رؤياي شيرين صيد ميگو از اعماق آب هاي شور خراسان شمالی

رؤياي شيرين صيد ميگو از اعماق آب هاي شور خراسان شمالی
چيزي نزديک به 9 درصد از وسعت 2 ميليون و 830 هزار هکتاري خراسان شمالي را اراضي لم يزرع و زمين هاي باير کويري تشکيل مي دهد؛ مناطقي با منابع آبي محدودي که هر روز بر درجه شوري آن ها افزوده مي شود و در نتيجه، از چرخه مصرف شرب و کشاورزي، خارج! اينک اما طرحي تحقيقاتي در استان اجرا شده است که در صورت بذل توجه جدي سازمان ها و نهادهاي ذي ربط و اختصاص اعتبارات مورد نياز و البته اطلاع رساني صحيح و دقيق به جامعه هدف که همان توليدکنندگان باشند، از دل اين چشمه هاي کويري و چاه هاي آب شور، اسباب رزق و روزي و معيشت صدها خانوار و زمينه درآمدزايي و حتي ارزآوري براي اين استان محروم فراهم خواهد شد؛ طرحي به نام «پرورش بهداشتي ميگوي ارگانيک»
پرورش ميگو در آب هاي داخلي براي نخستين بار در کشور
خراسان شمالي با توجه به اقليم معتدل و برخورداري از منابع آبي مناسب، ظرفيت خوبي براي توسعه مزارع پرورش آبزيان و رونق صنعت شيلات دارد.خوشبختانه در سال هاي اخير توجه متوليان به اين بخش رفته رفته بيشتر شده که نتيجه آن هم رغبت بيشتر سرمايه گذاران به فعاليت در اين حوزه بوده است؛ به نحوي که حجم کلي توليد انواع آبزيان در استان از حدود 300 تن در سال 83 و پيش از تأسيس استان خراسان شمالي، طبق برآورد کارشناسان به بيش از هزار تن در سال جاري رسيده است. با اين حال، بهره برداران اين بخش تاکنون به طور عمده روي پرورش ماهيان سردآبي و تعداد کمتري هم روي توليد ماهيان گرم آبي تمرکز داشته اند.براساس گفته هاي مسئولان امور شيلات و آبزيان سازمان جهاد کشاورزي، در سال جاري 12 مزرعه پرورش ماهيان گرم آبي و 54 واحد پرورش قزل آلا يا همان مزارع سردآبي در استان توليدات خود را به بازار عرضه کرده اند و به تازگي نيز 2 واحد پرورش آبزيان زينتي در استان کار خود را آغاز کرده اند. اما پرورش ميگو، موضوعي جديد و در عين حال، پر چالش است که تاکنون در خراسان شمالي مورد توجه قرار نگرفته بود؛ تا اين که از سال گذشته با اجراي طرحي تحقيقاتي در اين رابطه، زمينه ورود اين استان به جرگه استان هاي فعال در اين عرصه تا حدودي فراهم آمد؛ طرحي که به همت اداره کل دام پزشکي و مرکز تحقيقات کشاورزي و منابع طبيعي خراسان شمالي و همکاري تعدادي از فعالان عرصه شيلات در استان به بار نشسته است.مدير کل دام پزشکي در تشريح دلايل ورود به اين حوزه پر مخاطره، ضمن اشاره به فراواني اراضي لم يزرع و منابع آب شور در بخش هاي غربي و جنوبي استان مي گويد: با توجه به مشابهت شرايط آب و خاک و اقليم اين مناطق با جنوب کشور تصميم گرفتيم که پرورش آزمايشي ميگوي ارگانيک را اجرايي کنيم تا در صورت موفقيت نسبي آن و سپس اجراي طرح در مقياس تجاري، از ظرفيت هاي نهفته استان در اين حوزه بيشترين بهره برداري به عمل آيد. آن گونه که دکتر «علي اصغر شريفي» براي ما توضيح مي دهد، پيش از اين، پرورش ميگو در کشور منحصر به توليد اين گونه آبزي شورپسند در آب هاي ساحلي و مزارع حاشيه خليج فارس و درياي عمان بوده است و پرورش آن در آب هاي شور داخلي را براي نخستين بار در کشور در خراسان شمالي شاهد هستيم.