جلوه گری تالاب های زیبای گلستان، نیازمند مراقبت ماست /گ

جلوه گری تالاب های زیبای گلستان، نیازمند مراقبت ماست
ایرنا، استان گلستان دارای مجموعه تالاب های بین المللی به نام های ˈآلاگل، آجی گل و آلماگلˈ و تالاب ˈگمیشانˈ است که در فهرست کنوانسیون حفاظت از تالاب ها (کنوانسیون رامسر) ثبت شده، معاهده جهانی که با هدف حفاظت بهتر از تالاب ها و زیستمندان آن به امضای 158 کشور عضو آن رسیده است.

از دید صاحبنظران علوم زیستی، تالاب ها به مناطقی نظیر زمین های مرطوب و آبگیر، زمین های آبدار، باتلاق هایی که به صورت طبیعی یا مصنوعی، موقتی یا دائمی با آب جاری یا ساکن و مناطق دریایی با عمق کمتر از شش متر گفته می شود.

تالاب ها دارای غنای زیستی فوق العاده ای هستند و به عنوان یکی از کانون های اصلی تنوع زیستی گونه های گیاهی و جانوری به شمار می روند که در صورت تخریب، زنجیره ای از زیستمندان وابسته به آن بویژه پرندگان در خطر نابودی قرار می گیرند.

این اکوسیستم های آبی سرمایه های ارزشمندی هستند که تنظیم آب های زیرزمینی در محیط پیرامون، تعدیل میکروکلیما، شکار و صید پرندگان آبزی، ماهیان و تأمین منابع تعلیف دام، در گرو حفاظت منطقی از آن هاست.

حفظ این سیستم های پیچیده اکولوژیک و سود جستن از منابع بی شمار اقتصادی، تفرجگاهی و ژنتیکی، تنها منوط به مطالعه و شناخت دقیق هر تالاب بوده و بدیهی است که بدون اندیشیدن به محیط زیست، بهبود و ارتقای کیفیت زندگی انسان ها در چارچوب هر گونه بهره وری از طبیعت امکان پذیر نخواهد بود.

*تالاب های سه گانه استان گلستان

در استان گلستان نیز مجموعه تالاب های سه گانه آلاگل، آلماگل و آجی گل در دشت هموار، در نزدیکی مرز ایران و ترکمنستان در فاصله نزدیکی نسبت به هم در بخش ˈداشلی برونˈ واقع شده اند.

تالاب آلاگل 2500 هکتار، آجی گل 320 هکتار و آلماگل 207 هکتار (در مجموع 3027 هکتار) وسعت دارند.

ˈ ُگلˈ در زبان ترکی به معنی تالاب است و این تالاب های سه گانه، در اراضی هموار ترکمن صحرا و در محدوده تپه های شنی کم ارتفاع و اراضی شنی مسطح قرار گرفته اند.

از نظر زمین ساختی نیز بستر طبیعی آن ها جزو مناطق آبگیر محسوب می شود که در شمال تراس های لسی و آبرفتی دشت گرگان قرار دارد.

گیاهان موجود در این تالاب ها اعم از آبزی یا خشکی زی، خود را با شرایط اقلیمی منطقه سازگار کرده اند به گونه ای که این پوشش گیاهی، مکان و جایگاه مناسبی برای انواع پرندگان آبزی و کنارآبزی است که در حاشیه این تالاب ها به سر می برند و از کانون های زادآوری پرندگان مهاجر به شمار می روند.

مهم ترین ویژگی تالاب برای ادامه حیات، داشتن تراز آبی است که به گفته کارشناس محیط طبیعی حفاظت محیط زیست گلستان، تالاب های سه گانه آلاگل در استان در شرایط کنونی، وضعیت مناسبی دارد زیرا از آب های رودخانه مرزی اترک تغذیه می شود.

رودخانه اترک با 535 کیلومتر طول، از ارتفاعات قوچان سرچشمه می گیرد و پس از عبور از استان خراسان در مراوه تپه وارد استان گلستان می شود و در روستای مرزی ˈچاتˈ، مرز ایران و جمهوری ترکمنستان را به طول 190 کیلومتر تشکیل می دهد و سرانجام در 33 کیلومتری شمال غربی شهر گمیشان به دریای خزر می ریزد.

به گفته ˈسیدسحاب میراˈ علاوه بر تغذیه از رودخانه مرزی اترک، وجود سیلاب های فصلی و نیز هماهنگی و تعامل مناسب دستگاه هایی هم چون شرکت آب منطقه ای و شیلات با محیط زیست در مدیریت آب این تالاب ها، روند خوبی را حاکم کرده است.

آب و هوای این منطقه در تابستان خشک و گرم و در زمستان ها معتدل است، متوسط بارندگی این منطقه کمتر از 300 میلیمتر در سال بوده و وجود دوره های طولانی خشکسالی از ویژگی های بارز اقلیم این منطقه است.

