مرگ كارون ، پايان تلخ يك تمدن...

مرگ كارون ، پايان تلخ يك تمدن...
كارون با جاري شدن از بلنداي كوه هاي بختياري، با ورود به هر نقطه موجب تشكيل تمدن هاي بزرگي شده، كه ارمغان اين تمدن ها در سرزمين خوزستان، توسعه و آباداني براي مردم بوده است.
اما در سال هاي گذشته تشديد آلاينده ها و شور شدن آب اين رودخانه، كه عامل عمده آنها حاصل دست بشر است، زنگ خطر را براي كارون و مردم خوزستان به صدا در آورده است.
در چند سال گذشته و با تشديد مشكلات رودخانه كارون، كارگروه ها و ستادهاي بسياري براي جلوگيري از آسيب بيشتر به اين رودخانه در خوزستان تشكيل شد، كه اين جلسات از ابتداي امسال و با انتشار خبر افزايش بيش از حد اي سي رودخانه كارون بويژه در خرداد امسال ،شكلي جدي تر به خود گرفت، ودر اين ميان مديران ارشد خوزستان براي نخستين بار به مشكلات و بالا رفتن اي سي و شوري رودخانه كارون اذعان داشتند.
انتقال آب از سرشاخه هاي كارون،افزايش كشت هاي مجاز و غير مجاز در پايين دست كارون، برداشت بي رويه آب توسط كشت و صنعت هاي نيشكر خوزستان، ورود زه آب هاي اين شركت ها به رودخانه، راه اندازي واحدهاي غير مجاز پرورش ماهي در مسير اين رودخانه، افزايش زمين هاي اختصاص داده شده به نشا كاري برنج در پايين دست اهواز در امسال ، ورود فاضلاب شهري و روستايي و بسياري موارد ديگر، همگي به عنوان عواملي براي افزايش ميزان اي سي رودخانه كارون نام برده مي شود.
طرح ها و پروژه هايي كه مديران اجرايي آنها، هيچ گاه حاضر به قبول اين مساله نيستند كه فعاليت هايشان تاثير مخرب بر كارون داشته است.
آخرين تهديد براي رودخانه كارون ، با آب گيري سد گتوند عليا در شمال خوزستان بوجود آمد،و اين سد به محلي براي مناقشات ميان مسوولان سد و كارشناسان حوزه محيط زيست و در اين اواخر نيز مديران ارشد خوزستان تبديل شد، و برخي بهره برداري از اين سد را عامل اصلي بالا رفتن اي سي و شوري رودخانه كارون مي دانند،در حالي كه اين امر همواره از سوي مديران شركت آب نيرو به عنوان متولي ساخت سد گتوند رد شده است.
از آغاز امسال ميزان اي سي رودخانه كارون بويژه حد فاصل شهرستان اهواز تا شهرهاي پايين دست مانند آبادان،خرمشهر و شادگان، افزايش بي سابقه يافته، و از سويي ، گزارش هاي ارايه شده نشان مي دهد سد گتوند در شوري سه چهار ماهه گذشته كارون تاثير مستقيمي نداشته، و اين تغييرات نيز به طور عمده در مقطع اهواز ،دارخوين اتفاق افتاده، حال اگر سد گتوند وجود نداشت،گناه افزايش اي سي كارون بايد به گردن چه نهاد و گروهي انداخته مي شد.
*بحران در انتظار شهر هاي پايين دست
در اينكه سد گتوند در برهه اي از زمان موجب شوري آب منطقه گتوند و شوشتر شده و نماينده مردم شوشتر و گتوند در مجلس شوراي اسلامي نيز به اين امر اذغان داشته كه سد گتوند مشكلات بسياري را براي بخش قابل توجهي از زمين هاي كشاورزي گتوند و شوشتر بوجود آورده شكي وجود ندارد ،اما از زماني افزايش اي سي و شوري رودخانه كارون نمود بيشتري پيدا كرد كه تبعات منفي آن شهرهاي پايين دست خوزستان را نيز در برگرفت و اين امر اعتراض فرمانداران شهرهاي آبادان،خرمشهر و شادگان نسبت به افزايش چهار تا ۹ هزار ميكروموسي اي سي (شوري) آب، اين شهرها را در پي داشت.
