهش ذخایر این آبزیان بی تاثیر نیست.

کارشناس ارشدشیلات و مجری طرح تحقیقاتی صدف های مروارید ساز می گوید: تردد کشتی ها و نفت کش ها موجب رسوب گذاری روی بستر صدفها و تخریب زیستگاه آنان شده است. سالانه 53 هزار فروند کشتی وارد خلیج فارس می شود.همچنین هر دقیقه هم یک نفت کش از تنگه هرمز درآبهای خلیج فارس عبور می کند. رامشی می افزاید: این صدف ها در اعماق 8 تا 12متری دریا مستقر می شوند که این عمق محل اصلی فعالیت های مختلفی مانند استقرار ادوات صیادی ، انجام فعالیـت های ماهیگیری سنتی و صنعتی است که موجب ایجاد خسارات جبران ناپذیری به ذخایر صدف می شود. وفادار مدیرکل حفاظت محیط زیست هرمزگان هم می گوید: سالانه 3 میلیون مترمکعب فاضلاب وارد آبـهای مـحدوده هرمزگان در خلیج فارس می شود که تهدیدی برای حیـات آبزیانی چون صدف های مروارید ساز است. از سوی دیگر صیدهای بی رویه در این منطقه عامل مهم نابودی صدف های مروارید ساز است چرا که شغل بیشتر مردم این منطقه صید این مروارید ها و فروش به تجار خارجی بوده است. مرتـضوی رییس پـژوهشکده اکولوژی خلیج فارس و دریای عمان در این باره می گویـد : صید صدفهای مروارید ساز با هدف بازسازی ذخائر از سال 85 تاکنون مـمنوع اعلام شده است ، امـا صیدصدفهای مروارید ساز به صورت قاچاق همچنان ادامه دارد. بحرانی بودن وضع ذخایر و نیاز به تولیدات حاصل از صدف مروارید ساز ، منجر به تدوین طرحی برای بازسازی ذخایر این صدف ها شده است.

برای این منظور موسسه تحقیقات شیلات کشور، ایـستگاه تحقیقات نرم تنان را در سال 68 در جزیره کیش راه اندازی کرده است تا با تکثیرمصنوعی این نوع صدفها ورهاسازی بچه صدف ها به دریا از انقراض آن ها جلوگیری و ذخایر بازسازی شود.

این ایستگاه برای ترمیم و بازسازی تاسیسات تحقیقاتی و آمـوزشی بـه بندرلنگه انتقال یافته و اکنون زیر نظر پژوهشکده اکولوژی خلیج فارس و دریای عمان (در بندرعباس) اداره می شود . رئیس پژوهشکده اکولوژی خلیج فارس و دریای عمان می گوید: طرح تحقیقاتی تکثیرصدفهای مروارید ساز از سال 83 با هزینه تحقیقاتی 50 میلیون تومان آغاز شده است. مرتضوی می افزاید: از آن زمان تاکنون 80 هزار قطعه صدفچه مروارید ساز لب سیاه تولید شده است که از این شمار فقط 15 هزار قطعه از2 سال گذشته در مناطق لاوان و هندورابی رهاسازی شد و بقیه برای تحقیقات در کارگاه استفاده شد. وی می گوید: امسال نیز 10 هزار صدفچه مروارید ساز لب سیاه در ایـن ایستگاه تولید و تکثیر شده است که بزودی این صدفچه های 2تا 3 سانتی در آبهای این مناطق رها سـازی مـی شود. سن این صدفچه ها100 روز است و بعد از 3 سال به مرحله تولید مروارید می رسند. کارشناس ارشد شیلات و مجری طرح تحقیقاتی صدف های مروارید ساز مـی گویـد: مولد های صدف لب سیاه پس از جمع آوری از زیستگاههایش در عمق 14 متری دریا قرارداده می شوند و هر 15 روز یکبار گنادهای صدف های مولد بررسی می شود. رامشی می افزاید: گناد های مولد پس از رسیدگی از دریـا بـه کارگاه تکثیر منتقل می شود و به وسیله شوک دمایی وادار به رها سازی سلول جنسی و عملیات تکثیر می شود. صدف به لحاظ جنسی هرما فرودیت است یعنی در ابتدای رسیدگی جنسی نرو در رسیدگی بعدی ماده می شود. کارشناس ارشد شیلات و مجری طرح تحقیقاتی صدف های مروارید ساز می گویـد :حـداقل80 درصد از صدفچه های جوان پس از رهاسازی در دریا زنده می مانند. رامشی می افزاید: با توجه به مواج بودن خلیج فارس ، باید مکان یابی مناسب برای پرورش صدف در آب صورت گیرد. وی می افزاید: استان هرمزگان ظرفیت ایجاد 10 تا 15 کارگاه پرورش صدف را دارد. دهقانی معاون تحقیقات پژوهشکده اکولوژی خلیج فارس و دریای عمان می گـویـد : مـروارید پرورشی از نظر شکل ظاهری بهتر از مروارید طبیعی اما از لحاظ میزان و کیفیـت پایین تر از آن است. بـه گـفته کارشناس ارشد شیلات و مجری طرح تحقیقاتی صدف های مروارید ساز قیمت هر مروارید طبیعی در بازار400 هزار تومان و قیمت هر مروارید مصنوعی بین 50 هزار تا 200 هزار تومان است. همچنین هر کیلو پوسته صدف لب سیاه در بازارهای جهانی به قیـمت 8 دلار به فروش می رسد. رامشی می افزاید: کشورهای استرالیا و فرانسه از طریق تولید مروارید صدف سالانه300میلیون دلار درآمد بدست می آورند. وی تاکید می کند:با اعزام کارشناسان به کشورهای صاحب فن و فراگیری و آموزش فعالیت تکثیر و پرورش صدف و نیز تولید مروارید می توان این صنعت را پس از احیا، شکوفا کرد.