از نظر پوشش گیاهی تفاوت هایی در این سه تالاب بر اساس گزارش های سازمان حفاظت محیط زیست وجود دارد از جمله این که در تالاب آلماگل تراکم پوشش گیاهی کمتر از تالاب آجی گل است.

در تالاب آلماگل از گیاهان شناور در آب، تنها ˈبومادران آبیˈ و از گیاهان بن در آب تنها ˈنیˈ در بخش های محدودی از تالاب رویش دارند.

ولی در تالاب آجی گل ˈ بو مادران آبیˈ بخش وسیعی از آن را پوشانده و گیاه ˈگوشاب شانه ایˈ نیز دیده شده و از گونه های گیاهی بن در آب ˈنی، جگن و لوییˈ مشاهده می شود.

به علاوه بستر همه این تالاب ها لجنی و عمق لجن در تالاب آلماگل بیش از آجی گل است.

این تالاب ها از نظر موقعیت جغرافیایی در بخش ˈداشلی برونˈ شهرستان گنبدکاووس در استان گلستان قرار دارند.

* تالاب گمیشان

تالاب بین المللی گمیشان در کرانه شرقی دریای خزر (شمال شرقی خلیج گرگان و در محدوده منطقه مرزی با کشور ترکمنستان) واقع است

برای وجه تسمیه تالاب گمیشان می توان گفت که این تالاب در محدوده شهرستان گمیشان (گمیش تپه) واقع شده و گمیش تپه در زبان ترکمنی به معنای تپه نقره ای است.

برای رسیدن به این تالاب، باید از بندر ترکمن به سمت شمال حرکت کرده که پس از حدود ۲۰ کیلومتر به شهرستان گمیشان می رسید و از آن جا اگر هم چنان در جهت شمال ادامه دهید با طی ۱۰ کیلومتر دیگر به سر محیط بانی گمیشان می رسید.

وسعت تالاب گمیشان که هم چون نوار باریکی به حاشیه شرقی خزر چسبیده است، ۲۰هزار هکتار است که ۱۴هزار هکتار آن ˈمنطقه شکار ممنوعˈ و شش هزار هکتار آن منطقه آزاد است که در این محدوده آزاد، مجوز شکار صادر می شود.

*عوامل تهدید تالاب ها

کارشناس محیط زیست گلستان می گوید: گمیشان تالابی ساحلی دریایی است که صد درصد رژیم آبی آن وابسته به دریای خزر است اما در سال های اخیر با پسروی آب دریای خزر (افت 80 سانتیمتری سطح آب) روند تغذیه آب گمیشان نیز روند نزولی داشته است.

میرا با بیان این که حاشیه شرقی این تالاب نیز تا وسعت زیادی دیگر زیر پوشش آب نیست، می افزاید: این یک روند طبیعی است اما اگر دستگاه های ذیربط بخواهند می توانند در این توالی طبیعی دخل و تصرف داشته باشند که البته نیازمند مطالعات و برنامه ریزی است.

وی به تهدیدات انسانی برای مجموعه تالاب ها اشاره می کند و ضرر و زیان آن ها را بسیار مهم تر می داند و می گوید: شکار و صید غیرمجاز و بی رویه از جمله این تهدیدات است.

به گفته وی، تنوع و تراکم زیستی در تالاب گمیشان بیش تر از تالاب های سه گانه گلستان است هر چند دو سوم تالاب گمیشان منطقه شکار ممنوع اعلام شده اما در یک سوم باقی مانده آن شکار تحت شرایطی آزاد است.

وی مقابله با تهدیدات شکار و صید غیرمجاز در تالاب ها را بیش از هر چیز در گرو ارتقای فرهنگ عمومی می داند و می گوید: باید آگاهی عموم بویژه جوامع محلی و حاشیه نشینان تالاب را نسبت به اهمیت حیاتی تالاب ها بالا برد و برای آنان دوره های آموزشی برگزار کرد.

وی عامل مهم دیگر در این زمینه را استفاده از تجهیزات کارآمد حفاظتی و تکمیل نیروهای محیط بان و آموزش آن ها می داند و می افزاید: البته برای شکارچیان مجاز نیز باید دوره های آموزشی برگزار کرد تا آنان نکات ضروری را آموزش ببینند هر چند که در سال های اخیر همایش هایی هم در این زمینه برگزار شده است.

به گفته وی؛ برخی حاشیه نشینان تالاب به دلیل شرایط اقتصادی و معیشتی ناشی از بیکاری که دارند به استفاده از منابع طبیعی اطراف خود روی می آورند و از این رو می بینیم که شکار و صید در این مناطق در برخی از ایام سال افزایش می یابد.

