جان بی‌جان رودخانه‌ها در مازندران /گ

رودخانه‌ها همواره مکان زیبایی و آرامش و فرصتی برای فارغ شدن از هیاهو و شلوغی‌های شهر بوده‌اند، چرا که در هیچ مکانی مانند این نعمت الهی، انسان را به آرامش نمی‌رساند، اما امروز این رودخانه‌ها در شهرها و کلان‌شهرها، نمادی از آلودگی‌ها و پیچیدگی‌های شهری را به نمایش می‌گذارد.

آلوده شدن آب رودخانه‌ها با انواع آلاینده‌های خطرناک، مشکلات برای سلامت انسان‌ها و محیط زیست ایجاد کرده است، تأثیر آب‌های آلوده رودخانه‌ها و انتقال سموم و مواد شیمیایی به ماهیان و آبزیان در مناطق کشاورزی، می‌تواند تغذیه مردم را نیز به خطر بیاندازد و عواقب بسیار خطرناکی را به دنبال داشته باشد.

رودخانه‌ها دارای ظرفیت مشخصی از خودپالایشی هستند و اگر افزایش آلاینده‌ها بیش از حد پذیرش آن باشد، مشکلات زیست‌محیطی در آن پایدار می‌شود و می‌تواند عواقب غیرقابل جبرانی داشته باشد.

هم‌اکنون اکوسیستم طبیعی شمار زیادی از رودخانه‌های ایران دچار تغییرات شده که علاوه بر خطر نابودی کامل آنها و گونه‌های متنوع آبزیان موجود در آن‌، اقتصاد و معیشت مردمانی که امرار معاش آنان وابسته به رودخانه‌ها است نیز به خطر افتاده است.

فاضلاب‌های شهری به عنوان یکی از اصلی‌ترین منابع آلوده‌کننده رودخانه‌ها به شمار می‌رود، این مواد بیش از 80 درصد بار آلودگی این رودخانه‌ها را تشکیل می‌دهند و با توجه به رشد و افزایش جمعیت شهرنشین، هر روز بر میزان این آلودگی‌ها افزوده می‌شود.

رودخانه‌ها به دو روش آلوده می‌شوند، در روش طبیعی برخی مواقع تغییراتی به طور طبیعی در آب‌ها مانند گل‌آلود شدن آب‌ها در اثر سیل به وجود می‌آید که طبیعی است، به این تغییرات آلودگی طبیعی گفته می‌شود که به مرور زمان از بین می‌رود و آب زلال می‌شود.

همچنین روش آلودگی به وسیله انسان‌ها که بسیاری از آنها در اثر فاضلاب‌هایی که به دست انسان وارد رودخانه‌ها می‌شوند نیز در زمره آلودگی‌های این محیط هستند.

فاضلاب‌ها را می‌توان به سه دسته تقسیم کرد که شامل فاضلاب‌های شهری و خانگی، فاضلاب‌های صنعتی و فاضلاب‌های کشاورزی است.

فاضلاب‌ها در واقع مواد پس‌مانده و غیرقابل استفاده و دور ریختنی هستند که به وسیله انسان وارد طبیعت می‌شوند و بیشتر این مواد در طبیعت باقی می‌مانند و موجب مسمومیت و بیماری انسان‌ها شده و یا موجب از بین رفتن حیوانات، گیاهان و موجودات ریز درون آب می‌شوند.

زباله بلای جان رودخانه‌ها

هادی اشکیود -کارشناس بهداشت محیط- در گفت‌و‌گو با ایسنا، در خصوص آلودگی‌هایی که بر اثر فاضلاب در رودخانه‌ها ایجاد می‌شود، اظهار کرد: یکی از دلایل آلودگی رودخانه‌ها زباله‌هایی است که در حریم رودخانه ریخته می‌شود.

وی افزود: زباله‌هایی که حاوی مواد فسادپذیر مانند پوست پیاز و سیب زمینی و همچنین باقیمانده مواد غذایی باشند موجب پیدایش باکتری‌هایی می‌شوند که ممکن است بیماری ایجاد کنند.

این کارشناس بهداشت محیط خاطرنشان کرد: مواد غیر فسادپذیر مانند پلاستیک در داخل رودخانه باقی می‌مانند و مشکلات زیست محیطی و زیباشناختی در محیط زیست به وجود می‌آورند.