وي با اشاره به اجراي اين طرح در چند استخر در شهرستان هاي اسفراين، جاجرم و مانه و سملقان عنوان مي کند: اگر چه اين طرح در اسفراين به ميزان مورد انتظار ما جواب نداد که دليل آن هم متعادل نبودن املاح و الکتروليت ها بود، اما در 2 نقطه جاجرم برداشت خوبي داشتيم و با وجود محدوديت زماني بچه ميگوها 25 درصد ماندگاري داشتند و در مانه و سملقان هم تا پيش از وقفه در کار به علت شکستگي بدنه استخر، نتايج خوبي حاصل شد.وي با اشاره به اجراي اين طرح در مقياس آکواريوم پيش از وارد ساختن بچه ميگوها به استخرهاي پرورشي تصريح مي کند: سال گذشته اگر با مشکل کمبود زمان و فرا رسيدن سرماي زودرس مواجه نمي شديم، به طور حتم با توجه به نمونه برداري از منابع آب و نتايج آزمايش هاي آن و تجويز املاح و الکتروليت هاي لازم، جواب خيلي بهتري مي گرفتيم و نخستين ميگوهاي پرورشي در استان با وزن بيشتري برداشت مي شدند
سخت پوست ريز جثه پر فايده!
با رشد روزافزون آگاهي آحاد جامعه نسبت به فوايد مصرف آبزيان و ارزش تغذيه اي انواع ماهي و ميگو، اهميت توسعه صنعت آبزي پروري و قرار گرفتن اين فرآورده هاي پروتئيني سالم در سبد غذايي خانواده ها هر روز آشکارتر مي شود. ميگو در زمره آبزيان خوش خوراک طبقه بندي مي شود و پروتئين آن ضمن هضم آسان، از کيفيت بالاتري در مقايسه با ديگر منابع گوشت سفيد يعني ماهيان و انواع ماکيان برخوردار است.رئيس مرکز تحقيقات کشاورزي و منابع طبيعي خراسان شمالي ضمن اشاره به فوايد مصرف انواع آبزيان براي گروه هاي سني مختلف مي گويد: ميگوي پرورشي به دليل صيد مستقيم از استخر و فرآوري سريع يا انتقال به بازار مصرف و اعمال کنترل هاي بهداشتي در تمام اين مراحل، از کيفيت و اطمينان خاطر بالايي برخوردار است و از لذيذترين غذاهاي دريايي محسوب مي شود.دکتر «حجت ا... رباني» در ادامه به تشريح دلايل ورود اين مرکز به عرصه پرورش ميگو مي پردازد و مي افزايد: در سال هاي اخير به دلايل متعددي منابع آب و خاک در بعضي مناطق استان مثل دشت اسفراين رو به شوري گذاشته که اين امر، محدوديت هايي را در توسعه زراعت و باغباني ايجاد کرده است.وي عنوان مي کند: براي بهره وري بيشتر از آب هاي شور در برخي مناطق استان، پروژه مشترک اين مرکز با اداره کل دام پزشکي با عنوان پرورش ميگوي ارگانيک پا سفيد غربي با استفاده از آب شور چاه ها در مزارع لم يزرع در 3 شهرستان اسفراين، جاجرم و مانه و سملقان انجام شد.وي خاطر نشان مي کند: براي اين منظور لاروهاي اوليه از بوشهر تهيه و سپس در استخرهاي آماده شده رها شد.