هزاران آرزو برای احیای کارون /گ

او می گوید: در جوانی ام کارون آنقدر خروشان بود که با احتیاط از کنارش می گذشتیم و از ترس کوسه ها با دلهره به آب می زدیم اما این رود زیبا که یادآور خاطرات جوانی هزاران اهوازی و بلکه خوزستانی است، اکنون در حال احتضار است به طوری که وقتی این جوی متعفن را با منظره غروب های دل انگیز کارون در گذشته مقایسه می کنم اشک از چشمانم سرازیر می شود.

'أمل' نیز آرزو می کند: رودخانه کارون زنده بماند و فرزندانش آن را پر آب ببینند.

او هم می خواهد در روزهایی که به نام محیط زیست ثبت شده، آرزویش را با هفت میلیارد نفر ساکنان این جهان در میان بگذارد.

این شهروند اهوازی ادامه می دهد: کارون برای اهوازی ها و شاید بیشتر خوزستانی ها فقط یک رودخانه نیست و مردم این دیار وابستگی ها و خاطرات متفاوتی از این رودخانه دارند.

أمل می گوید: آرزو دارم سازمان های دولتی و صنعتی به محیط زیست احترام بگذارند، آبی که صدها و هزاران سال در این رودخانه جاری بوده را انتقال ندهند، سد نسازند و فاضلاب های صنعتی و بیمارستانی و شهری را به آن وارد نکنند و به بهانه درست کردن پارک و ساحل به حریم کارون تجاوز نکنند ؛ چون وجب به وجب این رودخانه زندگی و نفس های مردم یک استان است.

سیاره آرزوها

سازمان ملل متحد از سال 1972، پنجم ژوئن برابر 15 خرداد را 'روز جهانی محیط زیست' اعلام کرد. به همین مناسبت در ایران 15 تا 21 خرداد هر سال به عنوان هفته محیط زیست نامگذاری شده است. هدف از نامیدن این هفته افزایش آگاهی مردم برای نگهداری محیط زیست و تحریک سیاستمداران به گرفتن تصمیماتی برای رویارویی با تخریب محیط زیست است.

'هفت میلیارد آرزو، یک سیاره، درست مصرف کنیم' شعار امسال روز جهانی محیط زیست است. این شعار به این دلیل انتخاب شده که همه جهانیان به خاطر بیاورند فقط یک 'زمین' برای زندگی کردن دارند. تحقق آرمان های آنها نیز می تواند موجب اتحاد و همزیستی شود.

بر همین اساس دوستداران محیط زیست امسال کمپین هایی راه اندازی کرده و از مردم خواسته اند آرزوهای زیست محیطی خود را بگویند و با جهانیان به اشتراک بگذارند، شاید به این وسیله بتوانند جلوی تخریب ها را بگیرند.

کارون؛ اولین آرزو

از حدود یک دهه پیش که شرایط رودخانه های خوزستان از جمله کارون بحرانی شده، مردم نیز به سرنوشت این رودخانه حساس شده اند.

هزاران خوزستانی به خصوص اهوازی ها، از سه سال پیش با تشکیل هفت زنجیره انسانی حفاظت از کارون، آرزوی خود را مبنی بر احیای این رودخانه اعلام کردند و بهره برداری صحیح سازمان ها را از این رودخانه را خواستار شدند اما از زمان تشکیل این زنجیره ها تاکنون اتفاق خاصی رخ نداده است.

اجرای هفت طرح انتقال آب از سرچشمه های کارون و سدسازی بی رویه، دبی این رودخانه را به کمتر از 200 مترمکعب برثانیه رسانده است. شش طرح عظیم انتقال آب نیز در مرحله اجرا و مطالعات است. فاضلاب هفت شهر و 203 روستای مسیر، 9 صنعت آلاینده و پساب های کشاورزی و آبزی پروری همچنان به این رودخانه تخلیه می شود. همه اینها دست به دست هم داده تا از پرآب ترین رود ایران تنها آب باریکه ای بماند که از میان جزیره های ریز و درشت و بوی تعفن و فاضلاب خود را به دریا برساند.

