نزول رتبه زیست‌محیطی نتیجه عملکرد همه دستگاه‌هاست

به‌دنبال انتشار گزارشی با عنوان «وضعیت هشدار برای محیط‌زیست کشور» در روزنامه همشهری در تاریخ 10 بهمن ماه، سازمان حفاظت محیط‌زیست جوابیه‌ای برای انتشار ارسال کرد

متن این گزارش عیناً درپی می‌آید:
« متأسفانه در راستای تخریب عملکرد دولت محترم در عرصه‌های مختلف خدمت‌رسانی مشاهده می‌شود اقدامات سازمان‌یافته‌ای به‌صورت زنجیره‌ای در چند روز گذشته که طی آن سعی شده با مطرح کردن یک‌بعدی گزارش تهیه شده در زمینه شاخص جهانی عملکرد زیست‌محیطی 2012 که اخیرا از سوی دانشگاه ییل منتشر شده، با نقدهای غیرمنصفانه و در جهت رسیدن به نیات و امیال سیاسی همچون گذشته، هجمه‌هایی نسبت به سازمان حفاظت محیط‌زیست و دولت دهم آغاز شده است.

بنابراین بر خود لازم دیدیم تا جهت تنویر افکار عمومی و خنثی نمودن هرگونه نیت غیرخیرخواهانه و غیرمسئولانه نسبت به اینگونه اقدامات جوابیه‌ای ارسال نماییم.

گزارش EPI به‌منزله عملکرد سازمان حفاظت محیط‌زیست نیست

1- نمایه عملکرد زیست‌محیطی (EPI)، تحلیل یا توصیف محتوایی شرایط زیست‌محیطی کشورها است که البته این نمایه هم مانند هر نمایه دیگری یک فرم تجمیع‌یافته و ترکیبی از تعداد مختلفی از شاخص‌های مهم و تأثیرگذاری بر شرایط مورد بررسی است.

به‌عنوان مثال EPI2010 متشکل از 10 محور به شرح 1- بار زیست‌محیطی بیماری 2- منابع آب برای سلامت انسان 3- کیفیت هوا بر سلامت انسان 4- کیفیت هوا برای اکوسیستم 5- منابع آب برای اکوسیستم 6- تنوع زیستی 7- جنگلبانی 8- شیلات 9- کشاورزی 10- تغییرات آب و هوا و 25 شاخص مربوط به ارزیابی این محورها بوده است.

2- باتوجه به اینکه شاخص‌های مورد ارزیابی دائما باتوجه به تحولات شرایط زیست‌محیطی جهان بازنگری می‌شود به‌طوری‌که از سال 2006 تا 2012 که 4 دوره دوساله از گزارش EPI منتشر شده است، در هر دوره شاهد تغییرات قابل‌توجهی در شاخص‌های مختلف مورد ارزیابی بوده است؛ لذا مقایسه رتبه کسب شده توسط کشور ما در یک دوره معین با رتبه کسب شده در دوره زمانی دیگر خالی از اشکال نیست، ضمن اینکه مرجع انتشار گزارش‌های EPI در گزارش منتشر شده در سال 2010 تاکید کرده که نمایه‌های منتشر شده در هر دوره‌زمانی، قابل مقایسه با دیگر دوره‌ها نیست.

3- هرچند در نامگذاری این گزارش، اولویت را به‌عنوان «عملکرد زیست‌محیطی» داده است اما شاخص‌های لحاظ شده، حاکی از تأثیر مستقیم عملکرد سایر بخش‌های یک کشور ازجمله بهداشت، انرژی، کشاورزی، صنعت و... بر کل عملکرد زیست‌محیطی آن کشور است، بنابراین امتیاز کسب شده در گزارش EPI به‌منزله عملکرد سازمان حفاظت محیط‌زیست نیست بلکه نشان‌دهنده عملکرد همه دستگاه‌های ذی‌ربط و حتی در برخی موارد تأثیرات منطقه‌ای و بین‌المللی ناشی از عملکرد سایر کشورهاست.

4- لازم به ذکر است که در محور آلودگی هوا، شاخص ریزگردها جایگزین شاخص ذرات شهری شده که همین امر نیز در کاهش رتبه ایران تأثیرگذار بوده است.

بدیهی است در این مورد نمی‌توان تلاش عملکرد کشورهای همجوار در بروز مشکل منطقه‌ای انتشار ریزگردها را نادیده انگاشت و از طرفی در این زمینه نباید تنها عملکرد سازمان حفاظت محیط‌زیست را مد نظر قرار داد چراکه در زمینه پرداخت حقابه تالاب‌ها توسط دستگاه‌های اجرایی که مکررا توسط سازمان حفاظت محیط‌زیست پیگیری می‌شود اگر با جدیت بیشتری اجرا می‌شد، به لحاظ تأثیر مستقیم تالاب‌ها بر انتشار ریزگردها و بهبود کیفیت آب همچنین زیستگاه‌های حیات وحش که 2 مورد اخیر نیز جزو شاخص‌های مهم EPI2012 است، به‌طور قطع شرایط بهتری را در رتبه‌بندی مورد نظر به‌همراه می‌داشت.