وي با اذعان به کسب نتايج ضعيف اين پروژه در استخرهاي مجموعه آستان قدس رضوي در اسفراين، علت اين موضوع را نامتعادل بودن يون هاي آب برمي شمرد که منجر به کاهش قابليت زنده ماني بچه ميگوها شد و پروژه را در عمل با شکست مواجه کرد.دکتر «رباني» در عين حال با استناد به نتايج تحقيقات انجام شده تصريح مي کند: در اين طرح مشخص شد که دشت مانه نسبت به 2 منطقه اسفراين و جاجرم شرايط مساعدتري براي پرورش ميگو داراست.رئيس اداره بهداشت و بيماري هاي آبزيان اداره کل دام پزشکي نيز که اجراي اين طرح تحقيقاتي در استان را زمينه ساز دستيابي به برنامه جامع پرورش ميگو در آب هاي داخلي مي خواند، تبديل اراضي بدون کشت و زرع و داراي منابع آب شور به مناطق ارزشمند توليد پروتئين را اقدامي در راستاي توسعه همه جانبه کشور توصيف مي کند.به اعتقاد دکتر «حسين ياوري»، وجود منابع فراوان آب شور و گستردگي اراضي کويري در واقع استعداد بالقوه مناسبي براي توسعه پرورش ميگو و ديگر گونه هاي آبزي دريايي به شمار مي رود.وي يادآور مي شود: اغلب اين محيط ها در زمره مناطق محروم يا کمتر برخوردار جاي مي گيرد و ايجاد مزارع پرورش چنين آبزياني مي تواند اثرات عميق اقتصادي و اجتماعي در اين مناطق بر جاي بگذارد.وي با تکيه بر تجارب قبلي خود در کمک به مديريت بهينه مزارع پرورش ميگو در استان بوشهر و موفقيت نسبي پروژه تحقيقاتي انجام شده در خراسان شمالي، توجه جدي سازمان هاي ذي ربط به نتايج اين طرح را زمينه ساز کمک به بهبود وضعيت اشتغال و رونق اقتصادي مناطق مستعد پرورش اين آبزي سخت پوست مي داند.براساس آخرين آمارهاي اعلام شده، سرانه مصرف آبزيان در کشور به حدود 10 کيلو مي رسد و اين رقم براي خراسان شمالي اندکي بيشتر از 5 کيلو در سال تخمين زده مي شود.به گفته مدير امور شيلات و آبزيان سازمان جهاد کشاورزي، رقم ذکر شده هم از مجموع سرانه مصرف ماهي تازه و منجمد به علاوه کنسرو انواع ماهيان به دست آمده است.«ابراهيم گلداد» هم چنين ميانگين جهاني سرانه مصرف آبزيان را بيشتر از 17 کيلو عنوان مي کند و با اشاره به پيش بيني توليد هزار و 26 تن انواع ماهيان سرد و گرم آبي در استان تا پايان سال جاري که به گفته وي حدود 17 درصد نيز از رقم پيش بيني شده در برنامه توسعه پيشي گرفته است، مي گويد: اين حجم توليد، نياز استان به فرآورده هاي آبزيان را برآورده نمي کند و هر ساله بخش زيادي از نياز استان به اين محصولات از استان هاي ديگر تأمين مي شود، بنابراين سرمايه گذاران در اين بخش نبايد دغدغه يافتن بازار عرضه توليدات خود را داشته باشند. اما آيا اين مسئله در مورد ميگو نيز صدق مي کند؟ «رباني» يکي از آبزي پروران که هم زمان، به عرضه توليدات خود در مرکز استان مي پردازد، با اشاره به سابقه چند ساله خود در اين عرصه بيان مي کند: همين الآن ميگوهاي منجمدي که از جنوب کشور تهيه و در فروشگاه خود عرضه مي کنيم، مشتريان زيادي دارد و فروش خوبي داريم.