استثمار یک رودخانه

مدیرکل حفاظت محیط زیست خوزستان می گوید: رودخانه کارون از سرچشمه اش در کوهستان تا جلگه خوزستان، بنا به موقعیت جغرافیایی هر منطقه خدمات متنوعی به بهره برداران خود ارائه می دهد: در منطقه کوهستانی با احداث سدهای بزرگی چون کارون 4، کارون3، عباسپور، مسجدسلیمان و گتوند در تولید چند هزار مگاواتی برق و کسب درآمد میلیاردی از این بخش سهم بسزایی در کشور دارد به طور مثال تنها از نیروگاه سد گتوند با تولید حدود یک هزار مگاوات، سالانه سه هزار و 600 میلیارد ریال درآمد دارد.

احمدرضا لاهیجان زاده با اشاره به استفاده از ذخایر سدها برای تولیدات صنعت، کشاورزی و آشامیدنی می افزاید: کارون با ورود به جلگه خوزستان منشا تولیدات دیگر همچون میلیون ها تن محصولات کشاورزی اعم از محصول استراتژیک گندم و جو و 900 هزار تن شکر ناشی از تولید سالانه 9 میلیون تن نیشکر و صیفی جات و باغات و ده ها هزار تن محصولات شیلات و آبزی پروری می شود.

وی اضافه می کند: صنایع نفت و گاز، پالایشگاه آبادان و 21 واحد پتروشیمی و هشت صنعت بزرگ فولادی و فلزی به برکت آب کارون قادر به ادامه حیات هستند.

لاهیجان زاده با بیان اینکه نیاز نیروگاه های بزرگ گازی و سیکل ترکیبی نظیر رامین، زرگان و نیروگاه های آبادان و خرمشهر از طریق کارون تامین می شود، اظهار می کند: آب آشامیدنی نزدیک به چهار میلیون نفر جمعیت خوزستان نیز از این رودخانه تامین می شود که البته به همه اینها باید تاثیرات اکوسیستمی و اقلیمی و گردشگری را اضافه کرد.

وی در ادامه تصریح می کند: با این حال تمام نگاه ها به کارون در طول دهه های گذشته صرفا نگاه یکسوگرایانه و بهره برداری صرفا یکطرفه بوده و هیچگاه بهره برداران نه تنها در قبال این خدمات بی شائبه و نعمات رایگان خدمت متقابلی برای این رودخانه انجام نداده اند بلکه با تخلیه فاضلاب های صنعتی، زهاب های کشاورزی و آبزی پروری، فاضلاب های شهری، سدسازی های بعضا غیرکارشناسی و تغییر در مسیر آبراهه ها خسارت جبران ناپذیری نیز به این رودخانه وارد کرده اند.

این مسوول اضافه می کند: واقعا همیشه جای این سوال باقی است که وزارت نیرو که سال های سال، هزاران میلیارد ریال درآمد برای دادن مجوز برداشت آب کارون و هزاران میلیارد ریال فروش آب و برق مصرفی درآمد برای دولت کسب می کند، چرا درصدی از همین درآمد را به احیا و بهبود رودخانه اختصاص نمی دهد؟

وی اضافه می کند: صنعتی مانند پتروشیمی که به دلیل دسترسی به انرژی ارزان سودها و درآمدهای بالایی کسب می کند حاضر نیست خسارت های خود را جبران کند که این مساله برای وزارت جهاد کشاورزی که سالانه میلیون ها تن محصول کشاورزی و آبزی پروری از برکت وجود کارون و دز تولید می کند اما هیچ سهمی از بابت این درآمد به احیای کارون اختصاص نمی دهد نیز صادق است.

