شمارش معکوس نابودي ماهيان خاوياري در درياي خزر

نمودار وضعيت ذخاير ماهيان خاوياري درياي خزر نزولي است» و کارشناسان نگران تداوم اين روند و به صفر رسيدن توليد خاويار ايراني هستند.

با آن که ماهيان خاوياري جزو گنجينه با ارزش محيط زيست دريايي محسوب مي شود اما سال هاست که زنگ خطر انقراض گونه هاي ماهيان خاوياري به صدا درآمده است و به تازگي هم موسسه تحقيقات بين المللي ماهيان خاوياري هشدار داده است که نمودار ذخاير ماهيان خاوياري درياي خزر نزولي است و بر اساس برآوردهايي که از ۱۰ سال پيش انجام شده تا سال ۱۴۰۰ ميزان توليد خاويار از درياي خزر به صفر خواهد رسيد.

درياي خزر به عنوان بزرگ ترين منبع ماهيان خاوياري، ۹۰ درصد خاويار جهان را تأمين مي کند و مي تواند همواره جزو منابع ملي با ارزش کشورمان باشد. اما چرا نسل اين آبزيان به نابودي و انقراض کشيده شده است؟

ممنوعيت صيد

درياي خزر به عنوان بزرگ ترين منبع ماهيان خاوياري دنيا، ۹۰ درصد خاويار جهان را تأمين مي کند. اما در سال هاي اخير شاهد روند نابودي اين آبزيان هستيم و اگر سير نزولي ادامه يابد تا چند سال ديگر توليد خاويار از ماهيان خاوياري در درياي خزر متوقف خواهد شد.

يک کارشناس شيلات که در زمينه ماهيان خاوياري تحقيقاتي داشته است با اشاره به ورود ميزان قابل توجه آلاينده ها به درياي خزر مي گويد: سالانه ميليون ها تن مواد آلاينده از شهرها و روستاها در استان هاي شمالي کشور به درياي خزر سرازير مي شود که اين معضل مهم ترين تهديد و زنگ خطر براي مرگ تدريجي ذخاير اين درياست.

اين کارشناس شيلات اظهار مي دارد: سرازير شدن انواع پساب هاي صنعتي به ويژه نفت و فرآورده هاي آن و انواع سموم، ضمن آلوده کردن آب دريا، حيات آبزيان را به خطر انداخته است و تداوم اين معضل، خطر انقراض و نابودي انواع آبزيان به ويژه ماهيان خاوياري را به دنبال دارد.

وي تأکيد مي کند: انواع ماهيان به ويژه ماهيان خاوياري براي تخم ريزي از دريا به رودخانه مي روند اما در حال حاضر نامناسب بودن وضعيت رودخانه ها و بسترها بر اثر برداشت غيرقانوني شن و ماسه و آلودگي شديد رودخانه ها با پساب هاي صنعتي، کشاورزي و فاضلاب هاي خانگي سبب شده تا به طور طبيعي تخم ريزي ماهيان صورت نگيرد که اين عامل تهديد تازه اي براي ماهيان خاوياري به شمار مي رود.

«غلامرضا رازقي» رئيس سازمان شيلات کشور هم از ممنوعيت صيد ماهيان خاوياري خبر مي دهد و به ايسنا مي گويد: براي جلوگيري از انقراض نسل ماهيان خاوياري راه ديگري جز ممنوعيت صيد وجود ندارد و بايد درياي خزر غني سازي شود تا بتواند ذخاير موجود را حفظ کند.

به گفته وي صيد ماهيان خاوياري به دليل برداشت هاي بي رويه و بيش از حد از دريا، به کمترين حد خود رسيده و تنها راه جلوگيري از انقراض نسل ماهيان خاوياري ممنوعيت صيد و فرصت دادن براي غني سازي به دريا است.

رازقي اظهار داشت: توليد خاويار درياي خزر از سال هاي گذشته روند نزولي داشته به طوري که اکنون کمترين ميزان صيد ماهيان خاوياري را به دليل برداشت هاي بي رويه درياي خزر شاهد هستيم.

رئيس سازمان شيلات با تاکيد بر لزوم متوقف شدن ۵ ساله صيد ماهيان خاوياري از درياي خزر گفت: سياست هاي بخش کشاورزي تصويب ممنوعيت ۵ ساله صيد ماهيان خاوياري با توافق همه کشورهاي حاشيه خزر است و تا پايان شهريور ماه امسال قرار بود توافق نامه ممنوعيت صيد، در آستاراخان روسيه امضا و اجرايي شود که به دليل حضور نيافتن ترکمنستان براي دومين بار اين جلسه برگزار نشد و توافقي هم به امضا نرسيد.