5- نکته مهم آنکه تعداد کل کشورها در گزارش منتشر شده در هر دوره تغییراتی داشته است. متأسفانه به‌دلیل فقدان اطلاعات به‌ویژه در رابطه با کشورهای کمتر توسعه‌یافته، مشاهده شده است که در هر دوره تعداد قابل توجهی از کشورها در چنین رتبه‌بندی حذف یا موارد جدیدی به آن اضافه شده است. با این شرایط، مقایسه رتبه‌ای یک کشور با سایر کشورها و همچنین با خودش در دوره‌های زمانی مختلف از اعتبار آن می‌کاهد.

6- در مطلب منتشر شده در روزنامه همشهری آمده است: «هیچ کشوری در بین 2 اندازه‌گیری متوالی بیش از 30 پله تنزل نکرده است اما کشور ما این رکورد را شکست و 36 پله تنزل کرد». این مطلب غیرواقع بوده به‌طوری‌که رتبه بسیاری از کشورها نسبت به دوره قبل با تغییرات بسیاری همراه بوده است ازجمله کشورهای سوریه با کاهش 57 پله‌ای (از رتبه 56 به رتبه 113)، قزاقستان با کاهش 37 پله‌ای (از رتبه 92 به 129)، ترکیه با کاهش 32 پله‌ای( از رتبه 77 به 109) و روسیه با کاهش 37پله‌ای (از رتبه 69 به رتبه 106) مواجه بوده‌اند.

7- همچنین در بخش دیگری از مطلب مورد نظر که در روزنامه همشهری به چاپ رسیده است بیان شده «وقتی سطح جنگل بر اثر تخریب‌ها کاهش یافته به‌معنای افزایش ریزگردها و تشدید آلودگی هوا و افزایش بیماری‌های ریوی است». درحالی‌که در گزارش EPI رتبه عملکرد ایران در بخش شاخص‌های جنگل یک و امتیاز 100 را کسب کرده است.

ضمن اینکه در محور جنگلداری در سال 2010، 2 شاخص وجود داشت درصورتی‌که در سال 2012 یک شاخص دیگر نیز تحت عنوان از دست رفتن جنگل به آن اضافه شده است که خوشبختانه ایران رتبه‌خوبی را در این رابطه کسب کرده است.

8- با عنایت به تحلیل‌های انجام شده، تنزل جایگاه ایران از رتبه 78 سال 2010 به رتبه 114 نتیجه‌ای از تأثیر عوامل متعدد ازجمله عوامل منطقه‌ای و بین‌المللی، تغییر شاخص‌ها و نحوه محاسبه آنها، تعداد کل کشورهای حاضر در ارزیابی و عدم‌انتشار بموقع اطلاعات و داده‌ها برای ارزیابی است. درمجموع قضاوت در این‌باره نباید تنها به عملکرد سازمان حفاظت محیط‌زیست بسنده کند بلکه باید به همکاری‌های بین‌بخشی و فرابخشی توجه و اقدامات سایر دستگاه‌های اجرایی را نیز لحاظ کند.

9- امید است این گزارش توانسته باشد بخشی از عملکرد سازمان را به‌روشنی توضیح دهد، با این حال اگر افکار عمومی احساس نیاز کند سازمان این آمادگی را دارد تا توضیحات بیشتری را ارائه کند.»

توضیح همشهری

1- لازم به توضیح است که روزنامه همشهری در بررسی دلایل نزولی 30پله‌ای جایگاه زیست‌محیطی ایران بین کشورهای جهان، این افت را نتیجه عملکرد سازمان حفاظت محیط‌زیست ندانسته بلکه متوجه کارکرد همه دستگاه‌های مسئول ازجمله وزارت جهاد کشاورزی، وزارت نیرو، وزارت نفت، راه و... دانسته است. برای نمونه بارها گفته شده که اگر شیوه آبیاری زمین‌های کشاورزی و باغ‌های اطراف دریاچه ارومیه به‌وسیله وزارت جهاد کشاورزی اصلاح شود، آب مصرفی کاهش یافته و آب بیشتری به دریاچه ارومیه می‌رسد که درنتیجه از خشکیدگی دریاچه ارومیه جلوگیری می‌شود.

2- همانطور که در گزارش ذکر شده، از بررسی رتبه‌بندی جهانی پیداست که منصفانه و به‌دور از غرض‌ورزی‌های سیاسی تهیه شده، چراکه دانشگاه آمریکایی ییل، وضعیت آب را در ایران همان اندازه بحرانی اعلام کرده که در آمریکا، به‌طوری‌که بیلان هر دو کشور در این شاخص، منفی 43 است. در جای دیگر هم در این بررسی وضعیت مرگ و میر در ایران با سیر نزولی نشان داده شده به این معنی که بهبود وضعیت بهداشت سیر صعودی دارد