دریاچه‌ی خزر، نگین درخشان طبیعت آسیا

(ایسنا) - منطقه گیلان، دریاچه‌ی خزر بزرگترین دریاچه‌ی جهان است و هم‌چون نگینی درخشان در طبیعت آسیا و دنیا خودنمایی می‌کند. این دریاچه ارزشمند، پنج کشور ایران، روسیه، قزاقستان، آذربایجان و ترکمنستان را به دور سفره پرنعمت خود جمع کرده است.

این بزرگترین دریاچه گیتی، پنج میلیون سال قدمت و بیش از 370 هزار کیلومتر مربع وسعت دارد و 44 درصد کل آب‌های درون خشکی جهان را در خود جا داده است. این دریاچه بی‌نظیر از جنبه‌های مختلف زیستی و اجتماعی تا اقتصادی و سیاسی واجد ارزش و اهمیت فراوان است و فرصت‌های یا مزایای موجود در این دریاچه بزرگ دنیا چنان متنوع است که خود به بخش‌های مختلف زیستی، اقتصادی و...تقسیم می‌شود.

دریاچه‌ی خزر که به علت بزرگی به آن دریای خزر یا دریای کاسپین نیز گفته می‌شود، به لحاظ تنوع زیستی بسیار منحصر به فرد است و چون از سایر آب‌ها جداست، گونه‌های خاصی را در خود پرورش داده است که به جزء ماهیان خاویاری به فک دریای کاسپین نیز می‌توان اشاره کرد و این محیط منحصر به فرد امکانی دارد که باید از آن استفاده کرد و آن را از دست نداد.

به گزارش ایسنا، کاسپین به لحاظ موقعیت مهم و حساسی که در کریدور حمل و نقل جهانی دارد بسیار ارزشمند است به طوری که به نقش تاریخی و ژئوپولتیکی آن در سده‌های اخیر بیش از پیش توجه شده است، چون آسیای جنوب شرقی و چین به عنوان موتور پرتحرک تولید،به ارتباط با اروپا نیاز دارد و کاسپین بهترین راه ارتباطی موجود است.

از دیگرویژگی‌های منحصر به فرد این دریاچه وجود جنگل‌های «هیرکانی» موجود در سواحل جنوبی خزر، یخبندان در شمال کاسپین، صحراهای بکرو دست نخورده در شرق منطقه است که کاسپین را به لحاظ اکوتوریسم ارزشمند کرده است. اما دریای خزر با تنوع زیستی منحصربه فرد و تالاب‌های بی‌نظیر بین‌المللی، جنگل‌های استثنایی، رودخانه‌ها و گونه‌های گیاهی و جانوری کم نظیر زیرفشار تهدیدات روزافزون است و به تدریج از توان زیستی آن کاسته می‌شود.

«یونس رنج‌کش» کارشناس ارشد محیط زیست گیلان به خبرنگار ایسنا گفت: هم‌اکنون مهم‌ترین چالش زیست محیطی کاسپین، از دست رفتن آبزیان گوناگون است که در این میان برداشت‌های بی‌رویه و تخریب زیستگاه‌ها از مهم‌ترین علل آن است و ماهیان خاویاری کاسپین یکی از منابع مهم رو به کاهش است که از 35 هزار تن در سال‌های پیش از جنگ دوم جهانی، اکنون به حدود 1000 تن رسیده است.

وی افزود: عواملی مانند ساخت سد برروی رودخانه‌هایی چون رود «ولگا» در روسیه، اورال در قزاقستان، سپیدرود ایران و کورا ارس آذربایجان از دیگر عوامل کاهش ماهیان است و علاوه بر این، برداشت بی‌رویه‌ی شن و ماسه، تخریب فیزیکی و دست بردن در دلتاها، سبب کاهش شدید ماهیان دریای خزر شده است.

کارشناس ارشد محیط زیست گیلان ادامه داد: اهمیت زیستی این دریاچه بسیار قابل توجه است و کشورهای حاشیه آن در یک اعلامیه‌ی 25 بندی درباره مهم‌ترین مسائل منطقه‌ای و بین‌المللی بایکدیگر تفاهم کردند که بخش‌هایی از این تفاهمنامه مربوط به حفظ محیط زیست دریای خزر است.

رنج‌کش گفت: در بندهای 8 ،9 ، 10 و11 این اعلامیه آمده است، طرفداران اعلام می‌کنند که تدوین رژیم حقوقی جامع دریای کاسپین و به همین منظور انعقاد هرچه سریع‌تر کنوانسیون و به عنوان سند پایه رژیم حقوقی دریای کاسپین باید مسائل اعمال صلاحیت کشورهای ساحلی کاسپین را براساس احترام به حقوق حاکمه آنها در دریای کاسپین تعیین کند و در برگیرنده اصول و موازین مربوط به حفاظت از محیط زیست و کاربرد معقولانه منابع طبیعی از جمله بهره‌برداری از منابع زنده‌ی دریای کاسپین و منابع معدنی بستر و زیر بستر آن، کشتیرانی و دیگر مسائل مربوط به فعالیت دریای کاسپین باشد.

