حال اقیانوس‌ها خوب نیست /گ

موضوع دیگر، دنیای کاملا متفاوت حاکم بر اعماق اقیانوس هاست. تصور کنید در این لحظه که روزنامه می خوانید بر هر سانتی متر مربع از پوست بدن شما یک کیلوگرم نیرو به واسطه فشار هوا وارد می شود، بی آن که اصلا متوجه باشید. وقتی به داخل آب استخر شیرجه می روید، فشار هوا به همراه فشار آب، مجموع نیروی وارد شده بر هر سانتی متر مربع از بدن شما را به 2 کیلوگرم افزایش می دهد؛ در حالی که به ازای هر 10 متری که در عمق آب نفوذ می کنید، یک کیلوگرم فشار بیشتر بر بدن شما یا هر موجود زنده و غیرزنده دیگری وارد خواهد شد. تصور کنید موجوداتی که در عمق یک کیلومتری اعماق آب زندگی می کنند فشار بیش از 100 کیلوگرمی را بر هر سانتی متر مربع از بدن خود باید تحمل کنند. این فشاری است که پیشرفته ترین زیردریایی های ساخته بشر قادر به تحمل آن هستند. در اینجاست که قدرت طبیعت از آستین این موجودات مهجور اعماق دریاها بیرون می آید تا به ما نشان دهد با آن که تصور می کنیم خیلی چیزها را از سیاره مان می دانیم و به قصد شناخت دنیاهای دیگر، فضاپیماهای متعددی را عازم میلیاردها کیلومتر دورتر کرده ایم، هنوز دانسته هایمان از اعماق آب های سیاره خودمان نسبت به دنیاهای دیگر تعریفی ندارد.

نخستین گهواره حیات در زمین

این حجم عظیم از آ ب ها در سیاره ما قریب به 3.5 میلیارد سال به باغچه ای برای رویش بذر نخستین جوانه های حیات تبدیل شد. جلبک های تک سلولی و فیتوپلانکتون های فتوسنترکننده در روزگاری که طول شبانه روز به نصف مقدار فعلی بود و زمین سریع تر از امروز به گرد خود می چرخید، به طور بی سابقه ای در آب های اقیانوس های سیاره جوان ما تکثیر کردند و به طرز شگفت انگیزی با تبدیل دی اکسیدکربن فراوان موجود در جو به اکسیژن طی فرآیند فتوسنتز، جوی غنی از اکسیژن را به وجود آوردند؛ جوی که زمینه ساز رویش اشکال دیگر حیات در میلیون ها سال بعد شد. جلبک های فتوسنتزکننده در محیط مساعد اقیانوس ها توانستند سیاره ای یگانه در کل هستی بسازند. شکل گیری موجودات زنده پرسلولی در اقیانوس ها دومین ابتکار مهم خالق طبیعت بود و کار تا آنجا پیش رفت که حدود 500 میلیون سال پیش، نخستین مهره داران سر و کله شان در دریاها پیدا شد. مهره دارانی که امروزه تنوعشان به بیش از 64 هزار گونه شناخته شده در دریاها و خشکی ها رسیده است و البته هنوز بخش عمده ای از آنها شناسایی و طبقه بندی نشده اند.

زیست شناسان برای این که توضیح دهند چه اتفاقی افتاد که پای موجودات زنده از دریاها به خشکی ها باز شد توضیحات گوناگونی داده اند؛ اما در این که بذر حیات در سیاره ما در محیط اقیانوس ها روییده و تکامل یافته است، شکی نیست. اقیانوس ها و موجودات آبزی به دنیای زمینی ما هویت بخشیده اند و اگر قرار باشد روزی این پهنه آبی پرشکوه، جای مناسبی برای زندگی موجودات زنده نباشد، آرامشش به طرق مختلف خدشه دار شود و قوانین چند هزار میلیون ساله اش از سر نادانی انسان ها زیر پا گذاشته شود، آن وقت است که طبیعت، چهره قاطع خود را به قانون شکنان نشان خواهد داد.

طبیعت ثابت کرده است قدرت مدیریت امور را دارد و از همین رو ست که زمین شناسان و زیست شناسان با ارائه هزاران مدرک ریز و درشت می گویند سیاره ما روزهای بسیار عجیبی به خود دیده است؛ مثل زمانی که ارتفاع یخ ها در مناطق استوایی حتی به 6 متر می رسید و زمین بسیار شبیه گلوله برفی بود. با آن که بخش عمده ای از حیات روی زمین در همان زمان ها منقرض شد، اما کماکان شکل هایی از حیات زیر پوسته ضخیم یخی در اقیانوس ها به حیات خود ادامه دادند. حیات روی زمین به هر شکلی ادامه یافته است؛ چه زمانی که حدود 250 میلیون سال پیش تجزیه ابرقاره پانگه آ آغاز شد و بتدریج 93 تا 97 درصد از موجودات آن زمان منقرض شدند و چه 65 میلیون سال پیش که به نظر می رسد، برخورد شهابسنگ بسیار بزرگی به زمین، انقراض دایناسورها را رقم زد و زمینه برای پیدایش پستانداران کوچک و ازجمله انسان ها فراهم شد. در تمام این دوران کلیت حیات ضربه ای نخورد و فقط عده ای رفتند و جایشان را به موجودات دیگری دادند.