لاهیجان زاده با تاکید بر اینکه همه بهره برداران اعم از وزارت نیرو، نفت و جهاد کشاورزی باید به میدان بیایند و سهم خود را در احیای کارون ادا کنند اظهار می کند: البته ممکن است این موضوع نیاز به اصلاح قوانین داشته باشد اما تا آن زمان وزارت نیرو که رودخانه منبع درآمدی آن است باید بهبود وضعیت فاضلاب های شهری و انسانی و تولید آب با کیفیت برای مردم را در اولویت قرار دهد.

وی تصریح می کند: تقاضای ما این است که به همان اندازه که کارون در مقیاس ملی خدمات عرضه می کند به همان مقیاس هم اعتبار لازم به آن تعلق گیرد، به عبارتی سهم درآمدزایی رودخانه ها مشخص و متناسب با آن مباحث محیط زیست و بهداشتی رودخانه ارتقا یابد و به مشکلات آن توجه شود.

عضو هیات علمی گروه اقتصاد دانشگاه شهید چمران اهواز نیز در همین خصوص معتقد است: ابتدا باید منافع رودخانه کارون شناسایی و ارزش گذاری شود.

امیرحسین منتظرحجت می گوید: به دلیل عمومی بودن کالاها و خدمات زیست محیطی، قیمت آنها در بازار تعیین نمی شود و برای ارزش گذاری آنها به تکنیک های خاص اقتصادی نیاز است در این راستا، ابتدا باید منافع و موهبت های زیست محیطی شناسایی و سپس بر حسب نوع استفاده کننده، ارزشگذاری شود.

وی مهمترین مزیت ارزش گذاری منابع طبیعی از جمله رودخانه کارون را استفاده از خروجی آن برای سیاست گذاران و جامعه می داند و می افزاید: تحلیل هزینه-فایده و تحلیل ریسک و به طور کلی ارزیابی اقتصادی پروژه ها بر پایه همین اطلاعات صورت می گیرد و می تواند آگاهی جامعه را نسبت به منافعی که از آن بهره مند هستند بالا ببرد.

منتظرحجت می گوید: یکی از دلایل کاهش دبی آب رودخانه کارون، عدم ارزیابی اقتصادی پروژه های اجرا شده در محدوده آن با تکیه بر ارزیابی های زیست محیطی است و پروژه هایی از قبیل ساخت سدها، آب بندها و کانال های آبیاری همه و همه بدون مطالعه آثار زیست محیطی آن اجرا شده است.

این محقق اقتصاد محیط زیست تصریح می کند: تخصیص آب کارون به استان های اصفهان، یزد و کرمان نیز چنانچه توسط دولت صورت گیرد تخصیصی ناکارا خواهد بود که موجب تلف شدن منابع آب می شود.

وی یکی دیگر از کاربردهای ارزشگذاری منابع طبیعی را آگاه سازی جامعه عنوان می کند و می افزاید: در صورتی که جامعه منافع یک منبع طبیعی مانند رودخانه کارون را بداند برای حفاظت از آن بیشتر تلاش می کند و همکاری بیشتری با سیاست های حفاظتی دولت خواهند داشت.

به گفته وی، اعداد به دست آمده از ارزشگذاری رودخانه کارون می تواند در حسابداری ملی (حسابداری سبز) مورد استفاده قرار گیرد و سهم رودخانه کارون در تولید ناخالص استان را مشخص سازد در نتیجه اهمیت آن در ایجاد تولید و اشتغال روشن تر می شود و می توان بر پایه سهم بدست آمده، اعتبارات لازم برای حفاظت از رودخانه را در راستای توسعه ای پایدار تخصیص داد.

عضو شورای فناوری دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور می افزاید: اکنون کارون توسط سدها، بهره برداران بالا و پایین دست و شبکه های آبرسانی روباز و کم راندمان تهدید می شود، علاوه بر این قیمت نادرست آب تخصیص یافته به بخش های کشاورزی، صنعتی و شهری موجب برداشت بیش از حد از منابع آب این رودخانه شده و آلودگی بیشتر آن را در پی داشته است از سوی دیگر آلودگی بیشتر، هزینه های اجتماعی را افزایش می دهد و موجب افزایش هزینه های درمانی و اجتناب از آلودگی در سبد مصرفی خانوار می شود.

