در گنجینه آبزیان موزه آستان قدس رضوی

در گنجینه آبزیان موزه آستان قدس رضوی
موزه آستان قدس گنجینه ای ارزشمند در جوار بارگاه منور رضوی، مکانی بی بدیل در ایران اسلامی و حتی جهان است که تماشای آثار آن هر بیننده ای را از این همه عظمت و عشق و ارادت ، مبهوت می کند.
ایرنا ؛ موزه ها دریچه ای به سوی آداب و رسوم نهفته در یادمان های بر جای مانده از ساکنان یک سرزمین و آشنایی با شیوه زندگی نیاکان است اما آنچه در موزه آستان قدس رضوی به چشم می خورد ، عشق و معنویتی است که در آن موج می زند و همه آن آثاری که به آن اهدا شده نشان از اعتقادات قلبی به صاحب

این مکان یعنی امام رئوف حضرت علی ابن موسی الرضا (ع) است.

موزه آستان قدرس رضوی دارای بخش های مختلفی است که در سال های اخیر و بویژه بعد از پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی بر گستره و غنای آثار آن افزوده شده است.

تفاوت این موزه با موزه های جهان این است که آثار به نمایش گذاشته شده در آن موزه ها ممکن است آثاری به غارت رفته از یک ملت و یک تمدن باشد اما آثار و هدایای موجود در موزه آستان قدس، آثاری است که هدیه کنندگان آنها از اعماق قلب آن را به پیشگاه هشتمین خورشید آسمان امامت و ولایت عرضه کرده اند.

این موزه با عظمت و سراسر معنویت دارای بخش های مختلفی است که

اشاره ای گذرا به آن بخش ها می تواند تنها قطره ای از این همه عظمت را به نوشتار در آورد.

*گنجینه قرآن و نفایس
ساختمان گنجینه قرآن و نفایس در سال 1364 در دو طبقه به مساحت 400 مترمربع فضای نمایشی در موزه آستان قدس رضوی گشایش یافت.

طبقه نخست این ساختمان به گنجینه قرآن اختصاص داده شد که در آن بیش از 79جلد قرآن، 14 جلد مرقع و 10 جلد لاکی روغنی بر اساس تاریخ نگارش آنها به نمایش گذاشته شده است.

پنج قرآن منسوب به دست خط مبارک ائمه طاهرین از جمله امام علی (ع)، امام حسن (ع)، امام حسین (ع)، امام سجاد (ع) و امام رضا (ع) که به خط کوفی روی پوست نوشته شده اند از مفاخر این گنجینه عظیم به شمار می روند و بیشتر آنها توسط شاه عباس اول صفوی به آستان قدس رضوی اهدا شده است.

قدیمی ‌ترین قرآن وقفی موجود در این گنجینه در سال 393 هجری قمری توسط ˈابوالقاسم منصور بن محمد کثیرˈ وزیر و صاحب دیوان سلطان محمود و مسعود غزنوی به آستان قدس رضوی اهدا شده که به خط کوفی بر روی کاغذ دولت‌ آبادی نوشته شده است.

قرآن های به نمایش گذاشته شده در این گنجینه مربوط به ابداع کنندگان خطوط و خوشنویسان معروف از زمان هجرت پیامبر اسلام از مکه به مدینه تا دو قرن قبل می شود.

مرقعات، زیارت نامه ها، انواع جلدهای قرآنی، انواع قلمدان های لاکی روغنی و چوبی و فلزی، انواع رحل و جعبه قرآن خاتم‌ کاری شده و انواع وسایل کتابت از دیگر دست آفریده های هنرمندان در این گنجینه است.

*گنجینه هدایای مقام معظم رهبری
طبقه همکف ساختمان گنجینه قرآن موزه آستان قدس رضوی از سال 1373 شمسی به گنجینه هدایای مقام معظم رهبری اختصاص یافته است.

اشیای این گنجینه شامل آثار هنری مانند تابلوهای خط و تذهیب، نقاشی،‌ فرش، تراش روی شیشه،‌ معرق چوب، معرق صدف، سوزن‌ دوزی، قلمزنی روی مس، انواع ظروف، ماکت ها و مدال‌ها می شوند که توسط شخصیت های داخلی و خارجی به مقام معظم رهبری هدیه شده است.