به گفته وي اين توافق نامه امضا و اجرايي نخواهد شد مگر با حضور همه کشورهاي حاشيه درياي خزر لذا رياست جمهوري و وزارت امور خارجه در حال رايزني هستند تا ۵ کشور حاشيه درياي خزر به اتفاق نظر دراين موضوع برسند.

قام مسئول به ايسنا تاکيد کرد: بر اساس سهميه اي که کنوانسيون منع تجارت گونه هاي گياهي و جانوري در معرض خطر انقراض (سايتس) تعيين کرده است، ايران مي تواند سالانه بيش از ۴۰ درصد يعني حدود ۴۰ تن خاويار از درياي خزر برداشت کند اما از آن جا که اين ذخاير رو به نابودي است، ايران نيز اين برداشت را تنها به منظور انجام کارهاي تحقيقاتي و تکثير و بازسازي ذخاير محدود کرده است.

رزاقي اظهار داشت: در حالي که ترکمنستان تنها مقدار اندکي از خاويار درياي خزر سهم برداشت دارد اما هنوز بر موضع خود پابرجاست و اقدام به برداشت بيش از سهم خود مي کند از اين رو قرار است سومين جلسه براي اعلام ممنوعيت صيد ماهيان خاوياري درياي خزر در پايان سال جاري يا اوايل سال آينده در مسکو برگزار شود و اميدواريم ترکمنستان نيز ظرف ۴ ماه آينده موضع خود را مشخص کند، زيرا در حال حاضر راهي به غير از احيا نيست تا بتوان همين ذخاير اندک خاوياري را حفظ کرد.

سير نزولي

اما آيا فقط سازمان شيلات به عنوان يک دستگاه دولتي نگران بحث از بين رفتن ذخاير ماهيان خاوياري ايران است يا نهادهاي بين المللي هم مدعي هستند؟

دکتر محمد پورکاظمي رئيس موسسه بين المللي ماهيان خاوياري سير نزولي ذخاير ماهيان خاوياري درياي خزر را تاييد مي کند و به خراسان مي گويد: بر اساس آخرين بررسي ها، ارزيابي انجام شده درباره ذخاير ماهيان خاوياري درياي خزر نشان مي دهد که متاسفانه وضعيت اين آبزيان همچنان روند نزولي را طي مي کند.

وي مي افزايد: طبق مطالعات تحقيقاتي اگر همين روال ادامه يابد با وضعيت نگران کننده اي مواجه خواهيد شد، بر اساس برآوردهايي که از ۱۰ سال قبل انجام شده است بيم مي رود تا سال ۱۴۰۰ ميزان توليد خاويار از درياي خزر به صفر برسد.

دکتر پورکاظمي در بيان عواملي که باعث کاهش اين ذخاير مي شود اظهار مي دارد: عمده آن به صيد غيرمجاز و بي رويه و تخريب محيط زيست درياي خزر از طريق ورود انواع آلاينده ها برمي گردد. همچنين دست کاري غيراصولي محل هاي مهاجرت ماهيان خاوياري در فصل تخم ريزي در رودخانه ها و مناطق بالادست که اغلب از طريق احداث سد و پل اين امر اتفاق مي افتد و مشکلات اقتصادي و اجتماعي ساکنان اطراف درياي خزر باعث شده که ذخاير خزر روند نزولي پيدا کند.او به سهم ايران از خاويار درياي خزر اشاره مي کند و مي گويد: سهم صيد ماهيان خاوياري ۵کشور حاشيه درياي خزر در سال۲۰۰۷ ميلادي توسط کنوانسيون حمايت از گونه هاي جانوري در حال انقراض و بر اساس پيشنهاد کميسيون منابع زنده درياي خزر معادل «۱۰۷۱» تن اعلام شد که از اين ميزان «۴۵۰» تن سهم ايران است.

رئيس موسسه بين المللي ماهيان خاوياري در مورد ميزان توليد خاويار کشورمان مي گويد: ميزان توليد خاويار ايران از ۳۰۵تن در سال۶۴ به حدود ۵تن در سال۸۹ رسيده است.

دکتر پورکاظمي نماينده علمي قاره آسيا در کميته جانوري سايتس درباره راهکارهاي حفظ ذخاير ماهيان خاوياري مي گويد: براي حفظ ذخاير خاوياري درياي خزر بايد ريشه صيد غيرمجاز خشکانده شود که اين کار نيازمند همکاري و حمايت جدي سازمان هاي مرتبط از جمله نيروي انتظامي و قوه قضاييه با متوليان شيلات است.