وي که جسته و گريخته اخباري از اجراي طرح آزمايشي پرورش بهداشتي ميگو در استان شنيده است، با اعتقاد به اين گزينه که براي ميگوي تازه هم به طور قطع مشتري زيادي پيدا مي شود، اظهار مي دارد: از شرايط پرورش ميگو و هزينه هاي آن اطلاع زيادي ندارم، فقط همين اندازه مي دانم که اين کار هم مانند پرورش قزل آلا صرفه اقتصادي دارد، فقط بايد براي تأمين خوراک آبزيان فکري بشود که با قيمت هاي گزافي از استان هاي ديگر تهيه مي کنيم و نسبت به گذشته 3 برابر شده است
نياز به تحقيقات تکميلي در صورت وجود متقاضي
دست اندرکاران صنعت شيلات در استان همگي متفق القول هستند که خراسان شمالي ظرفيت فراواني در توسعه آبزي پروري دارد؛ ظرفيتي که بخش اعظم آن تاکنون بدون استفاده مانده است.به باور دکتر «ياوري» رئيس اداره بهداشت و بيماري هاي آبزيان اداره کل دام پزشکي، چنان چه آبزي پروران استان رويکرد پرورش صنعتي با استفاده از ابزارآلات، تجهيزات و دانش روز را در پيش بگيرند، توليد آبزيان در استان تا 5 برابر ميزان کنوني ارتقا مي يابد.مدير امور شيلات و آبزيان سازمان جهاد کشاورزي نيز اعتقاد مشابهي دارد و تأکيد مي کند: خراسان شمالي به لحاظ برخورداري از منابع کافي آب با کيفيت و شرايط اقليمي هيچ مشکلي در پرورش انواع گونه هاي آبزي ندارد.از صحبت هاي «گلداد» چنين برمي آيد که متقاضيان ورود به اين عرصه بابت تأمين هزينه هاي مالي اجراي طرح هاي خود نيز نبايد چندان نگراني به دل راه دهند.وي تصريح مي کند: با توجه به اعتبارات طرح توسعه کشاورزي و نيز اعتبارات مصوب سفر مقام معظم رهبري به استان، براي پرداخت تسهيلات ويژه سرمايه گذاري و حتي تأمين سرمايه در گردش واحدهاي متقاضي توسعه آبزي پروري هيچ مشکلي وجود ندارد.به گفته وي، از ابتداي امسال 17 پرونده متقاضيان دريافت تسهيلات در اين بخش به بانک عامل ارجاع داده شده است.وي البته رقم دقيقي از ميزان اين تسهيلات ذکر نمي کند اما به گفته وي، به ازاي هر تن ظرفيت توليد به طور ميانگين متقاضيان 70 ميليون ريال دريافت مي کنند.وي در رابطه با ظرفيت استان در زمينه پرورش ميگو نيز ضمن يادآوري تحقيقات انجام شده از سوي مرکز تحقيقات کشاورزي و منابع طبيعي استان و اداره کل دام پزشکي، در عين حال انجام تحقيقات تکميلي را ضروري قلمداد مي کند.«گلداد» مي گويد: پيش از اين در زمينه استعداد بالقوه اقليمي و منابع آبي استان مطالعاتي انجام شده است اما چنان چه متقاضي احداث مزرعه پرورش ميگو به اداره هاي جهاد کشاورزي مراجعه کند، در آن حالت بايد مرکز تحقيقات سازمان شيلات ايران و مشاوران بخش خصوصي هم قابليت هاي استان در اين زمينه را بررسي کنند.البته وي مهم ترين مشکل متقاضيان سرمايه گذاري در بخش شيلات را مشاجرات محلي ناشي از مشاع بودن بسياري از منابع آب جاري ذکر مي کند
بازارهاي رو به رشد داخلي و ضرورت تجميع توان بومي استان