به علت کمبود فضا از حدود 720 قلم شی اهدایی معظم له، تنها 150 قلم در این گنجینه در معرض نمایش قرار گرفته است.

*گنجینه فرش
در سال 1377 هجری شمسی نخستین گنجینه تخصصی فرش و منسوجات در محل ساختمان گنجینه قرآن و نفایس موزه آستان قدس رضوی راه اندازی شد.

با عنایت تولیت آستان قدس رضوی در سال 1383 هجری شمسی احداث ساختمان بزرگتر و مناسب تری برای موزه تخصصی فرش، در مجاورت موزه مرکزی آغاز و به یاری پروردگار متعال در آبان ماه 1390 هجری شمسی و همزمان با عید سعید غدیر خم راه اندازی شد.

گنجینه فرش موزه آستان قدس رضوی یکی از این گنجینه های تخصصی است که با داشتن سه طبقه فضای نمایشی و یک طبقه فضای کارگاهی با زیربنای شش هزار و 647 مترمربع به عنوان یکی از بزرگترین موزه های تخصصی فرش جهان مطرح است.

این گنجینه شامل مجموعه ای غنی از قالی های نفیسی است که طی دوره های مختلف توسط دوستداران و عاشقان امام رضا (ع) وقف شده یا توسط آستان قدس رضوی برای استفاده در حرم مطهر و بیوتات خریداری شده است.

بسیاری از این قالی های دستبافت علاوه بر ارزش تاریخی و هنری، کاربردی بوده و به عنوان کف پوش، سجاده، ضریح پوش و پرده مورد استفاده قرار می گرفتند.

هم اینک در این گنجینه کم نظیر 100 تخته قالی و قالیچه که از نفیس‌ ترین شاهکارهای هنری به شمار می ‌روند و قدمت آنها از دوره صفویه تا دوره معاصر است در معرض دید علاقه‌ مندان قرار گرفته است.

شیوۀ نمایش قالی ها در این گنجینه به دو روش کلی عمودی و افقی است که در نوع نمایش افقی از سکوهایی با شیب بسیار کم و در نوع نمایش عمودی از روش نصب نوارهای ˈولکروˈ که بهترین و مناسب ترین سیستم نمایش فرش و منسوجات به شکل عمودی بوده، استفاده شده است.

*گنجینه تاریخ مشهد
در این گنجینه موزه آستان قدس رضوی مجموعه ‌ای از 182 شی و دیگر آثاری که با تاریخ مشهد بویژه تاریخ پر‌فراز و نشیب اماکن متبرکه ارتباط دارند در 25 ویترین در معرض نمایش قرار گرفته است.

اشیای این گنجینه را می ‌توان به دو گروه وسایل کاربردی در حرم مطهر شامل وسایل شستشو، گلگیر شمع، وسایل روشنایی، قفل‌ها و کلیدها و مجموعه اشیای مربوط به ساختمان و بنای حرم شامل درها، پنجره‌ ها، محراب‌ها و ضریح قدیمی اشاره کرد.

*گنجینه نجوم و ساعت
گنجینه نجوم و ساعت در سال 1378 هجری شمسی همزمان با میلاد پیامبر اکرم (ص) و ولادت امام جعفر صادق در محل طبقه دوم ساختمان مرکزی موزه آستان قدس رضوی در صحن کوثر با گستره 450 مترمربع افتتاح شد.

این گنجینه دارای 10 ویترین است که هفت ویترین آن به بخش نجوم و سه ویترین آن به بخش ساعت اختصاص یافته است.

بیشتر اشیای این گنجینه از وقفیات مرحوم دکتر ˈسید جلال الدین تهرانیˈ منجم رصدخانه سلطنتی بلژیک و عضو دائمی انجمن نجوم فرانسه است که در فاصله سالهای 1330 تا 1342 دو دوره نیابت تولیت آستان قدس رضوی و استانداری خراسان را بر عهده داشت.

سید جلال تهرانی، منزل و اثاثیه ، وسایل نجوم، ابزار اختر شناسی و کتابخانه غنی خود را با حدود 380 جلد نسخه خطی وقف آستان قدس رضوی کرده که تعداد اندکی از وقفیات وی از خزانه مرکزی آستان قدس به این گنجینه منتقل شده است.