این کارشناس می افزایـد: تـکثیر و پرورش صدف یک فرایند 4 تا 5 ساله دارد به همین دلیل سرمایـه گـذاران داخلی رغبت زیادی به این امر نشان نمی دهند ولی باید بدانند که نتیجه این سرمایه گذاری مطلوب خواهد بود. دهقانی معاون تحقیقات پژوهشکده اکولوژی خلیج فارس و دریای عمان هم می گویـد: در حـال حـاضر هـدف ، بازسازی و احیا ذخایر صدف مروارید ساز است و تا چند سال آینده می توانیم با تولید مروارید ارزآوری برای کشور داشته باشیم. به گفته کارشناس ارشد شیلات و مـجری طرح تحقیقاتی صدف های مروارید سـاز ، شـهرستان بندرلنگه ظرفیت راه اندازی 12 کارگاه و جزیره قشم 5 کارگاه تکثیر و پرورش صدف دارد که با راه اندازی آنها برای بیش از 250 نفر شغل ایجاد می شود. هم اکنون در ایستگاه نرم تنان بندرلنگه 14 نفر مشغول کارند. رامشی می افزاید: همچنین با راه اندازی کارگاه های تکثیر و پرورش در استان سالیانه بیش از 125 میلیون تومان درآمد خالص از هر کارگاه نصیب استان خواهد شد. با اجرای طرح تکثیر صدفهای مرواریدساز این صدفها دوباره به آغوش خلیج فارس باز می گردند. دستیابی به فن آوری تکثیر وپرورش صدف های مرواریدساز، گامی مهم برای جلوگیری از انقراض نسل این گونه صدفها و افزایش ذخایرآن و رونق اقتصادی منطقه در آینده است. صدفها از خانواده نرمتنان کف زی و گروهی از بی مهرگان هستند که جایگاه ویژه ای در زنجیره غذایی آبهای ساحلی و ماهی های تجاری دارند.

از مهمترین صدف های مروارید ساز خلیج فارس صدف لب سیاه و محار است که صدف محار آن از لحاظ درخشندگی و لب سیاه از نظر درشتی در جهان از شهرت بالایی برخوردارند .گونه صدف لب سیاه مناسبترین صدف برای تولید مروارید در جهان به شمار می رود. صدف های مروارید سازکاربرد زینتی دارند.

رشته های ابریشمی که صدف لب سیاه بوسیله آن به صخره ها متصل می شود نیز در صنعت پزشکی و برای تولید نخ جراحی مورد استفاده قرار می گیرد.

همچنین از این صدفها در تهیه دارو و کفه آن در ساخت وسائل تزیینی ، صنـعت دکمه سازی، موزائیک سازی ، منبت کاری و خوراک دام و طیور استفاده می شود. ذخـایـر ایـن صدفها اطراف جزیره کیش ، لاوان ، هندورابی بـه شـدت کـاهش یافته و ذخائر زیستگاههای نخیلو، لازه ، پی سی ، کویل ، یِرَت و لزیل در آبهای محدوده شهرستان بندرلنگه که مهمترین ذخیره گاه صدف مروارید ساز در خلیج فارس بود به طور کامل نابود شده است