وی تاکید می کند: رسالت دستگاه های مسئول در قبال رودخانه کارون این است که از اطلاعات به دست آمده از ارزشگذاری رودخانه برای برنامه ریزی و مدیریت درست منابع آن استفاده کنند، از سویی دیگر، تشکل ها و احزاب سبز نیز با درک درست ارزش رودخانه کارون می توانند سطح آگاهی های جامعه را ارتقا بخشند و فشارهای اجتماعی را برای محافظت از رودخانه کارون افزایش دهند.

این عضو انجمن ریزگردهای دانشگاه شهید چمران اهواز ادامه می دهد: رودخانه کارون منافع مختلفی برای جامعه و ساکنان پیرامونی خود دارد و خدمات زیادی به آنها ارایه می کند که با توجه به درک اهمیت ارزشگذاری رودخانه کارون، می توان منافع آن را دسته بندی و روش های ارزشگذاری آن را توصیف کرد.

منتظرحجت توضیح می دهد: این منافع می تواند به طور مستقیم استفاده شوند؛ به عنوان مثال برای آشامیدنی، کشاورزی، صنعت، ماهیگیری، تفریح و گردشگری و در روستاها نیز برای دامداری، خوراک دام و صنایع دستی.

این محقق اقتصاد محیط زیست، اضافه می کند: منافع ممکن است به طور غیرمستقیم استفاده شوند که از آن جمله می توان به خدمات اکولوژیکی رودخانه کارون اشاره کرد که مجموعه ای از خدمات جذب گرد و غبار، تنظیم رطوبت، جلوگیری از سیلاب، ممانعت از طوفان، تنظیم آب در سفره های زیرزمینی و در یک کلام حفظ چرخه اکولوژیکی را شامل می شود همچنین حفظ تنوع زیستی از دیگر منافع غیر مستقیم رودخانه کارون است که پناهگاه امنی برای آبزیان، پرندگان و گیاهان است.

وی دسته دیگر منافع رودخانه کارون را 'غیراستفاده ای' می داند؛ به این معنی که افراد در زمان حاضر از منافع رودخانه بهره مند نمی شوند.

منتظرحجت توضیح می دهد: این دسته از افراد عموما در نقاط دور دست استان یا خارج از آن زندگی می کنند و تاکنون رودخانه را ندیده اند اما حفظ رودخانه کارون را یا به دلیل مصارف آتی (استفاده کنندگان بالقوه) یا به دلیل اینکه یک میراث طبیعی است، مهم می دانند و در جمع تقاضاکنندگان آن قرار می گیرند بنابراین پس از شناخت منافع و استفاده کنندگان منافع رودخانه می توان از روش های بازاری یا مشروط (غیربازاری) ارزش منافع را استخراج کرد.

دبیر کل سازمان ملل متحد در پیامی به مناسبت روز جهانی محیط زیست در مورد مصرف نامناسب منابع طبیعی، هشدار داده و گفته است: بسیاری از زیست بوم های کره زمین به نزدیکی نقطه حساس غیر قابل بازگشت رسیده اند در حالی که هدف توسعه پایدار جهانی افزایش کیفیت زندگی مردم بدون نابودی زیست محیطی و لطمه زدن به منابع مورد نیاز نسل های آینده است.

بان کی مون تاکید کرده است: اجازه دهید تا روز جهانی محیط زیست را با هوشیاری افزون نسبت به اثرات زیست بومی فعالیت هایمان جشن بگیریم، اجازه دهید درباره پیامدهای زیست محیطی فعالیت هایمان فکر کنیم و اجازه دهید میهمانداران بهتری برای سیاره خود باشیم
منبع: ایرنا