از مجموعه بی نظیر وی انواع تلسکوپ (شکستی و انعکاسی )، کره (سماوی ،نجومی و جغرافیایی)، دوربین (چشمی ،اپرا)، تئودلیت (سمت یاب)، سکستانت و اکتانت، کادران (وسیله اندازه گیری زاویه های عمودی)، انواع مدل حرکت زمین، وسایل نجوم دریایی، چندین نمونه گونیا، خط کش و پرگار(مورد استفاده در ساخت وسایل نجومی)، دستگاه مورس و زلزله نگار به نمایش گذاشته شده است.

از اشیای دیگر این گنجینه می توان به اسطرلاب های نفیس قرون دوازدهم و سیزدهم هجری قمری اشاره کرد، اسطرلاب وسیله ای است که در گذشته از برنج یا برنز ساخته می شد و برای اندازه گیری ارتفاع صور فلکی، کوهها، طول و عرض جغرافیایی، فاصله شهرها، زمان کسوف و خسوف و برای تعیین هر نوع رابطه نجومی و موضع نگاری مورد استفاده قرار می گرفت.

در گنجینه ساعت آستان قدس رضوی 34 ساعت منتخب از مجموعه های وقفی سید جلال الدین تهرانی به نمایش گذاشته شده که قدیمی ترین ساعت موجود مربوط به قرن 12 هجری و قمری است.

*گنجینه تمبر، اسکناس و مسکوکات
گنجینه تمبر، اسکناس و مسکوکات در سال 1369 به عنوان دومین گنجینه تخصصی در موزه آستان قدس رضوی با حضور تولیت این آستان افتتاح شد که با افزوده شدن مسکوکات به آن در سال 1388به گنجینه تمبر، اسکناس و مسکوکات تغییر نام یافت.

این گنجینه با برخورداری از مجموعه ای قابل توجه از تمبرها و دیگر اقلام پستی، اسکناس ها و مسکوکات تاریخی و معاصر ایران و سایر کشورهای جهان یکی از گنجینه های شناخته شده در کشور است که سالانه پذیرای صدها هزار نفر از زائران حرم مطهر رضوی، گردشگران و مجموعه داران تمبر، اسکناس و مسکوکات از ایران و سایر کشورهاست.

آنچه این گنجینه را در مقایسه با دیگر گنجینه ها و موزه های مشابه متمایز می کند، این است که همه تمبرها و دیگر اقلام پستی، اسکناس ها و مسکوکات موجود در آن از مجموعه اشیای اهدا شده به امام رضا (ع) است.

در این گنجینه، بیش از 422 هزار قطعه انواع تمبر و دیگر اقلام پستی، 14 هزار برگ اسکناس و 27 هزار مسکوکات موجود است که تنها بخشی از آن، در معرض دید عموم قرار داده شده و قسمت اعظم این گنجینه در مخزن نگهداری می ‌شود.

مجموعه تمبرها و دیگر اقلام پستی ایران متعلق به دوره های ˈقاجار، پهلوی و جمهوری اسلامیˈ، مجموعه تمبرها و دیگر اقلام پستی بیش از 240 کشور و مستعمرات سابق جهان و مجموعه تاریخچه پستی انگلستان مربوط به قرن 19 میلادی در این گنجینه موجود است.

همچنین مجموعه اسکناس های این گنجینه شامل اسکناس های ایران متعلق به ˈدوره های قاجار، پهلوی و جمهوری اسلامیˈ و اسکناس های بیش از 80 کشور جهان می شوند.

مجموعه مسکوکات این گنجینه نیز متعلق به ایران و بیش از 50 کشور جهان در دوران معاصر است.

*گنجینه سلاح
گنجینه سلاح در سال 1378 همزمان با میلاد مسعود پیامبر اکرم (ص) و ولادت با سعادت امام جعفر صادق (ع) در طبقه دوم موزه مرکزی آستان قدس واقع در ضلع شرقی صحن امام خمینی (ره) افتتاح شد.

این گنجینه شامل نمونه های از سلاح های سرد و گرم از جمله تفنگ سر پر با دسته خاتم و کتیبه زرکوب ˈسرکار میر رستم خان تالپرˈ و ˈیا علیˈ، تفنگ چهار لول با نشان زرکوب ساخت آلمان به طول 118 سانتیمتر، انواع باروت دان های (چوبی، چرمی، فلزی و عاج)، خنجرهای مرصع و تبرزین های فولادی مزین به نقوش اسلیمی و ختائی قلم زنی شده و کتیبه ˈوقف امام رضا (ع)ˈ است.

