مرودشت در انتظار فاجعه محیط‌زیستی

مرودشت در انتظار فاجعه محیط‌زیستی
هر روز صبح هاله‌ای عظیم از دود زرد و سیاه آسمان پتروشیمی شهرستان مرودشت در استان فارس را می‌پوشاند. این توده دود و غبار صنعتی بر اثر باد تا حاشیه شهر مرودشت، زرقان و بندامیر نیز کشیده می‌شود. این دود بخشی از ضایعات پتروشیمی این شهر است.

پتروشیمی بلای جان مرودشت

به گزارش جنوب نیوز، شرکت پتروشیمی مرودشت قبل از انقلاب ساخته شده است. اما از آن روزها تاکنون آسیب‌های این مجمتع صنعتی به این شهر پایان نیافته است. از همان ابتدا نیز برخی به تصمیم‌گیرندگان درباره ساخت این شرکت در این منطقه تاریخی و طبیعی هشدار داده بودند. اما به دلیل نادیده گرفتن این هشدارها، از پیش از پیروزی انقلاب اسلامی تاکنون و به دلیل فعالیت این شرکت، محیط زیست مرودشت با مخاطرات بسیاری روبه رو شده است.

اکنون همه شهر و شهروندان مرودشتی و هم محیط طبیعی منطقه به دلیل آلودگی های حاصل از فعالیت این شرکت معرض تهدید جدی قرار گرفته اند. شهرستان مرودشت به نوبه خود جاذبه‌های تاریخی بسیاری مانند تخت‌جمشید دارد. این شهرستان همچنین جاذبه‌های طبیعی بی‌نظیری نیز دارد و اقتصاد منطقه مبتنی بر فعالیت‌های کشاورزی است. باوجود این توانمندی ها به دلیل همجواری این شرکت با این قابلیت های طبیعی و تاریخی، اکوسیستم طبیعی، رودخانه‌های این منطقه و دیگر جاذبه‌های آن در معرض آسیب‌های جدی قرار گرفته اند. این آسیب‌ها به اندازه‌ای است که برخی از کارشناسان براین باورند که فعالیت‌های این شرکت می‌تواند آینده این ویژگی‌های طبیعی و تاریخی را نابود کند.

آب مرودشت در معرض تهدید
از دیگر ویژگی‌های طبیعی مرودشت وجود رودخانه‌های پرآب در منطقه است. رودخانه‌های «کر» و «سیوند» از رودخانه‌های باارزش منطقه قلمداد می‌شوند که به دریاچه بختگان می‌ریزند. به این ترتیب مشخص می‌شود که در صورت آلودگی این رودخانه‌ها به دلیل فعالیت‌های این شرکت، دریاچه بختگان که یک اکوسیستم مهم در منطقه قلمداد می‌شود نیز در معرض تهدید قرار می‌گیرد. اما مشکلات این منطقه فقط همین شرکت پتروشیمی نیست. به عبارت دیگر احداث سد در مناطق بالادستی، خشکسالی، حفر بی‌رویه چاه‌های آب کشاورزی باعث کم‌آبی رودخانه‌ها شده است. مشکلی که در نهایت محیط زیست منطقه را به همراه وجود این کارخانه پتروشیمی تحت تاثیر قرار می دهد. وجود صدها کارخانه و صنایع مختلف که در کنار این 2 رودخانه احداث شده به همراه ریزش پسماندهای آن‌ها به داخل رودخانه‌های «سیوند» و «کر» معضل دیگر محیط زیست منطقه است.

رودخانه کر در معرض نابودی

یکی از مشکلات اصلی محیط زیست منطقه، مشکلی است که اکنون رودخانه کر با آن دست و پنجه نرم می کند. همه پسماندهای این واحد‌های صنعتی، به‌ویژه پتروشیمی به طور مستقیم وارد رودخانه کر می‌شود. گذشته از مرگ و نابودی آبزیان جانوری و پوشش گیاهی ردخانه کر، شاهد بایرشدن زمین‌های کشاورزی اطراف، گسترش بیماری‌ها به‌ویژه سرطان خون و مهاجرت گسترده مردم روستاهای اطراف پتروشیمی مرودشت نیز هستیم. در گذشته نه چندان دور، این 2 رودخانه پرآب بوده و زیستگاه انواع گیاهان و جانوران و تفرج‌گاه مردم منطقه بوده است. اما اکنون چیزی جز نی‌زار و خاطره از آن باقی نمانده است.

تحقیقات دانشگاه شیراز وجود ماده‌های شیمیایی خطرناکی مانند آزبست، آرسنیک، بریلم، جیوه، کادیم، کرم، اورانیوم و کبالت را بیش از حد مجاز در منطقه تایید کرده است. مجموعه این شرایط نشان می دهد که این منطقه نیازمند یک برنامه و طرح جامع ‌محیط زیستی است. اما آنچه اکنون عملا وجود ندارد، همین برنامه جامع است. اساسا می توان گفت که برنامه ای برای صیانت از محیط زیست منطقه وجود ندارد. زیرا اگر وجود می داشت، وضع محیط زیست منطقه مرودشت اکنون به این مرحله نمی رسید.

