هرمزگان سرزمین صنایع دستی تا آبزیان /گ

در کنار تفریح و گردش دغدغه خرید سوغاتی را نداشته باشید و راحت به تمام برنامه هایتان برسید. سوغات و صنایع دستی بندرعباس تنوع بسیاری دارد که بعضی از آن ها بومی شهر بندرعباس و بعضی از دیگر شهرهای استان هرمزگان به بندرعباس می آورند.

می توانیم صنایع دستی چون حصیر بافی، گلابتون دوزی،پارچه های سوزن دوزی شده و صنایع دریایی را به عنوان سوغات استان هرمزگان تهیه کنیم. که در مطلب مربوط به صنایع دستی بندرعباس به آن خواهیم پرداخت. خرما، ارده، مرکبات، ماهی و میگو سوغات خوراکی بندرعباس هستند و شهرت بسیاری دارند.

خرمای بندرعباس، بسیار خوش طعم و مرغوب است. استان هرمزگان به دلیل آب و هوای گرم و خشک بستری مناسبی را برای بعمل آمدن خرما فراهم کرده است. شهرستان حاجی آباد، میناب، رودآب که در نزدیکی شهر بندر عباس قرار دارند از عمده تولیدکنندگان خرمای استان هستند.

سالانه حدود ۲۰ درصد از خرمای هرمزگان به کشورهای حاشیه خلیج فارس، اروپا، آسیای میانه و آمریکا صادر می شوند و بخشی از آن برای مصرف داخلی است. انواع درجه ۲ و ۳ آن را برای فرآورده هایی چون چیپس خرما، عسل خرما، شیره ی خرما و …. استفاده می کنند. خرمای بندرعباس و استان هرمزگان انواع مختلفی مانند مرادسنگ، خنیزی، پیارم، مضافتی و کریته دارد.

خرمای بعنوان سوغاتی شهر بندرعباس ،بدلیل قیمت مناسب و ارزش غذایی بالا گزینه خوبی است پس خرید آن را از یاد نبرید. همچنین مصرف خرما در کنا نوشیدنی هایی چون چای و شیر خالی از لطف نیست پیشنهاد میکنم حتما امتحان کنید.

سوغاتی دیگر بندر عباس که میتوان به آن اشاره کرد مرکبات بندرعباس و فرآورده های حاصل از آنهاست. بندر عباس و شهرستان های استان هرمزگان دارای باغات مرکباتی هستند که سالانه درصدی از نیاز استان های اطراف خود و کشورهای حاشیه خلیج فارس را در این زمینه تامین می کنند. مرکباتی که در استان هرمزگان کشت می شوند و در شهر بندر عباس به چشم میخورد نارنگی، پرتقال، لیمو لیسبون، لیمو شیرین، نارنج، گریپ فروت و لیموترش است. در فصل بهار اگر سفری به شهر بندرعباس داشتید می توانید این میوه های خوش طعم را تهیه کنید و از خوردنشان لذت ببرید.

از آنجا که بندرعباس و دیگر بنادر استان هرمزگان در کنار دریای خلیج فارس که منبع غنی انواع مختلف ماهی، میگو و آبزیان هست، یکی از شغل های کهن مردم این مناطق ماهیگیری است که بصورت سنتی و یا مدرن انجام میشود. و می توان گفت ماهی و میگو سوغات معروف بندرعباس هستند.

در بازارهای بندرعباس و حاشیه دریا صیادانی به چشم میخورند که ماهی های صید شده خود را می فروشند. ماهی تن، سنگسر، ساردین، هامور، سرخو، میش ماهی و مقوا ماهی هایی هستند که صید می شوند و در بندر عباس به راحتی می توانیم به آن ها دسترسی داشته باشیم. من اگر جای شما باشم این ماهی های خوشمزه را برای یکبار هم که شده امتحان می کنم مطمئنا مشتری دائمی خواهید شد و حتی میتوانید به همراه خود به شهرتان ببرید.

