خطرمسمومیت با ماهی‌های‌آلوده

خطرمسمومیت با ماهی‌های‌آلوده
گفت‌وگو با دكتر سيدمرتضي صفوي، استاد دانشگاه علوم پزشكي اصفهان
اخباری در بسیاری از سایت‌های خبری مبنی بر احتمال وجود آلودگی در ماهی‌هایی که در استخرهای غیرمجاز پرورش می‌یابند انتشار یافته است.
در بسیاری از این خبرها کارشناسان استفاده از مواد شیمیایی در استخرها یا آلوده‌بودن آب‌ها را دلیل اصلی بروز بیماری در ماهی‌ها دانسته‌اند و به این نکته نیز اشاره کرده‌اند که میکروب‌هایی که به‌دلیل مصرف ماهی‌های آلوده پرورشی به بدن انسان سرایت می‌کنند بسیار خطرناک و کشنده هستند. به همین دلیل کارشناسان تغذیه توصیه می‌کنند که افراد باید پیش از خرید ماهی نسبت به سلامت کامل آن اطمینان حاصل کنند. البته مشکل اصلی در این است که در بسیاری از استخرهای پرورش ماهی موارد بهداشت محیط رعایت نمی‌شود و ماهی‌ها به جای پرورش‌یافتن در آب‌ جاری در آب راکد پرورش می‌یابند که این خود می‌تواند از عوامل بروز بیماری در ماهی‌ها باشد.
علاوه براین صاحبان استخرهای غیرمجاز که با حداقل هزینه، سالانه 8 تا 9میلیون‌ تومان برای استخرهای کوچک و 200میلیون‌ تومان برای استخرهای بزرگ سود کسب می‌کنند دیگر به فکر سلامت مصرف‌کننده نیستند. پرورش‌دهندگان غیرمجاز ماهی قزل‌آلا، به‌دلیل آنکه توقف مصرف دارو در استخرها باعث تلفات جدی می‌شود، بدون توجه به حد مجاز باقیمانده‌های دارویی، ترکیبات مختلف شیمیایی را به آب استخر اضافه می‌کنند که این امر یا باعث مرگ ماهی‌ها و یا بیمار شدن آنها می‌شود. اما نگرانی کارشناسان تنها به بیماری ماهی‌ها محدود نمی‌شود بلکه آنها نگران مسئله بسیار خطرناک‌‌تر احتمال عرضه ماهی‌های آلوده به بازار هستند. از آنجا که احتمال عرضه این ماهی‌ها از سوی برخی افراد سودجو وجود دارد، آشنایی با پرورش ماهی و بیماری‌هایی که احتمال دارد در ماهی‌های آلوده بروز پیدا کند و به بدن انسان منتقل شود ضروری به‌نظر می‌رسد. به‌منظور آشنایی با عوامل بیماری‌زا در ماهی‌ها و نحوه پرورش صحیح ماهی‌ها و علائم بروز بیماری در این نوع از آبزیان، گفت‌وگویی با دکتر سیدمرتضی صفوی، مدیر گروه تغذیه دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی اصفهان انجام داده‌ایم که در پی می‌آید.
• وجود ماهی‌های آلوده از نظر سلامت چه ضررهایی را می‌تواند متوجه جسم انسان کند؟
ماهی به لحاظ آنکه برای سلامت حائز اهمیت است بنابراین توجه به این مسئله که ماهی‌ها سالم باشند برای تغذیه انسان ضروری است. اغلب متخصصان علوم تغذیه‌ای 2 بار مصرف ماهی در هفته را توصیه می‌کنند. بنابراین با جدیت کامل سلامت ماهی را باید مورد بررسی قرار داد. به‌دلیل اینکه توصیه می‌شود ماهی‌هایی که برای تغذیه مصرف می‌شوند تا حد امکان از آب‌های آزاد گرفته شوند، باید نکاتی را در این مورد مدنظر قرار داد: آلودگی‌های برخی از صنایع که در دریاها جریان پیدا می‌کند- به‌عنوان مثال صنایع پتروشیمی و نفت که در جنوب کشور واقع شده‌اند- می‌توانند آلوده‌کننده آب دریا باشند و گوشت ماهی‌هایی که در آن آب‌ها زیست می‌کنند احتمالا حاوی فلزات سنگین مانند جیوه باشند که این فلزات سنگین تهدید‌کننده سلامت انسان هستند.