صنعت پرورش ميگو در کشور کمتر از 15 سال قدمت دارد، با اين حال فعالان اين عرصه توانسته اند در بازارهاي داخلي و جهاني با وجود عرض اندام رقباي قدرتمندي از آسيا و آمريکاي لاتين، رفته رفته جاي پاي خود را محکم کنند، به گونه اي که صادرات ميگوي کشور در سال جاري با رشد 39 درصدي نسبت به مدت مشابه سال گذشته به بيش از 3 هزار و 150 تن رسيده که با وجود مشکلات بانکي ناشي از تحريم ها ارزآوري معادل 15 ميليون دلار را به ارمغان آورده است. اگر چه شايد در نگاه نخست اين رقم چندان چشمگير نباشد، اما به گفته بهره برداران اين صنعت، در يکي، 2 سال اخير نگاه به بازار داخلي جايگزين بازارهاي هدف صادراتي پيشين شده است و اکنون بيشتر از 50 درصد ميگوي توليدي کشور در بازارهاي داخلي به فروش مي رسد.دکتر «رباني» رئيس مرکز تحقيقات کشاورزي و منابع طبيعي خراسان شمالي نيز معتقد است: در صورت موفقيت از هر هکتار مزرعه پرورش ميگو 60 تن محصول قابل برداشت است که با توجه به قيمت حدود 200 هزار ريالي هر کيلوگرم اين آبزي و دوره پرورش حدود 90 روزه، درآمدزايي مناسبي براي بهره برداران محسوب مي شود.دکتر «شريفي» مدير کل دام پزشکي نيز که آمادگي متوليان انجام اين طرح تحقيقاتي براي ارائه مشاوره هاي فني به سازمان هاي دخيل و عموم متقاضيان سرمايه گذاري روي پرورش ميگو را اعلام مي کند، مي گويد: با توسعه مزارع پرورش ميگو در استان و تکميل حلقه هاي زنجيره اين فعاليت اقتصادي، ضمن کمک به اشتغال زايي، امکان ارزآوري از طريق صادرات اين فرآورده به بازارهاي اروپا و شرق آسيا وجود دارد.وي ادامه مي دهد: حتي در مراحل بعدي اين طرح و تکميل تحقيقات لازم مي توان به حيطه توليد ميگوهاي مولد عاري از پاتوژن هاي ميکروبي خاص ورود پيدا کرد و با توجه به اين که سود توليد ميگوي مولد بسيار بيشتر از پرورش ميگوست، مي توان از اين آب، خاک و هواي مساعد در استان به نحو مطلوبي بهره گرفت
ضرورت تجاري سازي تحقيقات و ورود سرمايه گذاران
اوايل امسال بود که مديران وقت امور شيلات و آبزيان سازمان جهاد کشاورزي از ارائه تسهيلات ويژه و بلند مدت به متقاضيان پرورش ميگو در استان خبر دادند. در آن زمان با استناد به طرح هاي تحقيقاتي در دست اجرا براي ارزيابي پرورش ميگو در مناطقي از خراسان شمالي، به علاقه مندان ورود به اين عرصه اطمينان خاطر داده شد که به متقاضيان پرورش اين گونه آبزي نيز همانند ديگر آبزيان علاوه بر تسهيلات مناسب، کمک هاي فني و مشاوره اي رايگان ارائه خواهد شد. اينک با توجه به موفقيت نسبي طرح تحقيقاتي اجرا شده در استان و اثبات قابليت هاي اين خطه در ورود به جرگه معدود استان هاي توليدکننده اين آبزي کوچک اما پر منفعت به لحاظ اقتصادي و بهداشت و سلامت، انتظار مي رود که دستگاه هاي اجرايي مرتبط با موضوع با هم افزايي منابع انساني و دانش فني خود و تکميل مراحل مطالعاتي، زمينه تجاري سازي تحقيقات انجام شده و ورود سرمايه گذاران به اين شاخه از صنعت آبزي پروري را مهيا سازند تا از اين رهگذر منافع طولاني مدت نصيب اين استان کم درآمد شود