میگو هم یکی دیگر از آبزیانی است که در بندر عباس و هرمزگان طرفداران خاص خود را دارد. میگو نیز مانند ماهی ها جزو غذاهای دریایی است که سرشار از ویتامین A,B,C,D,E و آهن، منیزیم، فسفر، آهن، کلسیم و روی است، این خواص میگو نسبت به سایر آبزیان بیشتر است و برای بدن انسان مفید است.

روایت کهن صنایع دستی و دیرینگی آن به ایران باستان می رسد که در پیوستگی تاریخ از دوران گذشته تا حال از روزگار شوکت کاخ ها و ازدحام در کوی برزن ها و بازار ها تا به امروز در هر دوره ای به نوعی نمایان شده است.

هنرمند با دم های غنیمت عمر و لحظات گذرای زندگی خویش همواره خاطرات لذتبخش را زنده ساخته ، آن را آراسته ، پیراسته و در پایان اثری به جای نهاده که یادآور تاثرات او از نمایش های هستی است.

این حالات و احساسات لطیف گاه با سرپنجه سفالگری در گل و گاه بر پاره سنگی ثبت شده است. گلیم و گبه ای را خوش نقش ساخته و در میان نقوش زری های گلابتون و یا پارچه ای قلمکار ، آرام و قرار یافته و با استفاده از رمز و راز و اشاره ، هم صحبتی با ما را آغاز کرده است. صنایع دستی حاصل سخت کوشی بشر اولیه در استفاده مستقیم از ننعمت های فراوان به منظور رفع نیازهای زندگی بوده است.

ویژگی ارزنده این هنر صنعت اصیل همچون ارزش افزوده بسیار بالا نیاز اندک به سرمایه گذاری برای ایجاد شغل ،دسترسی سریع به مواد اولیه و ابزار کار داخلی ، قابلیت توسعه در کلیه مناطق کشوری ، نداشتن آثار مخرب زیست محیطی ،ایجاد درآمد مکمل جاذبه جهانگردی و مبادلات فرهنگی مسئولان و برنامه ریزان ممالک مختلف را بر آن داشته است که در برنامه های توسعه اقتصادی و اجتماعی جایگاه ویژه ای را برای آن قائل شوند.

استان هرمزگان هم با توجه به بافت سنتی ،آداب و رسوم خاص و فرهنگی غنی و ریشه دار، از قدیم الایام بخش مهمی از انواع صنایع دستس را در خود جای داده و به همین جهت همواره در طول تاریخ مورد توجه محققان و تاریخ شناسان گوناگون قرار گرفته است. با در نظر گرفتن این مهم و در راستای اهداف برنامه سوم توسعه مدیریت صنایع دستی استان هرمزگان، برنامه ها و سیاست هایی را تعیین و اجرا کرده است.

هر چند که اجرای طرح های مصوب به همراه تنوع ارگان ها و سازمان هایی که به صورت موازی در امر صنایع دستی عمل می کنند اشکالات مهم و بعضا جبران ناپذیری را به همراه داشته است لیکن بحمدالله با تصویب تغییر شرکت سهامی صنایع دستی به سازمان صنایع دستی، یکپارچگی بیشتر و نتایج بس مفیدتری را در آینده شاهد خواهیم بود.

در هر صورت در برنامه پنج ساله سوم توسعه، این مدیریت اقدامات بسیاری را در بخش های مختلف آموزش ،تحقیق و توسعه رشته -های رو به زوال ،توسعه مراکز آموزشی ،توسعه رشته های آموزشی ، اعطای مجوزهایلازم و تسهیلات و بسیاری اقدامات جدی و زیربنایی دیگر به انجام رسانیده است که به صورت مدون در گزارش پیوست مراتب طرح شده و دلایل عدم و عدم تحقق اهداف پیش بینی شده مورد بررسی قرار گرفته است.