اين در حالي است كه به گفته مسوولان خوزستان ميزان اي سي خروجي سد گتوند در امسال فقط يك هزار و ۲۰۰ ميكروموس بوده و تا رسيدن به اهواز نيز به دو هزار و ۵۰۰ ميكروموس افزايش يافته است.
بر اساس اظهارات برخي كارشناسان، واحدهاي غير مجاز پرورش آبزيان در حاشيه رودخانه گرگر در حد فاصل سد گتوند تا اهواز، در شوري كارون نقش مهمي دارد، گفته مي شود در چهار ساله گذشته بيش از يك هزار واحد غير مجاز پرورش آبزيان در اين منطقه احداث شده است.
اما آبي كه با اي سي دو هزار و۵۰۰ ميكروموس از مقطع اهواز خارج مي شود تا رسيدن به پايين دست حداقل به پنج تا ۹ هزار ميكروموس مي رسد كه اين امر به معني نابودي كامل كارون، و مشكلات اساسي در تامين آب شهرهاي پايين دست خوزستان است.
حال بايد ديد چه اتفاقاتي در حد فاصل اهواز تا پايين دست كارون رخ مي دهد كه به يكباره، اي سي آب كارون در اين مقطع به چند برابر واحد افزايش مي يابد.
آبادان از جمله شهرهايي است كه در سه ماه نخست امسال ،بالا رفتن اي سي آب كارون، نقش موثري در كاهش كيفيت آب شرب آن داشته است ، زيرا هم اكنون ۳۰ درصد آب شرب مورد نياز اين شهر از رودخانه بهمنشير و ۷۰ درصد ديگر نيز از طريق طرح آبرساني غدير تامين مي شود، كه با افزايش شوري و كاهش شديد كيفيت آب كارون حتي اختلاط اين دو منبع نيز نتوانسته كيفيت آب آبادان را بهبود ببخشد، حال بالا رفتن اي سي رودخانه كارون و وارد شدن آب شور خليج فارس در اين دو رودخانه نيز موجب كاهش شديد كيفيت آب در بهمنشير و اروندرود شده به گونه اي كه در دهه نخست تير امسال ميزان اي سي بهمنشير و اروندكنار به ترتيب پنج هزار و ۶۰۰ و پنج هزار و ۹۷۰ ميكروموس بود.
با اين وجود وضعيت تامين آب شرب مورد نياز روستا هاي شهرستان آبادان در شرايط بدتري قرار دارد، زيرا تمام آب شرب مورد نياز اين روستاها به طور مستقيم از طريق رودخانه بهمنشير با اي سي پنج هزار و ۶۰۰ ميكروموس تامين مي شود.
خرمشهر نيز وضعيتي مشابه آبادان دارد و علاوه بر مشكلات آب شرب اين شهر كه از طرح آبرساني غدير تامين مي شود، آب مورد نياز روستاهاي اين شهرستان از طريق رودخانه كارون تامين مي شود كه ميزان اي سي كارون در مقطع خرمشهر در ششم تير امسال ۹ هزار و ۲۵۰ ميكروموس اعلام شده ، و طبق گزارشي كه در دوم ارديبهشت امسال از سوي يكي از شركت هاي آب خوزستان ارايه شد، وضعيت اي سي و شوري رودخانه كارون در پايين دست به واسطه ورود زه آب هاي نيشكر بويژه واحد دعبل خزايي بحراني اعلام شده بود.
در ميان مسايل و مشكلات مربوط به شوري آب رودخانه كارون در مقطع آبادان و خرمشهر،مشكلات شهرستان شادگان به عنوان شهري كه ۱۰۰ درصد آب شرب آن از طريق رودخانه كارون تامين مي شود، به فراموشي سپرده شده و اين در حالي است كه آب شرب در اين منطقه با اي سي پنج هزار تا پنج هزار و ۸۰۰ ميكروموس در اختيار مردم قرار داده مي شود، كه در كنار اين مشكلات خرابي يك ماهه دستگاه آب شيرين كن شادگان را نيز بايد به ساير مشكلات تامين آب اين شهرستان اضافه كرد.