وي يادآور مي شود: در حال حاضر ۲۷گونه ماهي خاوياري در دنيا وجود دارد که ۷گونه آن در درياي خزر و رودخانه هاي منتهي به آن زندگي مي کنند و همين گونه ها هستند که ۹۰درصد خاويار جهان را تامين مي کنند اما طبق آمار و نتايج تحقيقاتي، ذخاير بسياري از ماهيان خاوياري در دنيا در حال انقراض است.به طوري که به علت افزايش فشار بيش از حد بر ذخاير ماهيان خاوياري هيچ گونه سهميه اي براي ۵کشور حاشيه درياي خزر در سال۹۰ در نظر گرفته نشده است.

بهره برداري نظام مند

دکتر عقيلي نژاد مدير امور ماهيان خاوياري استان گلستان هم بر اين عقيده است که ذخاير ماهيان خاوياري طي ۲دهه گذشته به شدت کاهش داشته است.

وي به خراسان مي گويد: ميزان صيد اين آبزيان در استان گلستان طي دو دهه اخير نزديک به صد برابر کاهش پيدا کرده و اين کاهش ناشي از نبود نظام واحد براي ساماندهي صيد، بازسازي ذخاير و مبارزه با قاچاق در درياي خزر است.

وي يادآور مي شود: از طرفي ۷هزار کيلومتر خط ساحلي درياي خزر وجود دارد که حدود ۱۵ ميليون نفر جمعيت شهرها و روستاهاي مجاور آن و زندگي بيشتر آن ها در ارتباط با درياست از اين رو بايد بهره برداري از دريا نظام مند شود.

مدير امور ماهيان خاوياري استان گلستان تاکيد مي کند: مسئله اي که در اين بين مهم است توافقي است که بين ۵کشور روسيه، قزاقستان، ترکمنستان، ايران و آذربايجان انجام شده و بر اساس آن تجارت خاويار ممنوع شده تا بازسازي ذخاير صورت گيرد.

دکتر عقيلي نژاد تاکيد مي کند که بايد وضعيت ماهيان خاوياري نظام مند شود و به عنوان يک عزم فراملي آن را لحاظ و براي حفظ، تکثير و بازسازي و مبارزه با قاچاق و برداشت بي رويه آن برنامه ريزي کنند.

قاچاق خاويار

با وجود ممنوعيت اعمال شده در صدور خاويار که باعث صيد بي رويه اين ماهي در درياي خزر شد، قاچاق و صيد غيررسمي نيز مانع از افزايش تعداد اين گونه آبزي شده است، دکتر عباسي نماينده مجلس در اين باره به ايلنا گفت: صيد قاچاق و نبود سرمايه گذاري کافي در توليد ماهيان خاوياري ميزان توليد خاويار را به زير يک تن کاهش داده است.

وي تاکيد کرد: خاويار از مزيت هاي اقتصادي کشور در حوزه کشاورزي و صيادي است که نبايد قرباني بي تدبيري و سوءمديريت ها شود.

دکتر عقيلي نژاد مدير امور ماهيان خاوياري استان گلستان نيز در مورد قاچاق خاويار مي گويد: يکي از دلايل مهم نابودي ماهيان خاوياري قاچاق آن است که بايد به شدت با عوامل آن برخورد شود.

وي مي افزايد: زماني تا ۳۰هزار تن از درياي خزر ماهيان خاوياري برداشت و ۱۲۰ ميليون قطعه بچه ماهيان خاوياري تکثير و رهاسازي مي شد که هم اکنون اين ميزان به طور چشم گيري کاهش پيدا کرده است.

دکتر پورکاظمي، رئيس موسسه تحقيقات بين المللي ماهيان خاوياري به قانون موجود در مورد حفاظت از ماهيان خاوياري اشاره مي کند و مي گويد: قانون جاري و قابل استناد در مورد ماهيان خاوياري و خاويار «قانون حفاظت و بهره برداري از منابع آبزي جمهوري اسلامي ايران» مصوب سال ۷۴ مي باشد که در بند «د» اين قانون آمده است:«صيد، عمل آوري، عرضه، فروش، حمل و نقل، نگهداري، واردات و صادرات انواع ماهيان خاوياري و خاويار بدون اجازه شيلات ممنوع است و مرتکبان به جزاي نقدي تا ۳ برابر ارزش محصول متناسب با نوع و ميزان صيد و حبس به مدت يک تا ۳ ماه محکوم مي شوند.

در صورت تکرار جرايم مقرر در اين بند از قانون، دادگاه مرتکب يا مرتکبان را علاوه بر جزاي نقدي مقرر به ۹۱ روز تا ۶ ماه حبس تعزيري محکوم مي کند.»

دکتر پورکاظمي به گزارش هاي بين المللي استناد مي کند و مي گويد: گزارش هاي ارائه شده توسط سازمان هاي بين المللي حاکي از آن است که کشورهاي حاشيه خزر به ويژه ۴ کشور شوروي سابق به علت نبود اعمال مديريت جامع و هماهنگ و همچنين مشکلات اقتصادي ساکنان منطقه صيد خاويار افزايش يافته و چند سال نيز تا ۱۰ برابر ميزان مشخص شده صيد انجام و از اين طريق فشار مضاعفي در مقايسه با ايران توسط اين کشورها به اين گونه شده است.