وی در زمینه جلوگیری از ورود فاضلاب به رودخانه نیز اظهار کرد: باید برای جلوگیری از ورود فاضلاب بر روی محل عبور آن به رودخانه دستگاه‌ها و روش‌های مرتبط با آن آلودگی برای تصفیه احداث شود تا پساب خروج آن مطابق استاندارد سازمان حفاظت محیط زیست باشد.

اشکیود با اشاره به اینکه برای کاهش آلودگی‌های فاضلاب خانگی، کسانی که در حریم رودخانه‌ها زندگی می‌کنند از روش سپتیک تانک استفاده کنند، تصریح کرد: این روش نوعی تصفیه‌خانه کوچک برای فاضلاب‌های خانگی است تا میزان آلودگی کاهش یابد و در حد استاندارد محیط زیست باشد.

این کارشناس در خصوص کاهش آلودگی پساب کارخانه‌ها، یادآور شد: برای کاهش آلودگی رودخانه‌ها نخست باید منشاء آلودگی مشخص شود تا از طریق شناخت منبع آلودگی و مسیر ورود آن به رودخانه آن را کنترل و یا حذف کرد.

وی خاطرنشان کرد: اگر مقداری فاضلاب وارد رودخانه شود مشکلی به وجود نمی‌آید، رودخانه در حال حرکت است و خود به عنوان تصفیه کننده عمل می‌کند و قدرت خودپالایی دارد و آلودگی رودخانه در انتهای مسیر مقدار آلودگی را کاهش می‌دهد.

اشکیود گفت: در صورتی فاضلاب می‌تواند وارد رودخانه شود که استانداردهای مجاز سازمان حفاظت محیط زیست را رعایت کرده باشد و با نظر کارشناس بهداشت محیط و سازمان محیط زیست این کار انجام شود.

وی همچنین در پاسخ به این پرسش که چگونه می‌توانیم از آلوده شدن آب‌های جاری جلوگیری کنیم، اظهار کرد: از سه روش می‌توان این کار را انجام داد، نخست اینکه فاضلاب‌ها را تصفیه کنیم و نگذاریم وارد آب‌های جاری شوند و همچنین به مردم و به ویژه کشاورزان آموزش‌های لازم را ارائه کنیم.

رودخانه‌های مازندران در معرض تهدید

داریوش عبادی نماینده شبکه مردم نهاد در بخش محیط زیست مازندران نیز در گفت‌و‌گو با ایسنا، با اشاره به اینکه امیدوارم بتوانیم از رودخانه‌های استان حفاظت کنیم، اظهار کرد: تمدن و زندگی انسان‌ها از رودخانه‌ها آغاز می‌شود به طوری که در کنار کارون حدود شش تمدن شکل گرفت.

وی افزود: مازندران استان رودخانه‌ها است و با دارا بودن هفت رودخانه زاینده رود، تجن، تالار، سیاه رود، هراز، نور رود و چالوس رود که همه این رودخانه ها در حالت تهدید هستند بخش مهمی از منابع آبی را در اختیار دارد.

نماینده شبکه مردم نهاد محیط زیست مازندران در خصوص رودخانه تالار، یادآور شد: رودخانه تالار در طی ۳۰ تا ۴۰ سال خشک شده است که دلیل اصلی آن نیز انتقال آب بین حوزه‌ای برای انتقال آب به سمنان بود و تهدیدی جدی به شمار می‌رود.

وی همچنین معادن مختلف در کنار رودخانه تالار در خطیرکوه را علت آلودگی این رودخانه در طول سال دانست و گفت: در حالی که حدود ۳۰ سال قبل در کنار رودخانه تالار مردم شنا می‌کردند، امروز از آب زلال، ماهی و شنای مردم خبری نیست.

عبادی در مورد رودخانه هراز با بیان اینکه از دیگر رودخانه هایی که بیشترین آلودگی بر سر راهش قرار دارد هراز است، خاطرنشان کرد: معادن خاک‌ها را شستشو می‌دهد تا ۳۰ درصد ماسه تولید شود و ۷۰ درصد خاک را روانه رودخانه می‌کنند و این رودخانه نیز گل آلود می‌شود.

وی همچنین دپوی زباله در کیلومتر ۳۵ تا ۴۰ کنار رودخانه هراز را تهدید جدی دانست و گفت: زباله‌هایی که در آنجا دپو می‌شود حدود ۷۰ درصد زباله تر است که شیرابه‌هایش به سفره‌های آب زیر زمینی نفوذ کرده و از این طریق آبشار شیرابه‌ای تشکیل شده که وارد رودخانه هراز می‌شود.