در استان هرمزگان صنایع دستی بومی از جایگاهی ویژه در فرهنگ و سنت­های مردم برخوردار است. بعنوان مثال رودوزیهای سنتی که از جمله مهمترین رشته­ های صنایع دستی این منطقه است. جز لاینفک پوشش بومی زنان و دختران منطقه می­باشد و یا نوعی حصیر به نام «تک» در نواحی روستایی هم بعنوان زیرانداز و هم بعنوان بخشی از پوشش سقف خانه­ ها مورد استفاده قرار می­گیرد.

نکته دیگر اینکه با درنظر داشتن موقعیت مرزی استان و رویارویی ساکنان مدرسه با فرهنگ­های بیگانه، محفوظ­ ماندن این جایگاه و استفاده از صنایع دستی بویژه در پوشش خانم­ها بسیار ارزشمند است و حاکی از توجه و عنایت مردم استان به اینگونه صنایع و حفظ نمادهای سنتی و بومی منطقه است.

تولیدات صنعتگران این منطقه بسته به نوع محصول مصارف ویژه­ای دارند که به اختصار به آنها اشاره می­شود: محصولات سفالی: تولیدات سفالگران مینابی عمدتاً ظروف سفالی می­باشد که از آن جمله اند: نوعی کوزه آب به نام «جهله» انواع گلدان، قلیان، سرقلیان، اسفندسوز درباز و قفسی «گشته­سوز» این ظروف سفالی بیشتر توسط ساکنین نواحی روستایی مورد استفاده قرار می­گیرد.

محصولات حصیری مشتمل بر: سجاده حصیری، بادبزن، نوعی سبد حصیری گرد و دردار بلند جهت نگهداری البسه، نوعی زیرانداز به نام «تک» که در نواحی روستایی به منظور پوشاندن سقف خانه­ ها نیز مورد استفاده قرار می­گیرد، درپوش کوزه، نوعی سینی گرد و بزرگ به نام «سپ»، «دمکش»، گلدان حصیری، ظرف میوه، ظرف نگهداری نان «کفه».

بافته­ های داری سنتی شامل: قالی افشار، انواع گلیم، خورجین، نوعی روانداز با پرزهای بلند به نام «خرسک» که گاهی به عنوان زیرانداز مورد استفاده قرار می­گیرد، جاجیم، گبه.

صنایع دستی دریایی (محصولات صدفی) شامل: انواع مجسمه، تابلو نقش برجسته، آویز، پرده و زیورآلات که بیشتر کاربرد صنعتی دارند.

صنایع دستی استان هرمزگان از جمله صنایعی است که بیش تر جنبه مصرف محلی داشته و شامل: سفال گری، گلابتون دوزی، شک دوزی، شیریكی پیچ، خوس دوزی، بادوله دوزی، چادرشب بافی، قالی بافی، سبدبافی، حصیربافی، سوزن دوزی، صنایع صدفی، عبادوزی، درب و پنچره چوبی، كرچاب، خورجین، ملیله دوزی دور لباس، كوزه سازی و صنایع دستی دریایی هم چون لنج سازی است. صنایع دستی موجود در استان هرمزگان عمدتاً فصلی بوده و ۹۰ درصد تولیدکنندگان را زنان تشکیل می دهند.

زردوزی که در نقاط مختلف ایران به «کم دوزی»، «گلدوزی»، «برودری دوزی» و «کمان دوزی» شهرت دارد، در اکثر نقاط ایران رواج دارد و در استان هرمزگان بویژه شهرهای بندر لنگه، بندر عباس و میناب رونق بسیار دارد.

از گلابتون دوزی برای تولیداتی نظیر دمپایی، شلوار های زنانه، سر آستین، پیش سینه، دور یقه، لبه پرده، دیوارکوب، پشتی، کوسن، سجاده، جلد قرآن و تابلو استفاده می کنند و در صنعت دوخت طرح های زیبا و منقش بر روی پارچه با نوارهای طلایی، گلابتون دوزی نام دارد و در تزیین لباس های محلی زنان به كار می رود.