عصاهای نیزه دار زرکوب و مزین به نقوش گیاهی و کتیبه وقف علی بن موسی الرضا (ع)، نیزه ای به طول چهار متر بدنه چوبی لاکی روغنی مزین به نقوش گیاهی و هندسی و دارای دو سرنیزه فلزی، کمانهای چوبی لاکی روغنی دارای کتیبه وقف، کلاهخود، لباس رزم و ساعدبند فولادی و زرکوب دارای کتیبه آیه الکرسی، سپری از پوست کرگدن با یک هلال و دوایر مینا کاری شده و پیراهن رزم مکتوب به آیات و طلسمات مربوط به دوره صفوی از دیگر سلاح های این گنجینه است.

*گنجینه مدال
گنجینه مدال در سال 1378 با نمایش منتخبی از انواع مدال، کاپ و یادبود اهدایی از طرف قهرمانان و پهلوانان نامی و نخبگان علمی کشور به موزه آستـان قدس رضوی در طبقه همکف موزه مرکزی افتتاح شد.

هم اینک در این گنجینه 154 عدد مدال، کاپ و سایر یادبودها شامل مجموعه 36 عددی مدالهای جهان پهلوان تختی، مدالهای طلای ورزشکاران جانباز دفاع مقدس از استان فارس که در مسابقات پاراالمپیک شهر آتلانتا آمریکا در سال 1996 میلادی کسب کرده اند، به نمایش گذاشته شده است.

مدالهای تقدیمی جبار فعلی قهرمان بوکس، ˈامیر توکلیانˈ قهرمان بین المللی کشتی، ˈعلیرضا نصرآزادانیˈ قهرمان بین المللی تکواندو، ˈمجید خدایی، رضا رمضانزاده و عبدالرضا کارگرˈ قهرمان بین المللی کشتی در این گنجینه نیز موجود است.

مدالها و تقدیرنامه های شادروان ˈرضا صادقیˈ که در المپیادهای ریاضی و کامپیوتر در شهر ˈتورنتوˈ کانادا در سال 1995 میلادی کسب کرد و مرحوم دکتر ˈامرالله احمدیˈ برای کشف تاثیر داروی ˈحصاآˈ بر روی برخی بیماری ها از دیگر آثار این گنجینه است.

*گنجینه نقاشی
شکوه آثار نقاشی و هنری اهدایی و وقفی هنرمندان و واقفان با اخلاص به موزه آستان قدس رضوی و عنایت خاص تولیت نسبت به اشاعه فرهنگ و هنر اسلامی موجب شد تا گنجینه نقاشی آستان قدس رضوی در سال 1378 مصادف با میلاد مسعود پیامبر اسلام (ص ) در طبقه اول ساختمان موزه مرکزی با 450 مترمربع زیربنا افتتاح گردد.

در این گنجینه 30 اثر نقاشی در سبکهای مختلف از هنرمندان برجسته ایرانی و اروپایی به نمایش گذاشته شده که آثار استاد ˈکمال الملکˈ نقاش معروف دوره قاجار، ˈویلیام جیمزˈ و ˈبی دبلیو لیدرˈ از آثار شاخص این مجموعه است.

* تالار استاد فرشچیان
این تالار در سال 1389 در طبقه همکف گنجینه قرآن و نفایس موزه مرکزی آستان قدس رضوی افتتاح شد که شامل 13 عدد از تابلوهای نقاشی اهدایی استاد محمود فرشچیان است.

آثار اهدایی استاد فرشچیان به موزه آستان قدس رضوی شامل ˈپنجمین روز آفرینش، عصر عاشورا، پناه، یا رب، نیایش، اولین پیام، توسل، هدیه، ضامن آهو، کوثر، امتحان سخت، پرچمدار حق و خمسه آل طیبهˈ می شوند.

*گنجینه آبزیان
در گنجینه آبزیان موزه آستان قدس رضوی 508 قطعه از شگفت ‌انگیزترین موجودات دریایی که به صورت خشک شده نگهداری می شوند، توجه خیل عظیمی ‌از علاقه ‌مندان را به خود جلب می‌ کند.

این گنجینه شامل بخشی از یکهزار و 282 قطعه صدف و حلزون دریایی است که توسط ˈمحمد سعید فؤاد وهبهˈ از کشور سوریه به آستان قدس رضوی اهدا شده است.