• چه مواردی باید در زمان پرورش ماهی رعایت شود؟
یکی از نکاتی که باید به آن اشاره شود این است که ماهی‌هایی که در حوضچه‌ها پرورش پیدا می‌کنند باید از آب سالم ارتزاق کنند. در واقع ماهی‌های پرورشی باید در آب سالم نگهداری شوند. به‌دلیل اینکه در آغاز فصل گرما قرار داریم باید به سلامت ماهی‌های پرورشی و غیرپرورشی توجه داشته باشیم. یکی از مواردی که می‌توانیم آن را مورد بررسی قرار دهیم شفافیت پوست ماهی است. اگر پوست شفاف باشد ماهی سالم است و اگر کدربود نباید ماهی را بخوریم. باید از ورود آلودگی‌های مختلف به بدن خود از طریق مصرف ماهی‌های غیر سالم جلوگیری کنیم.
• چگونه می‌توان ماهی سالم را از ماهی غیرسالم تشخیص داد؟
سالم بودن و ناسالم بودن ماهی با علائم کاملا مشخصی قابل تشخیص است که انسان با توجه به این علائم قادر خواهد بود ماهی‌هایی را انتخاب کند که سالم باشند. یکی از این علائم را می‌توان در چشم‌های ماهی یافت؛ به این ترتیب که چشمان ماهی حالت برآمدگی نداشته باشد. بوی ماهی نیز از دیگر نکاتی است که می‌توانیم به سالم بودن یا نبودن آن پی ببریم. اگر از ماهی بوی تند و بدی استشمام شود حکایت از ناسالم بودن آن دارد. پوست ماهی نیز اگر حالت چروکیده و غیرشفاف داشته باشد نشانه ناسالم بودن آن است. گاهی اوقات بعد از صید پیش می‌آید که ماهی را در شرایط بدی نگهداری می‌کنند. امکان دارد ماهی مانده یا آلوده باشد، به‌ویژه آنکه اگر پس از صید آن را در یخ یا محیط سردی قرار ندهند. اگر ماهی صیدشده در شرایط مناسبی نگهداری نشود، پس از مصرف ماهی، انسان دچار مسمومیت‌های شدیدی می‌شود. مسمومیت با ماهی مسمومیت بسیار خطرناک و کشنده‌ای است، بنابراین حتما باید از سلامت ماهی و سایر آبزیانی که مصرف خوراکی توسط انسان دارند اطمینان حاصل کرد. نگرانی عمده‌ای که در این رابطه وجود دارد این است که آلودگی‌های داخل آب به بدن انسان منتقل شود و نحوه نگهداری ماهی و آبزیان سبب بروز بیماری در بدن انسان شود. باید به افرادی که در زمینه مصرف ماهی‌های آلوده آسیب‌پذیرترند توجه داشت. زمانی که از افراد آسیب‌پذیر ذکری به میان می‌آید منظور زنان باردار و شیرده و کودکان و افراد مسن است.
• فروشندگان ماهی چه نکات بهداشتی را باید رعایت کنند؟
باید مسائل بهداشتی در زمان عرضه ماهیان و انواع آبزیان به‌طور کامل رعایت شود. باید به این مسئله دقت کنیم که آیا فروشنده مواد غذایی در کل و فروشنده ماهی به‌طور اخص بهداشت فردی را رعایت می‌کند یا خیر؟ فرد فروشنده یا فردی که ماهی را در یک رستوران طبخ می‌کند نباید ناخن‌ها و موهای بلند داشته باشد و باید در زمان عرضه ماهی یا آشپزی حتما کلاه بر سر بگذارد. اگر فرد این موارد را رعایت نکند میکروب‌ها و باکتری‌ها جذب گوشت ماهی شده و به‌طور حتم در انسان ایجاد بیماری می‌کنند. ما توصیه می‌کنیم افرادی که با محصولات غذایی، به‌ویژه با محصولات غذایی خام و انواع ماهی‌ها که در معرض هوای آزاد خیلی زود فاسد می‌شوند، سروکار دارند حتما بهداشت فردی را رعایت کنند. در واقع ما نیز باید به ظاهر سلامت فرد توجه داشته باشیم.
• استخرها و حوضچه‌های پرورش ماهی چه شرایطی باید داشته باشند؟
اساسا آبی که برای پرورش ماهی و آبزیان استفاده می‌شود باید آب جاری باشد. آب‌های راکد برای پرورش ماهی مناسب تلقی نمی‌شوند. جریان داشتن آب می‌تواند آن را با کسیژن مخلوط کند و آب سالم‌تر و مطبوع تری را می‌تواند برای تغذیه ماهیان فراهم کند. نکته دیگر این است که باید دقت داشته باشیم که آلوده‌کننده‌های آب مانند مواد شوینده، هرز‌کش‌ها و علف‌کش‌ها وارد استخرهای مخصوص پرورش ماهی نشوند یا از مواد شیمیایی برای تصفیه آب آنها استفاده نکنیم. سازمان دامپزشکی باید نظارت ویژه‌ای بر سلامت آبزیان و شرایط نگهداری آنها داشته باشد تا آبزیان تحت استانداردهای لازم پرورش پیدا کنند.
