پرآب‌ترین منطقه زاگرس بیابانی شد

پرآب‌ترین منطقه زاگرس بیابانی شد
سلامت نیوز به نقل از روزنامه تهران امروز ؛ اطلاعات و داده‌های پژوهشی و مطالعاتی انجام شده در دشت‌های حاصلخیز چهارمحال و بختیاری، از مشاهده پدیده فرونشست زمین به‌عنوان شاخص‌ترین شناسه‌های آغاز بیابان‌زایی در سرزمین آب‌ها حكایت دارد. چهارمحال و بختیاری با میانگین بارش حدود 700 میلی‌متر – كه نزدیك به میانگین جهانی است – در شمار یكی از قطب‌های اصلی تولید آب در زاگرس مركزی و كشور قرار داشته و به‌عنوان سرچشمه‌های اصلی رودخانه‌هایی چون زاینده‌رود و كارون بزرگ است اما در میان حیرت كارشناسان و متخصصان حوزه منابع طبیعی و محیط‌زیست، نشانه‌های فرونشست زمین و آغاز پدیده فاجعه‌بار بیابان‌زایی در دشت‌های این منطقه مشاهده شده است كه این موضوع نگرانی كارشناسان از فراگیر شدن موج بیابان‌زایی در تمام كشور را دو چندان می‌كند.

كمتر از ۴‌دهه است كه با افزایش جمعیت، توسعه اراضی كشاورزی و ورود ماشین‌آلات كشاورزی و وابستگی ۸۰ درصدی به منابع آب‌های زیرزمینی و روند نگران‌كننده افزایش تعداد چاه‌های مجاز و غیرمجاز كشاورزی در تمامی‌۱۱ دشت چهارمحال و بختیاری، سالانه حدود ۶۰۰ میلیون متر مكعب آب به‌وسیله ۳ هزار و 600 چاه و ۴۸۰ رشته قنات از ذخایر زیرزمینی بیرون كشیده شده و تعادل طبیعی این آبخوان‌ها برهم خورده است.

تراكم تا ۵ حلقه چاه در هر كیلومتر مربع از این دشت‌های كشاورزی، بهره‌برداری‌های بیش ا ز حد ظرفیت مجاز از ذخیره آبخوان‌ها و حذف سالانه بیش از ۲ متر ستون آب شیرین این آبخوان‌ها، اضافه‌بر ایجاد بحران‌های آبی باعث هجوم آب شور طبقات زیرین و افزایش آسیب‌پذیری آبخوان‌ها از نظر شیمیایی شده است.

یك كارشناس منابع طبیعی مهم‌ترین دلیل این رخداد را نبود مدیریت درست منابع آبی استان چهارمحال و بختیاری می‌داند: نبود مدیریت مناسب در بهره‌برداری از آب‌های زیرزمینی و در زمینه‌های الگوی كشت و روش‌های آبیاری و اصلاح فرهنگ مصرف آب در بخش كشاورزی و گسترش بی‌رویه و چشمگیر زمین‌های كشاورزی كه عموما در اثر تغییر كاربری‌های غیرقانونی و فرصت‌طلبانه مرغزارها و عرصه‌های مرتعی صورت گرفته است، علت اصلی افزایش برداشت‌های مضاعف و بی‌رویه از منابع آبی زیرزمینی این آبخوان‌ها شده است. به گفته هومان خاكپور، نتایج این اتفاق تا حدی است كه در برخی از مناطق مانند دشت خانمیرزای لردگان، نشانه‌های بیابان‌زایی دیده می‌شود.

آبخوان آبرفتی دشت خانمیرزا نمونه منحصربه فردی از دشت‌های حاصلخیز چهارمحال و بختیاری است كه در گذشته در بخش مركزی آن یك تالاب طبیعی وجود داشته و بین تغذیه و تخلیه آب آن تعادل طبیعی برقرار بوده است اما با افزایش بهره‌برداری بی‌رویه از ذخیره آب زیرزمینی به‌عنوان تنها منبع تامین‌كننده آب مورد نیاز بخش كشاورزی منطقه، روند نابودی و كوچك شدن این تالاب شدت یافته تا جایی‌كه در حال حاضر مرغزاری تخریب شده و محدود برجای مانده است. آنطور كه خاكپور می‌گوید: تقریبا در تمامی‌دشت‌های 11 گانه منطقه چهارمحال و بختیاری در سال‌های اخیر چاه‌های كم‌عمق در فصول كشت با كم‌آبی و حتی خشكیدگی مواجه بوده كه در برخی موارد مشاجرات محلی و اجتماعی را به‌دنبال داشته است.

مقایسه آماری منابع آبی این دشت‌ها در سال‌های مختلف بیانگر این حقیقت است كه به بهانه افزایش تولید محصولات كشاورزی، اضافه‌ بر افزایش غیراصولی حدود 5 برابری شمار چاه‌های كشاورزی، تعداد چاه‌های عمیق نسبت به چاه‌های كم‌عمق به علت كاهش شدید سطح آب زیرزمینی و كف‌شكنی‌های مجاز و غیرمجاز جهت دستیابی به آب بیشتر، افزایش چشمگیری یافته است كه این امر روند تخلیه غیرمجاز ذخیره این آبخوان‌ها را شتابی نگران‌كننده و فاجعه‌بار بخشیده كه در سال‌های اخیر به‌عنوان دشت‌های ممنوعه و برخی نیز بحرانی اعلام شده‌اند.

به اعتقاد او، یكی ازضعف‌های مدیریتی موجود كه می‌توان از آن به‌عنوان خسارت خودخواسته نام برد صدور مجوزهای قانونی حفر چاه و میزان برداشت آب است كه بر اساس نیازهای آبی و گاهی فشارهای اجتماعی كشاورزان صادر شده و توجه چندانی به ظرفیت‌های آبی آبخوان‌ها نشده است.