یک طرح بدون فرجام

اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان فارس با همکاری کارشناسان محیط‌زیست،کارگروه پژوهش و دیگر سازمان‌های اجرایی تاثیرگذار در کاهش آلودگی، در سال 1384 طرح جامع کاهش آلودگی رودخانه‌های مهم فارس را تهیه کرد و به تایید سازمان محیط‌زیست و هیات وزیران رساند.

براساس این طرح 280 میلیارد ریالی، اداره کل محیط زیست استان موظف به ارائه برنامه کاری در 2 مرحله بود، از سال 84 تا 92 شد. باوجود این اکثر طرح‌ها ناتمام بوده یا اجرا نشدند. این طرح جامع کاهش آلودگی رودخانه‌های منطقه شهرستان مرودشت بی‌تاثیر بوده است. انجام مطالعات کارشناسانه، احداث شبکه جمع‌آوری و تصفیه فاضلاب در اطراف رودخانه‌ها، تهیه الگوی مناسب کشت، کاهش مصرف سموم و علف‌کش‌ها، اصلاح الگوی مناسب آبیاری، تغذیه متعادل گیاه و کودهای شیمیایی و ایجاد شبکه پایش مداوم رودخانه‌ها و بانک اطلاعات حوضه آبخیز منطقه با استفاده از سامانه GIS از جمله برنامه‌های پیش‌بینی شده در طرح جامع کاهش آلودگی بود. اما هیچ‌کدام از آنها به مرحله عمل نرسید. این امر نشان‌دهنده ضعف سازمان های مسئول است که نتوانستند در مواجهه با بنگاه های اقتصادی و منافع برخی، از میحط زیست منطقه صیانت کنند. این همه در حالی است که فاز دوم پتروشیمی مرودشت اخیرا راه‌اندازی شده است. این امر به همراه اجرا نشدن طرح جامع محیط زیستی منطقه و تلاش برای کاهش آلودگی می تواند یک فاجعه محیط زیستی برای منطقه مرودشت و روستاها منابع طبیعی منطقه رقم بزند.

مکان یابی نادرست صنایعی مانند پتروشیمی

اما چرا صنایع آلاینده ای مانند پتروشیمی مرودشت در دل یک اکوسیستم طبیعی پربار راه اندازی می شود که فعالیت آن این اکوسیستم را به خطر می اندازد.

دکتر اسماعیل کهرم، استاد دانشگاه و کارشناس محیط‌زیست در این باره معتقد است: علت اصلی آلایندگی محیط‌زیستی صنایع بزرگ، مکان‌یابی نادرست برای احداث چنین صنایعی است.

وی ادامه می دهد: به عنوان مثال پتروشیمی میانکاله در یک منطقه حفاظت‌شده طبیعی در حال راه اندازی است و این در حالی است که گونه‌های نادر جانوری از سیبری به آن منطقه مهاجرت می‌کنند.

وی می افزاید: همچنین در میانکاله سفره‌های آب زیرزمینی فاصله نزدیکی با سطح زمین دارند و احداث آن غیرکارشناسانه است. کهرم می گوید: پتروشیمی از آلاینده‌ترین صنایع است و تمام منابع سفره‌های آب روزمینی و زیرزمینی را از میان می‌برد. این واحد اقتصادی به آب فراوانی نیاز دارد و در احداث آن باید کارشناسانه عمل کرد. زیرا در غیر این صورت آسیب جدی به منابع آب منطقه وارد می شود.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه صنایع پتروشیمی آب‌های روزمینی را آلوده به فلزات سنگین کرده و به سفره آب زیرزمینی بازمی‌گردانند، تصریح می کند: این آب‌ها به گردهای خطرناک و ماده‌های شیمیایی آغشته شده و حتما باید قبل از بازگشت به طبیعت تصفیه شوند. سماندهای شیمیایی اثرات تخریبی ژنتیکی در درازمدت نیز دارد و آلودگی آب بر گیاهان و جانوران و انسان‌ها اثر می‌گذارد که نمونه بارز آن را در دشت ورامین شاهد هستیم.

کهرم ادامه می دهد: استفاده از استانداردها جهانی و علمی در احداث و بازیابی صنایع و نیز بهره‌گیری از متخصصان و مواد شایسته برای بازیابی محیط‌زیست و پسماندها می‌تواند برای رفع و کاهش آلودگی مفید باشد.

وی عنوان می کند: همچنین نقش تحریم‌ها و نیز واردنشدن سامانه ها، مدل‌ها و فیلترهای خاص که در کاهش آلودگی صنایع بزرگ نقش مهمی دارند، نیز در گسترش آلودگی ها در این باره بی‌تاثیر نیست.

مرودشت نیازمند کمک

اکنون محیط زیست مرودشت نیازمند کمک است و کار از برنامه ریزی برای حفظ محیط زیست آن گذشته است. اکنون مسئولان باید پاسخ گویند که به محیط زیست و صیانت از آن برای نسل های آینده پایبند هستند یا همچنان منفاع اقتصادی را به این امر ترجیح می دهند