نماينده علمي قاره آسيا در کميته جانوري سايتس متذکر مي شود: اگر قرار باشد که ذخاير را از خطر انقراض نجات دهيم بايد گونه جانوري در محيط طبيعي خودش احيا شود لذا بايد شرايطي فراهم شود که ماهيان خاوياري نيز در دريا احيا شوند.

وي مي افزايد: گرچه توسعه پرورش خاويار در اراضي و استخرها کمک مي کند که از ميزان فشار صيد و ذخاير کاسته شود و به تامين گوشت و خاويار کشور و مجامع بين المللي کمک مي کند اما اين توسعه نمي تواند جايگزين نجات ماهيان خاوياري مي شود.

دکتر پورکاظمي در مورد اقدام ايران براي حفظ اين آبزيان مي گويد: هم اکنون برنامه راهبردي ماهيان خاوياري تدوين شده و در آن برنامه کل راهکارهايي که براي ۱۰ سال آينده در اين باره ضرورت دارد مشخص شده است اما اين يک برنامه ملي است و تا ۵ کشور با هم يک برنامه جامع و هماهنگ نداشته باشند تلاش يک کشور به تنهايي به نتيجه نخواهد رسيد. از وي سوال مي کنيم که در اواخر سال گذشته اعلام شد که لايحه قاچاق محسوب شدن صيد ماهيان خاوياري و خاويار به دولت ارائه شده و امسال صيد ماهيان خاوياري و خاويار جزو کالاهاي قاچاق محسوب مي شود آيا اين قانون تدوين شده و به جايي رسيده است؟ دکتر پورکاظمي مي گويد: هنوز از اين قانون هيچ اطلاعي نداريم و سازمان شيلات کشور از اين قانون مطلع است.

غلامرضا رازقي رئيس سازمان شيلات ايران نيز درباره بازدارنده نبودن جرايم صيادان غيرمجاز از صيد ماهيان خاوياري گفت: يکي از مواد طرح جامع صيد و صيادي درياي خزر که در دولت و مجلس در حال بررسي است به جرايم سنگين صيد قاچاق ماهيان خاوياري و قاچاق خاويار ارتباط دارد بر اين اساس صيد قاچاق ماهيان خاوياري در رديف کالاهاي ممنوعه قرار مي گيرد و احکام قضايي براي حفاظت از دريا را جدي تر کند که اميدواريم هر چه زودتر اين قانون اجرايي شود.

شرايط موجود و برآوردهاي کارشناسان حکايت از آن دارد که زنگ خطر به صدا درآمده و شمارش معکوس براي حيات ماهيان خاوياري در درياي خزر آغاز شده است.

تلاش ديپلماتيک براي همراه کردن کشورهاي همسايه و بهره بردار و تلاش براي کنترل اين گونه جانوري با ارزش درياي خزر که در محدوده استحفاظي و بهره برداري ايران است ضرورتي اجتناب ناپذير است.

چکيده گزارش

موسسه تحقيقات بين المللي ماهيان خاوياري اعلام کرد نمودار ذخاير ماهيان خاوياري درياي خزر نزولي است و برآوردها نشان مي دهد تا سال ۱۴۰۰ ميزان توليد خاويار از درياي خزر به صفر خواهد رسيد. از آن جا که ۷گونه ماهيان خاوياري در درياي خزر زندگي مي کنند و ۹۰ درصد خاويار جهان از اين دريا تأمين مي شود، انقراض و نابودي اين گونه از آبزيان بسيار نگران کننده است.برداشت بي رويه و بيش از حد از دريا و ورود سالانه ميليون ها تن مواد آلاينده و مشکلات اقتصادي- اجتماعي ۱۱ تا ۱۵ميليون نفر جمعيت ساکن در ۷ هزار کيلومتر نوار ساحلي خزر و همچنين دست کاري مسير تخم ريزي ماهيان خاوياري مي تواند تهديد جدي بر حيات اين آبزيان باشد از اين رو ممنوعيت صيد خاوياري در دستور کار ۵ کشور حاشيه خزر قرار گرفت اگرچه در پايان شهريورماه امسال توافق نامه اين ممنوعيت در آستاراخان روسيه به امضا مي رسيد ولي متأسفانه ترکمنستان همراهي نکرد و با اوضاع و احوال فعلي به نظر مي رسد برنامه راهبردي ماهيان خاوياري که توسط کشورمان تدوين شده و براي ۱۰ سال آينده راه هاي حفظ و تکثير ماهيان خاوياري را مشخص کرده است بي نتيجه خواهد ماند