امروزه نیز با آن که بسیاری از سیاستمداران و فعالان محیط زیست خطر گرمایش جهانی، تهدید زباله ها، انقراض موجودات زنده و گسترش تسلیحات کشتار جمعی را خطری نه فقط برای انسان ها که فاجعه ای برای آینده حیات روی زمین قلمداد می کنند، نتایج پژوهش ها از واقعیت دیگری خبر می دهد. اکنون زیست شناسان می گویند برخی موجودات زنده حتی در صورت بروز جنگ های اتمی و رواج تشعشعات مرگبار در این سیاره می توانند به حیات خود ادامه بدهند و جهت دیگری به روند تکامل بدهند، به گونه ای که حتی اگر بخش اعظم حیات در زمین بر اثر نابخردی انسان ها دچار نابودی شود، هزاران و شاید میلیون ها سال بعد سر و کله گونه های دیگری از موجودات زنده پیدا شود که احتمالا شباهت چندانی به گونه های امروزی ساکن در زمین ندارد. پس حیات و سیاره زمین اصولا در خطر نیستند. نابودی و انقراض جزئی از تاریخ تکامل حیات در این سیاره بوده است و در این میان ما انسان ها هستیم که در کشاکش تحولاتی که خواسته و ناخواسته برای این سیاره رقم می زنیم ممکن است خیلی ساده تر از آنچه تصور می کنیم نسل های بعدمان را از نعمت زندگی در این سیاره محروم کنیم؛ اتفاقی که انسان ـ دیرین شناسان می گویند به دلیلی ناشناخته، حدود 20 هزار سال پیش برای عموزادگان نئاندرتال ما افتاد و از آن زمان به بعد نسل انسان های نئاندرتال از پهنه این سیاره رخت بربست.

آنچه امروز اقیانوس ها را تهدید می کند

پهنه وسیع اقیانوس ها موجب شده برخی سیاستمداران و مدیران کوته بین در قرن های اخیر به تصور این که تخلیه زباله ها در وسعت بیکران دریاها قطره ای است که در دریاها گم می شود، موجب شده پس از دهه ها تداوم این کار، حالا آدمیان با هزاران میلیارد قطعه زباله تجمع یافته در اقیانوس ها مواجه شوند. آثار زیانبار تلنبار شدن زباله ها و پساب ها در سطح و اعماق اقیانوس ها به صورت کاهش جمعیت موجودات زنده، جایگزینی مواد سمی در بدن آنها، افزایش جمعیت جلبک ها و کشندهای سرخ در نواحی ساحلی و اثر منفی بر اقتصاد شهرهای ساحلی وابسته به دریا اکنون بتدریج خود را نشان می دهد. امروز سیاستمداران و مدیران باید باور کنند تداوم اداره عادی کشور و شرکت های آنها در گرو حفظ محیط زیست دریاهاست و باید زباله ها را با صرف هزینه به روش های علمی بازیافت و دفع کنند.

گسترش گردشگری و عدم آموزش گردشگران برای حفاظت از نواحی ساحلی و بویژه اکوسیستم صخره های مرجانی موجب وارد آمدن خسارت های جبران ناپذیر به این نواحی بی نظیر زیست محیطی شده است. گرمایش جهانی و افزایش دمای متوسط اقیانوس ها، آن هم در محیطی که قالب موجودات خونسرد هستند و افزایش دما به معنی نابودی فرآیند زندگی و تولیدمثل یا مهاجرت و ورود آنها به قلمروی دیگر موجودات زنده است موجب شده بسیاری از چرخه های غذایی در محیط زیست دریاها دستخوش آسیب های جبران ناپذیر شود. اینجاست که اهمیت آموزش بویژه آموزش نسل های بعدی برای باور کردن خطری که زندگی انسان ها را تهدید می کند باید از مرحله شعار به جزئی از آموزش های درسی و قوانین سختگیرانه شهروندی تبدیل شود.

افزایش جمعیت کره زمین و فشار بر دریاها برای صید بی رویه و به دام انداختن حجم بیشتری از آبزیان به عنوان یکی از اصلی ترین منابع غذایی موجب شده جمعیت ماهیان دارای ارزش شیلاتی در سالیان اخیر سیر قهقرایی داشته باشد و مجموع صید صیادان با وجود بهره گیری از دقیق ترین فناوری ها برای یافتن گله های ماهیان با سیرنزولی روبه رو شود. راهکار علم برای حل مشکل نیاز انسان ها به پروتئین و اسیدهای چرب غیراشباع موجود در بدن آبزیان، تکیه بر اصول مدیریت نواحی ساحلی مبنی بر اجتناب از صید گونه های در معرض خطر و توسعه فناوری های نوین آبزی پروری به منظور تامین نیاز بازار و ایجاد اشتغال برای جوامع مبتنی بر صیادی است. خوشبختانه در سال های اخیر گام های موثری در این زمینه که البته رنگ و بوی بازاری دارد، برداشته شده است.حال اقیانوس ها به عنوان ریه های زمین و تأمین کننده نیمی از اکسیژن مورد نیاز ما در آستانه 18 خرداد، روز جهانی اقیانوس ها چندان مساعد نیست. خطر را جدی بگیریم!

منبع: جام جم