* كشت هاي بي رويه ، بلاي جان كارون
بحث مديريت در منابع آب در خوزستان بويژه در فصل تابستان، مساله اي است كه مديران ارشد خوزستان همواره بر اجراي آن تاكيد داشته اند،كه با وجود تصويب افزايش دو برابري نشا كاري برنج در تابستان امسال در جنوب اهواز و چشم پوشي از برداشت بي رويه آب توسط كشت و صنعت هاي نيشكر ، نشان مي دهد مبحث كلان مديريت در منابع آب خوزستان، تنها در حد حرف باقي مانده است.
برداشت تقريبي ۵۰ درصد از دبي رودخانه كارون در پايين دست اهواز، موجب كاهش كمي آب اين رودخانه و در نتيجه كاهش شديد كيفيت كارون شده، كه عمده اين برداشت ها توسط واحدهاي نيشكر در پايين دست اهواز انجام مي شود، و در كنار آن بايد از ورود زه آب هاي اين واحدها به رودخانه كارون نيز، به عنوان يكي ديگر از آلاينده هاي كارون نام برد.
بنا به گزارش ها،در دهه سوم خرداد و دهه نخست تير امسال حدود ۲۷۰ ميليون متر مكعب اضافه بر برنامه در پايين دست، از آب رودخانه كارون برداشت شده كه بي شك اين برداشت بي رويه، از عوامل اصلي افزايش اي سي و شوري كارون بوده و به عقيده كارشناسان اين برداشت هاي بي رويه اثرات مخربي در كشت هاي پاييز و زمستان امسال خواهد داشت.
* متوليان سد گتوند عليا بر بي گناهي خود اصرار دارند
در اين بين مديران سد گتوند عليا به عنوان يكي از متهمان رديف اول پرونده شوري رودخانه كارون، همچنان بر مواضع خود مبني بر تعهدشان به مديران خوزستان، در حفظ كيفيت و كنترل اي سي خروجي اين سد اصرار دارند.
با اين حال در ابتداي امسال برخي گزارش ها نشان مي داد ميزان اي سي خروجي اين سد از يك هزار ميكروموس توافق انجام شده بين مسوولان استان و مديران آب نيرو به عنوان متوليان سد بيشتر شده و به يك هزار و ۹۰۰ ميكروموس نيز رسيده است كه همين ميزان نيز مي تواند خسارات زيادي را به كشاورزي منطقه گتوند و شوشتر وارد سازد.
اما گزارش هايي از افزايش اي سي آب ازمقطع اهواز به سمت پايين دست تا ۹ هزار ميكروموس، شايد نقش سد گتوند در شوري آب كارون را كم رنگ تر كرده و رابطه اين سد را در ايجاد شوري كارون به حاشيه برده است.
با اين حال بيشترين ميزان اي سي در مقطع اهواز در ۲۲ خرداد با سه هزار و ۲۳۰ ميكروموس به ثبت رسيد كه پس از آن مسوولان احساس خطر كرده و با راهكارهايي اين ميزان را در مقطع اهواز به دو هزار و ۶۰۰ ميكروموس كاهش دادند، اما بديهي است اگر مسوولان به فكر راه حلي علمي و عملي براي كاهش قطعي اي سي و شوري كارون نباشند بار ديگر اين مشكلات مي تواند كارون را به زانو در آورد.
در سال هاي گذشته ساخت غير مجاز حوضچه هاي پرورش ماهي در خوزستان و ورود زه آب هاي حداقل يك هزار واحد غير مجاز پرورش آبزيان در محدوده رودخانه گرگر، و نيز افزايش اين واحدها در مقطع اهواز تا خرمشهر از سه هزار هكتار به پنج هزار و ۲۵۰ هكتار ، كارون را با مشكلات بسياري روبه رو كرده است.