ماهی مومیایی شده ˈشیطان دریاˈ از جالب‌ ترین موجودات به نمایش در آمده در این مجموعه به شمار می ‌رود.

*گنجینه ظروف
گنجینه ظروف در طبقه دوم ساختمان موزه مرکزی آستان قدس رضوی قرار دارد و دارای وسعتی حدود 457 متر مربع است.

این گنجینه شامل 182 عدد شی از دوره های مختلف تاریخی و باستانی می شود که در 11 ویترین به نمایش درآمده است.

کاسه پایه دار و جام طلسمات قلم زنی شده، انواع ظروف چینی رنگارنگ با نقش های زیبا، انواع ظروف بلوری ، کوزه و سر قلیان سه پوست و دیگر اشیای تاریخی در این گنجینه نگهداری می شود.

*موزه مردم شناسی

موزه مردم شناسی آستان قدس رضوی که در کنار مقبره ˈامیر ملکشاهˈ در ضلع غربی حرم مطهر واقع شده است، کالبد قدیمی بنا گرمابه (حمام ) بوده است که در سال 1027هجری قمری توسط ˈمهدی قلی بیک جانی قربان میر آخور شاه عباس صفویˈ وقف این نهاد شده است.

بنای حمام مهدی قلی بیک با گذشت زمان و همچنین دخالتهای غیر اصولی چون افزودن یک قسمت زنانه به قسمتهای قدیمی در سال 1350 شمسی دچار دگرگونی شده و چهره اصلی خود را از دست داد و به تدریج به حالت متروکه درآمد.

این بنا در تاریخ 1376 به شماره ثبت 1374 در فهرست بناهای تاریخی کشور قرار گرفت و سرانجام در سال 1378 اجرای عملیات بازسازی بنا به دستور تولیت آستان قدس رضوی آغاز شد.

با شروع عملیات مرمتی و باستان شناسی، تعمیرات اساسی و زیر بنایی توسط کارشناسان و معماران سنتی انجام شد و فضاهایی چون سردر، هشتی ورودی، سربینه (رختکن)، میاندر(هشتی ارتباطی بین دو فضای گرمخانه وسرینه)، خزینه، آتشخانه و استخر آب مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت که در نتیجه آن مساحت حمام به هزار و 875 متر مربع رسید.

با اتمام بازسازی این حمام و گشایش آن به عنوان موزه مردم شناسی در سال 1385 این بنا به یکی از بزرگترین حمامهای ایران تبدیل شد که ساختار بسیار زیبای یکی از حمامهای قدیمی ایران را به نمایش می گذارد.

در این موزه وسایل قدیمی و باستانی از جمله مجموعه سماور، حنابندان انگشت، جعبه آینه خاتم کاری شده، نمکدان با طرح بلوچی، سوزنی ترمه یراق دوزی شده، شمعدان برنجی، زیرپایی مخصوص حنابندان، چاقچور، جام چهل کلید، انبر مخصوص مجعد کردن مو، تابلو نقاشی قهوه خانه ای، دوستکامی مسی قلمزنی شده نیز نگهداری می شود.

رییس سازمان کتابخانه ها، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا با تاکید بر غنای این موزه گفت: نوروز هر سال موزه آستان قدس رضوی پذیرای بسیاری از زائران حرم مطهر امام رضا (ع) است.

ˈمحمد هادی زاهدیˈ افزود: از ابتدای امسال تاکنون بیش از 157 هزار نفر از موزه آستان قدس رضوی و بخشهای مختلف آن بازدید کردند.

او بیان کرد: غنی‌ترین و فعال ترین مرکز کتابخانه‌ای، موزه‌ای و گنجینه اسناد و نفایس در جهان اسلام روزانه پذیرای بیش از20 هزار نفر از علما، دانشمندان، دانش پژوهان و علاقه مندان به آثار فرهنگی هنری و تاریخی است.

وی اظهار کرد: در چشم انداز بیست ساله آستان قدس رضوی این سازمان به غنی ‌ترین و فعال ترین مرکز کتابخانه‌ای، موزه‌ای و گنجینه اسناد و نفایس در جهان اسلام دیده شده است که با مدیریت تولیت آستان قدس رضوی هم اکنون در بسیاری از حوزه ها این هدف تحقق یافته است