این شکار و صید غیرمجاز به ویژه در فصل مهاجرت پرندگان در شرایطی که می توان از آن به عنوان گردش ˈپرنده نگریˈ استفاده کرد و زمینه را برای گردشگری علاقه مندان به محیط زیست و مطالعات پرندگان فراهم ساخت، متأسفانه به فرصتی برای سودجویان تبدیل می شود.

کارشناس محیط زیست گلستان هم چنین ورود منابع آلاینده بویژه زهکش های بالادست در مجموعه تالاب آلاگل را از دیگر عوامل تهدید برمی شمرد و می گوید: در این مناطق به دلیل وجود اراضی زراعی، زه آب های کشاورزی از بالادست وارد تالاب می شود.

میرا می افزاید: در این اراضی که عموما از کود و سموم زیادی نیز مصرف می شود زه آب ها آن ها را وارد زیستگاه های آبی کرده و به هنگام بارندگی نیز این عناصر در خاک زراعی شسته شده و به تالاب ها سرازیر می شود و حیات گونه های آبزی را به خطر می اندازد.

وی ادامه می دهد: فرسایش خاک نیز از طریق منابع آبی بالادست وارد این تالاب ها شده و به مرور علاوه بر پر کردن مجاری ورودی آب به تالاب، در بستر و پهنه آب نیز رسوبگذاری بالا را موجب می شود.

وی اضافه می کند که تخریب جنگل ها، مراتع و پوشش گیاهی در اراضی بالادست و ورود آن ها به ویژه هنگام جاری شدن سیل به تالاب ها مزید بر علت می شود که در همه این موارد، لایروبی کانال های هدایت آب به تالاب ها و نیز بستر تالاب ها ضروری می گردد.

وی هم چنین با اشاره به پسروی آب تالاب گمیشان می گوید: در حاشیه شرقی این تالاب اراضی زراعی متعلق به افراد حقیقی وجود دارد که دست اندازی هایی به محدوده داخلی تالاب در حال انجام شدن است زیرا سطح آب عقب رفته و عرصه خشک شده است و کشاورزان هر سال جلوتر آمده و زمین تالاب برای کشاورزی تصاحب می شود.

به گفته وی حل این مشکل نیاز به تثبیت مرز و تعیین حریم تالاب دارد که اکنون کار مطالعاتی تعیین مرز شرقی تالاب گمیشان شروع شده و پیش بینی این است که تا شش ماه آینده این کار انجام شود.

وی تغییر کاربری اراضی تالاب و چرای دام بیش از ظرفیت مراتع بویژه در محدوده آلاگل را از دیگر موارد آسیب رسان عنوان می کند و می افزاید: از نی های حاشیه تالاب نیز برای چرای دام استفاده می شود.

معاون فنی اداره کل حفاظت محیط زیست گلستان می گوید: دو عامل مهم یکی سوء بهره برداری و یا بهره برداری غیراصولی و دیگری تغییرات اقلیمی مانند گرمایش زمین که این خود متأثر از فعالیت های انسانی است، به عنوان عوامل تهدید برای تالاب ها به شمار می روند که استان گلستان نیز در معرض این تهدیدات هستند.

ˈامید روشنˈ می افزاید: بهره برداری بیش از حد از آب تالاب ها، ورود آلاینده ها و احداث زهکش ها هر یک با درجات متنوع تأثیرگذاری، تالاب ها را در معرض تهدید قرار داده اند.

وی می گوید: ما به عنوان دستگاه نظارتی، وارد عمل شده ایم و در مدیریت جدید حفاظت محیط زیست، ارائه برنامه و درخواست برنامه از دیگر دستگاه های ذیربط را در دستور کار خود قرار داده ایم.

وی خاطرنشان می کند: بنا داریم تا تهدیدات جدی را در آینده نزدیک از سر راه تالاب ها برداریم و با همکاری دستگاه های نظارتی خط قرمزها را در این حوزه مشخص کنیم و اقدامات مدیریتی درست صورت گیرد.

به گفته وی، ساختمان مرکز مدیریت و پایش تالاب در مجموعه آلاگل در دست احداث است و با نصب سیستم آنلاین یا برخط، آلودگی ها پایش می می شود و با نصب دوربین مدار بسته نیز شکار و صید در آن کنترل می گردد.

وی می افزاید: در تالاب گمیشان نیز بحث تراز آبی یا هیدرومتری سطح آب و هم چنین پایش فاکتورهای فیزیکی و شیمیایی آب را دنبال می کنیم.

وی ادامه می دهد: برنامه دیگری که برای تالاب گمیشان مد نظر داریم بحث ارتقای آن به پناهگاه حیات وحش و یا تبدیل آن به پارک ملی است که اهمیت حفاظت را در آن بیش تر می کند.

وی می گوید: علاوه بر این به دنبال ثبت حدود و ثغور و تعیین محدوده مرزهای تالاب گمیشان هستیم که اکنون نیز اعتبارات آن مشخص و اقدامات آن شروع شده است.

گزارش : منظر ابراهیمی