در نشاكاري برنج در منطقه اهواز نيز كه از سطح سه هزار و ۵۶۰ هكتار به هفت تا ۹ هزار هكتار افزايش يافته نيز بارها توسط كارشناسان در جلسات تخصصي اعلام شد كه برداشت آب براي افزايش اين سطح زيركشت در سال زراعي جاري، مي تواند براي كارون آثار مخربي را در بر داشته باشد.
با وجودي كه در ستاد خشكسالي خوزستان مقرر شد نشاكاري برنج از طريق خشكه كاري ادامه يابد، اما اكنون هيچ كدام از اين مزارع در جنوب اهواز از روش خشكه كاري استفاده نكرده و به نظر نمي رسد كه سازمان جهاد كشاورزي خوزستان نيز تاكنون براي رواج اين كار برنامه اي ارايه داده باشد.
* مشق هايي كه تنها براي سياه كردن دفتر است
بحث مربوط به شوري رودخانه كارون مشكلي است كه از دهه ۷۰ در خوزستان مطرح شده و امروز به مشقي تكراري و بي فايده براي اين رودخانه تبديل شده است.
متاسفانه اكنون رودخانه كارون به مكاني براي رهاسازي بي رويه پساب هاي صنعتي، شهري و كشاورزي تبديل شده، و كاهش دبي رودخانه به دليل طرح هاي انتقال آب در سرشاخه هاي آن ، برداشت بي رويه، و نيز پيش روي آب از سوي خليج فارس، شوري آب اين رودخانه را افزايش ، و موجب تشديد مشكلات كارون شده است.
بسياري از كارشناسان معتقدند: اكوسيستم گياهي و جانوري رودخانه كارون به دليل آلودگي بيش از حد اين رودخانه در حال نابودي است و برخي گونه هاي جانوري كه در گذشته در اين رودخانه وجود داشته در حال انقراض است.
در گذشته در حاشيه رودخانه گونه هاي گياهي فراواني وجود داشت، كه آلودگي رودخانه كارون و تاثير آن بر روي اكوسيستم گياهي منطقه موجب از بين رفتن بسياري از گياهان در حاشيه كارون شده است.
به اين بخش بايد مهاجرت برخي از گونه هاي پرندگان را نيز افزود كه در گذشته حاشيه اين رودخانه محلي براي برخي گونه هاي نادر و كمياب پرندگان بود.
اما مهمترين مساله اينكه، سلامت شهروندان خوزستان با افزايش اي سي رودخانه كارون در خطر است مساله اي است كه بارها مطرح شده و كارشناسان مختلف نظر خود را در اين خصوص ارايه داده اند.
رودخانه كارون تامين‌كننده اصلي آب شرب خوزستان است كه نه تنها آب شرب شهرهاي حاشيه اين رودخانه بلكه بسياري از شهرهايي كه در حاشيه آن نيستند را نيز تامين مي‌كند و موضوع تخليه زه‌آب هاي كشاورزي بويژه در پايين‌دست رودخانه كارون در منطقه اهواز در چندسال گذشته رودخانه كارون را با بحران جدي روبه رو كرده است.
در خوزستان هيچ كس منكر ارزش هاي اقتصادي بخش كشاورزي و يا خدمات كشت و صنعت هاي توسعه نيشكر نيست ، اما مي توان با نگاهي علمي تر در اين بخش ها، از وجود اين ظرفيت ها در اين استان استفاده بهتري شود.
اگر مديران تمامي عوامل شوري رودخانه كارون، همچنان سعي در تبريه خود داشته باشند، نه تنها به حل مشكل اين رودخانه كمكي نخواهد كرد، بلكه بار ديگر اين موضوع موجب دامن زدن به مجادلات درون استاني خواهد شد.
شايد ديگر زمان آن فرارسيده باشد كه به جاي فرافكني و برخورد تدافعي با معضلات و مشكلات كارون، با تشكيل كميته اي نظارتي و تخصصي مشكلات كارون ارزيابي شده و بهره برداران از اين رودخانه در هر مقطع مسووليت تغييرات كيفي كارون بزرگ در همان مقطع را بپذيرند