• چه بیماری‌هایی از خوردن ماهی ناسالم به انسان منتقل می‌شود؟
گروهی از آلودگی‌های میکروبی و قارچی از طریق مصرف ماهی آلوده به بدن انسان سرایت می‌کنند. این آلودگی‌ها معمولا با سالم‌سازی‌ آب و سالم‌سازی‌ محیط پرورش ماهی از بین می‌روند؛ یعنی اگر این دو عامل رعایت شوند مشکلی پس از مصرف ماهی برای انسان ایجاد نخواهد شد. ازجمله مسمومیت‌های اصلی که در رابطه با مواد غذایی داریم مسمومیت از طریق مصرف آبزیان و ماهی است، به‌همین دلیل است که توصیه می‌شود تاحد امکان ماهی‌ها کاملا تازه و سالم مصرف شوند. همچنین توصیه می‌شود که برای مدت طولانی ماهی را در فریزر به‌صورت فریزشده نگهداری نکنیم که به‌دلیل آنکه ماهی در شرایط یخ‌زدگی بسیار زود مواد مثبت و مفید خود را از دست می‌دهد. نگهداری ماهی خام در کنار ماهی پخته نیز بسیار خطرناک است چراکه آلودگی‌ها از ماهی خام به پخته و از ماهی پخته به خام سرایت می‌کند. بنابراین ماهی پخته را باید در یک ظرف و ماهی خام را در ظرفی دیگر به‌صورت مجزا نگهداری کرد. البته باید به این نکته توجه ویژه داشت که هردوی این ظرف‌ها در بسته باشند و در دمای پایین نگهداری شوند. ماهی خام یا پخته را نمی‌توان و نباید به‌مدت طولانی در یخچال نگهداری کرد. زمان مناسب برای نگهداری ماهی در یخچال 24و حداکثر 48ساعت است. توصیه می‌شود که ماهی بیش از یک‌ماه فریز ‌نشود چرا که خواصش را از دست می‌دهد.
• استرپتوکوک نیز از باکتری‌هایی است که از ماهی به انسان منتقل می‌شود درباره این باکتری توضیح دهید.
بیماری‌هایی که از دام به انسان منتقل می‌شود فراوان هستند اما آلودگی‌های استرپتوکوکی بسیار خطرناک و کشنده‌اند. استرپتوکوک دارای سابقه قدیمی در ایران است و 2 باکتری استرپتوکوکوانیاسیس و لاکروکوکوس‌ها باعث ایجاد آن می‌شوند. این بیماری بیشتر به‌دلیل مدیریت غلط بهداشتی مزارع پرورشی و همچنین استخرهای پرورشی بروز پیدا می‌کند و احتمال بروز آن در آب‌های آلوده به فاضلاب انسانی و دامی و یا اماکنی که در آن بهداشت رعایت نشده، بسیار زیاد است. باکتری استرپتوکوک خیلی سریع رشد می‌کند و بنابراین زمانی که منتقل شد ظرف 2 تا 3 روز می‌تواند انسان را از پا درآورد. این باکتری یا در درجه حرارت خیلی بالا و یا در درجه حرارت خیلی پایین از بین می‌رود. بنابراین توصیه می‌شود ماهی را درصورت وجود باکتری استرپتوکوک در درجه 20- فریز کنید. اگر در زمان طبخ نیز از گرمای با درجه بالا استفاده کنیم این باکتری و سایر میکروب‌ها از بین می‌روند. پیشنهاد ما در این است که بهداشت در محیط پرورش‌دهنده دام‌ها و آبزیان به‌طور کامل رعایت شود. نکته دیگری که باید به آن اشاره کرد این است که نظارت مستمر از سوی دامپزشکان بر پرورش ماهی می‌تواند از بروز بیماری ناشی از باکتری استرپتوکوک و سایر باکتری‌ها و میکروب‌ها جلوگیری کند.
• بیماری ناشی از باکتری استرپتوکوک چگونه درمان می‌شود؟
معمولا آلودگی‌های مختلف ناشی از این بیماری و میکروب‌ها را با آنتی‌بیوتیک‌ها درمان می‌کنند. درصورت آلودگی دام‌ها در مزارع نیز آنها را می‌توان با واکسیناسیون درمان کرد