این نماینده بخش مردم نهاد با بیان اینکه سد منگل بر روی رودخانه هراز مشکلات زیست محیطی خاص و گسستی ایجاد می‌کند، گفت: از مشکلات دیگر رودخانه هراز پرورش ماهی است و به دلیل شیمیایی بودن ماده غذایی ماهیان به شکل پساب وارد سیستم رودخانه می‌شود و این آب نیز در پایین دست ممکن است مشکلاتی ایجاد کند.

وی تصریح کرد: بیش از 100رستوران در کنار رودخانه هراز وجود دارد و حدود صدها اتوبوس مسافربری که از سرویس بهداشتی آن‌ها استفاده می‌کنند تهدیدی برای این رودخانه است.

عبادی با اشاره به اینکه تمامی پساب‌های صنعتی نیز از طریق سطحی و زیرزمینی وارد رودخانه هراز می‌شود، اظهار کرد: پساب کشاورزی پس از مصرف سم و کود وارد این زیستگاه زنده طبیعی می‌شود.

وی با اشاره به اینکه ریشه درختان تصفیه‌کننده آب است اما گاهی در حریم رودخانه درختان قطع می‌شوند و اجازه کشت برنج داده‌می‌شود، گفت: منافعی که اجاره دادن این زمین‌ها برای آب منطقه‌ای دارد کمتر از آلوده شدن رودخانه‌ها است.

این نماینده بخش مردم نهاد با بیان اینکه لیستی از مواد آلاینده تهیه و دوره‌های آموزشی برای نهادهای مربوط تشکیل شود، خاطرنشان کرد: باید تمهیدات نظارتی برای کاهش آلودگی‌های زیست محیطی فراهم کنیم و سپس نظام مهندسی مستقلی را تشکیل دهیم که این صنف بتواند بر روند و کنترل آلودگی نظارت کند.

عبادی افزود: همچنین یک سیستم و سامانه آنلاین که در همه حال بتوان به شکل الکترونیکی آلودگی‌ها را کنترل کند طراحی شود.

وی افزود: یک سیستم خودپالایی طراحی شود تا هر سیستمی بتواند آلاینده‌ها و موادی که تولید می‌کند پالایش کرده و دفن نکند و در همان مبدا تقکیک شود.

عبادی با بیان اینکه همه باید بر اجرای طرح مدیریت آلودگی محیط زیست نظارت داشته باشیم و این طرح باید دارای سامانه پایش لحظه‌ای برای منابع آلاینده به صورت آنلاین شود، تاکید کرد: با متخلفان این طرح به صورت قانونی برخورد شود.

این نماینده بخش مردم نهاد در پایان با ابراز نگرانی از آلاینده‌های شیمیایی در حال افزایش، گفت: با افزایش آلاینده‌های شیمیایی سلامت مردم در حال تهدید است و از خط قرمزها عبور کردیم، بنابراین زمان زیادی نداریم و منابع آبی دچار مشکلات جدی است و سازمان‌های مردم نهاد می‌توانند در این زمینه هم به شکل تئوری و اجرایی حمایت کنند که این حساسیت و مشکل را به حداقل برسانند.

به گزارش ایسنا، به نظر می‌رسد هیچ‌گونه هیچ برنامه‌ای اصولی برای حفظ این موهبت الهی وجود ندارد و حتی در حفظ و نگهداری آن نیز تلاشی صورت نپذیرفته است، با ریختن فاضلاب‌ها، سموم، زباله‌ها و هر نوع آلاینده‌ای رودخانه‌ها را آلوده کردیم.

با این اوصاف هیچ منبعی برای آیندگان به ارث نمی‌ماند و فرزندان‌مان اجازه‌ای برای بهره‌برداری از این موهبت الهی ندارند.

کاش ما هم دست کوچک کودکان‌مان را می‌گرفتیم و در کنار رودخانه‌ای با آب‌های زلال این شعر سهراب را زمزمه می‌کردیم که "آب را گل نکنیم" تا از این طریق از حرکت پرندگان کنار رودخانه‌ها و ماهی های درون آب لذت ببریم.

زهرا اشکیود

منبع : ایسنا