وی تصریح کرد: بی‌شک دریاچه خزر برای همه کشورهای هم‌جوار اهمیت ویژه‌ای دارد و این اهمیت از وجود منابع انرژی، منابع آبزی، خطوط کشتیرانی تا اهمیت ژئوپولیتیکی و ژئواستراژیکی آن مورد نظر است که هرکدام با توجه به تاثیرگذاری‌های جهانی آن می‌توانند نقش مهمی در این منطقه از کره زمین داشته باشند.

کارشناس ارشد محیط زیست گیلان گفت: محیط زیست آن، یکی از مهم‌ترین موضوعات و اهمیت مورد بحث در خصوص کاسپین است که می‌تواند تاثیر بسزایی در روند فرآیند همکاری‌های متقابل کشورهای همسایه و نوع تعامل آنان در بهره‌برداری از منابع موجود در این دریا داشته باشد.

دکتر «علیرضا کشوردوست» مدرس دانشگاه آزاد اسلامی رشت نیز به ایسنا گفت:منطقه‌ی ساحلی کاسپین، از ویژه‌ترین مناطق زیستی در دنیاست و تاکنون به علت مدیریت‌های بخشی که اغلب با مشکلات عدیده‌ای مواجه بوده‌اند، با تهدیدهای متعددی روبرو است.

وی ادامه داد: آلودگی آب‌های دریای کاسپین، کاهش ماهیان خاویاری بی‌نظیر و دیگر منابع شیلات این دریاچه، کاهش سطح جنگل‌های منحصر به فرد «هیرکانی»، تغییر کنترل نشده‌ی کاربری اراضی، تراکم جمعیت خارج از تحمل محیط در برخی مناطق ساحلی، مشکلات زباله و فاضلاب، آلودگی نفتی و مواد زائد خطرناک، گسترش بیماری‌های مختلف، مشکلات آب‌های زیرزمینی و نابودی تالاب‌ها از آن جمله هستند.

این مدرس دانشگاه آزاد آسلامی رشت افزود: محیط زیست کاسپین،از مناطق مهم کسب درآمد گردشگری است و زیستگاه انواع حیوانات نادر بشمار می‌رود که نقش تعیین‌کننده‌ای برای تعادل بخشیدن به زندگی انسان و حیوانات در منطقه دارد.

وی ادامه داد:متاسفانه تا کنون به موضوع مهم مبارزه با آلودگی محیط زیست کاسپین کمتر توجه شده است و بیشتر توافق ها برای مبارزه با آن به اجرا در نیامده است و یکی از دلایل مهم آن روشن نبودن مسوولیت هر کشور در چگونگی مبارزه با این آلودگی ها است.

کشوردوست تصریح کرد:با توجه به صنعتی بودن و فعالیت‌های نفتی در شمال و غرب دریای کاسپین و نیز با توجه به این که 94 درصد آب این دریا از طریق «ولگا» و «کورا» در روسیه و جمهوری آذربایجان وارد این دریا می‌شود، بخش اعظم آلودگی‌ها صنعتی، شیمیایی و نفتی نیز مربوط به همین بخش‌هاست.

وی گفت: بررسی‌های کارشناسی موجود نشان می‌دهد که آلودگی‌های زیادی در این دریا به خصوص آلودگی‌های صنعتی و نفتی و در بخش شمال و غرب این دریا وجود دارد.

این مدرس دانشگاه آزاد آسلامی رشت با بیان این‌که اگر چه نقاط بحرانی به لحاظ آلودگی صنعتی مانند خلیج باکو در کاسپین وجود دارد، گفت: ورود فاضلاب‌ها به رودخانه‌ها، راه یافتن آن به این دریاچه نیز سبب آلودگی آن می‌شود که عامل مهم آلودگی‌های میکروبی در این دریا هستند.

کشور دوست افزود:هر چند که قدرت خود پالایی دریا زیاد است اما حجم آلودگی‌های آن نیز بسیار است و در این میان از بین رفتن تنوع زیست محیطی به ویژه کاهش شمار فک‌های دریای کاسپین از 300 به 100هزار عدد از جمله نشانه‌های آلودگی کاسپین است.

وی با بیان این‌که توسعه‌ی ناپایدار، یکی دیگر از چالش‌های موجود در کاسپین است که هجوم انسان به سواحل و گسترش شهرها از جمله این چالشهاست، ادامه داد: در نوار ساحلی کاسپین در ایران شش میلیون نفر جمعیت زندگی می‌کنند که تابستان‌ها چند برابر افزایش می‌یابند و باید با برنامه‌ریزی‌های مدون از سواحل این دریاچه محافظت بهتری کرد.

به گزارش ایسنا، از آلودگی دریای کاسپین امروز به عنوان یک چالش بین‌المللی یاد می‌شود که در صورت عدم همکاری و تفاهم کشورهای حاشیه آن باید آینده‌ای پرچالش را برای آن در نظر گرفت. پنج کشور حاشیه کاسپین بخشی از منابع غذایی، کشاورزی و صنعت انرژی خود را از این دریا تامین می‌کنند، بی‌آن که بدانند این منبع بزرگ سرانجام ممکن است پایانی داشته باشد