طرح اصلی آن از لباس های محلی زنان هند و بنگال اقتباس شده است. لباس های گلابتون دوزی بیش تر جنبه ی مصرف محلی دارند اما در حال حاضر به خاطر زیبایی نقوش و راحتی این لباس مورد توجه زنان دیگر نیز قرار گرفته اند. ابزار كار گلابتون دوزی عبارت اند از: قلاب، مداد، كپیه، چهار پایه یا هاون چوبی.

مناطق تولید قالیبافی در استان هرمزگان عبارتند از: بندرعباس, روستای درتوجان و بخش حاجی آباد. اغلب تولیدکنندگان را عشایر اسکان یافته ایلهای افشاریه ورائینی تشکیل داده که به تولید و تهیه انواع قالی و قالیچه, رویه پشتی و چنته مشغول هستند.

تولیدکنندگان معمولاً پشم مورد نیاز خود را از سیرجان خریداری کرده و خود به ریسیدن و رنگرزی آن اقدام می کنند. نوع گره رایج «گره فارسی» است و نقشه هایی که در بخش حاجی آباد و روستای «درتوجان» بافته می شود نقشه های افشاریه است که به نامهای بوته شاهی، ماه و ستاره ای، سه کله، خشتی، گنبدی، شکارگاه، بچه بغل، سماوری و ... معروف هستند.

حصیرهای بافته شده برای فرش زیرپا، پوشش سقف خانه ولوازم خانگی مورد استفاده قرار می گیرد. از حصیر بافی باید به عنوان رایج ترین و معمول ترین صنعت دستی استان هرمزگان نام برد، چرا که ماده اولیه مورد نیاز حصیر بافی برگ درخت خرما بوده اما در بعضی از آبادی های كرانه ای از نی هم حصیر می بافند و به حد وفور در اختیار صنعتگران است و تولید انواع فرآورده های حصیری که کاملاً جنبه مصرفی دارد در استان شایع است.

روستاهای میناب، یشاگرد، بندر لنگه و اطراف آن از مناطق مهم بافت حصیر است که اکثر کار آن توسط زنان و دختران منطقه صورت می گیرد. مواد اولیه مورد مصرف عبارت است از برگ درخت خرما(پیش مُغ) و ضایعات درخت خرما و گیاهی به نام «مور». حصیر بافان میناب در روستاهای بهمنی، چلو، نصیرابی، محمودی و قاسم آباد ساکن هستند.

این هنر به کمک نوارهای نقره ای باریک و برروی پارچه توری ریز بافت تجلی یافته و گاه ستاره هایی فلزی برروی پارچه قرار می گیرد، و ازآن برای تزئین مقنعه، دستار(چادر زنانه) استفاده می شود. پارچه مصرفی معمولاً به رنگ های سیاه، سفید، سبز و زرشکی است که هر دو روی پارچه شکل یکسان دارند.

نواری است كه با نخ های طلایی و نقره ای فلزی بافته می شود و بیش تر برای آستین، لبه و دور یقه پیراهن زنانه مورد استفاده قرار می گیرد. ابزار كار شامل: هاون چوبی، قرقره، نوار فلزی طلایی و نقره ای است.

نوعی هنر دستی مخصوص استان هرمزگان است که در شلوار زنانه، پشتی، پارچه های گل دار و روكش لباس استفاده می كنند و به جای نخ معمولی از نخ ابریشم و از زری كه بهترین آن نقره است، بهره می برند.

این هنر بیش تر بین ساكنان عرب زبان هرمزگان رواج دارد. بدین ترتیب كه به وسیله قالبی ویژه پارچه را با نشاسته آغشته ساخته تا شكل بگیرد.

سپس به وسیله نخ سفید ابریشمی به فاصله معین و با طرح گل های گوناگون، پارچه را به وسیله خار مانند كه از نقره نوک تیز است یا خار درخت خرما سوراخ می كردند و پیرامون آن را با ظرافت می دوختند و برای هر طرح و نقشه ای كه روی پارچه می دوختند، نامی انتخاب می كردند مانند:كلا ملباری، بوشهری، جلد ساعتی و مرغ شاه. بهترین گونه آن ها، كلاه مرغ شاه بود همه گونه های كلاه را «كلاه نجومی» می گفتند.

سوزن دوزی که در ناحیه بشاگرد رایج است. نوع دیگر از رودوزی است که فقط در بخش "بشاگرد" و توسط زنان و دختران روستایی به شیوه زنان بلوچ انجام می گیرد و دلیل آن نزدیکی منطقه به استان سیستان و بلوچستان است.

چادرشب بافی یا "کاربافی" از دیگر صنایع دستی استان هرمزگان است که در روستاهای کلیبی و سرریگان از توابع میناب و روستاهای سیروئیه, احمدیه و فارقان رواج دارد و صنعتگران این رشته در تمام طول سال به فعالیت اشتغال دارند.

از آنجا كه تور ابزار اصلی صیدماهی است. مردم محل به ویژه كسانی که از راه ماهی گیری زیست می كنند؛ به بافتن تور می پردازند. توربافی هنری ارثی و نیاكانی است كه به گونه دستی و ابتدایی رواج یافته است. در حال حاضر تور مورد نیاز صیادان توسط شیلات جنوب تامین می شود اما هنوز در برخی از آبادی ها و بندرهای هرمزگان توربافی رواج دارد.

گرگور، تله سیمی به شكل نیم دایره است كه به عنوان وسیله اصلی صید ماهیان كف زنی از آن ها استفاده می شود. گرگور سازی در حال حاضر به جهت كمبود و گرانی سیم ویژه آن كه وارداتی است رونق گذشته را ندارد ولی در صورت تهیه سیم آن در آبادی های صیادی، جزیره ها و بندرهای هرمزگان كم و بیش رواج دارد.

بادله دوزی یا «تلی بافی» عبارت است از بهم پیوستن چند نوع زری با یکدیگر به صورتی که زری بزرگ دروسط و زری های کوچک در اطراف قرار می گیرند. بادله به شکل نوارهایی با پهنای ۱۵ سانتیمتر تولید می شود که معمولاً برای لبه شلوارهای زنانه مورد استفاده قرار می گیرد.در این صنعت دستی، چند نوع زری دوزی را به هم می دوزند و از این راه پارچه ای به دست می آید كه بادوله نام می گیرد.

خرسک عبارت است از بافت نوعی فرش با پرزهای بلند و درشت بافت که بافت آن با رنگ های بسیار محدود انجام می شود. در بافت سنتی آن از رنگ طبیعی پشم استفاده می شده است. پرز, تار و پود کلفت آن از پشم است و از پود رو استفاده نمی شود.

در قدیم از آن به عنوان روانداز استفاده می کرده اند. امروزه از این نوع بافت برای تولید پادری و کناره در اندازه های مختلف استفاده می کنند. نقوش خرسک معمولاً هندسی بوده و بافت آن در روستای «درتوجان» رواج دارد.

از دیگر تولیدات استان هرمزگان شیریکی پیچ را می توان نام برد که مرکز تولید آن روستاهای بخش حاجی آباد بوده و دلیل رونق آن همسایگی منطقه با استان کرمان است.

چنته بافی در منطقه وشاگرد به وسیله دارهای زمینی و توسط زنان انجام می شود. نقش ها اغلب به صورت هندسی و ذهنی بافت است. اطراف چنته را به وسیله صدف های دریایی و منگوله های رنگی تزئین می کنند. از چنته بیشتر برای تزئین کپرها استفاده می شود.

سفال گری

سفال گری بیش تر در شهرستان های بندرعباس و میناب رواج دارد. بیش تر سفال گران این استان؛ خاک مورد نیاز خود را از درون روستاهای پیرامون تامین می كنند

منبع : مهر