شکوفایی جلبکی، منشاء بوی بد سواحل چابهار

با اولین شکوفایی کشند قرمز در آب‌های خلیج فارس و دریای عمان، اخیرا شاهد قهوه‌ای شدن آب و انتشار بوی نامطبوع از آب‌های جنوب کشور هستیم که به گفته رییس پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی و علوم جوی، شکوفایی جلبکی ناشی از گسترش آلاینده‌های آب است

کشند قرمز (Red Tide) پدیده‌ای است که در اثر تجمع بیش از حد جلبک‌های تک سلولی به وجود می‌آید. این پدیده بیشتر در آب‌های مناطق گرمسیری و گاه در نواحی نیمه گرمسیری بروز می‌کند و در شرایط خاصی، گونه‌های فیتوپلانکتونی (گونه پدیدآورنده کشند) از لحاظ تعداد چنان شکوفا شده و افزایش می‌یابند که در اثر تراکم بیش از حد این آبزیان، رنگ آب دریا تغییر می‌کند و با توجه به نوع رنگدانه‌هایی که برای جذب نور خورشید در گونه‌های مختلف پلانکتون وجود دارد، دریا ممکن است صورتی، بنفش، نارنجی، زرد، آبی، سبز، قهوه‌ای یا قرمز به نظر آید؛ با این حال رنگ قرمز معمول‌ترین نوع رنگدانه‌هاست و این پدیده به نام کشند قرمز معروف شده است.

کشندها پدیده‌هایی طبیعی هستند و تراکم آنها در منطقه پاسخی به افزایش فصلی سطوح مواد مغذی در دریاست. مواد غذایی ساحلی به ویژه فسفات‌ها معروف‌ترین عامل تشدید و دوام شکوفایی هستند.

تخلیه پساب‌های صنعتی و خانگی و کودهای شیمیایی که مملو از موادی چون نیترات‌ها و فسفات‌ها هستند، در دریا موجب فراهم شدن غذای زیاد برای فیتوپلانکتون‌ها و ازدیاد آنی جمعیت آنها می‌شود.

پدیده کشند قرمز نخستین بار مرداد سال 87 در خلیج فارس و دریای عمان مشاهده شد که عامل آن نوعی جلبک به نام «ککلودینیوم» بود و باعث نابودی بیش از 34 تن آبزی شد.

این غول قرمز در طی سالیان اجاره نشینی در آب‌های جنوب، اخیرا به رنگ قهوه‌ای تغییر رنگ داد و بوی بدی ایجاد کرد؛ به گونه‌ای که تنفس در شهر ساحلی جنوبی کشور دشوار شد.

شکوفایی جلبکی، عامل انتشار بوی نامطلوب

دکتر ناصر حاجی‌زاده ذاکر، رییس پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی و علوم جوی، تغییر رنگ آب به همراه بوی نامطلوب در منطقه گسترده‌ای از سواحل ایران در چابهار را ناشی از شکوفایی پدیده «کشند» دانست که شکوفایی این نوع جلبک منجر به تغییر رنگ آب همراه با بوی ناخوشایند شده است.

وی، کشند قرمز یا شکوفایی جلبکی مضر (Red Tide, Harmful Algal Bloom) را پدیده‌ای مخرب دانست که در محیط‌های آبی رخ می‌دهد و ادامه داد: این پدیده اغلب با تغییر رنگ سطح آب ناشی از رشد سریع و انباشت انواع‌ مشخصی از جلبک ریز همراه است که انواع متعددی از آنها ترکیبات شیمیایی با سمیت زیاد تولید می‌کنند.

حاجی‌زاده تاکید کرد: کشند قرمز می‌تواند اثرات مضر قابل ملاحظه‌ای بر روی سلامتی مردم، آبزیان، صنایع مهم همچون پرورش ماهی، پرورش صدف و صنعت ماهیگیری و کیفیت آب و محیط زیست مناطق ساحلی داشته باشد.

وی به اقدامات انجام شده در مرکز اقیانوس‌شناسی در دریای عمان و اقیانوس هند چابهار اشاره کرد و یادآور شد: از مراحل ابتدایی وقوع چند روز اخیر کشند قرمز در سواحل دریای عمان، این پژوهشگاه بلافاصله وقوع کشند قرمز را شناسایی کرده و اقدامات لازم برای تشخیص محدوده و نوع اثرات احتمالی بر روی محیط زیست دریایی را انجام داده است.

حاجی‌زاده اضافه کرد: علاوه بر آن بررسی‌ها و اقدامات لازم برای مقابله با کشند و ارائه نظرات کارشناسی و مشاوره‌ای به مسؤولین ذی‌ربط، بهره‌برداران منطقه از جمله صنایع بهره‌بردار از دریا و ساحل و فعالیت شیلاتی را به عمل آوردیم.

رییس پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی و علوم جوی با اشاره به تجربیات جهان، استفاده از پخش ترکیبات رس برای مقابله با کشندهای قرمز آب‌های ساحلی ایران را به عنوان یک راهکار اساسی قابل استفاده عنوان کرد و گفت: در این رابطه ضروری است بررسی‌ها و مطالعات تکمیلی برای شناسایی مؤثرترین ترکیبات رس برای استفاده و هم‌چنین مؤثرترین روش‌های پخش رس بر روی سطح آب با توجه به شرایط محلی منطقه وقوع کشند قرمز و مشخصات کشند قرمز رخ‌داده به عمل آید.

حاجی‌زاده ذاکر با بیان این‌که نتایج بررسی و تحقیقات پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی و علوم جوی در رابطه با مشخصات، اثرات و نوع کشند قرمز اخیر، متعاقبا منتشر خواهد شد، افزود: به زودی یک کارگاه و نشست تخصصی در این زمینه در مرکز اقیانوس‌شناسی دریای عمان و اقیانوس هند چابهار برگزار خواهد شد.

رس پاششی طرحی با موانع بسیار

به گزارش ایسنا، برای رهایی از شکوفایی کشند قرمز تاکنون روش‌های شیمیایی، بیولوژیکی و رس پاشی پیشنهاد شده است و نتایج تحقیقات محققان نشان داده که کم‌خطرترین روش، «رس پاششی» است.

در روش‌های شیمیایی باید از مواد شیمیایی استفاده شود که عوارضی بر محیط زیست و طبیعت به جای خواهد گذاشت و در روش‌های بیولوژیکی نیز ممکن است گونه‌ای که برای این کار در نظر گرفته می‌شود، در طولانی مدت به گونه مهاجم تبدیل شود؛ از این رو بهترین روش «رس پاششی» خواهد بود.

در روش «رس پاششی»، دوغاب رس بر روی پلانگتون‌های شکوفا شده در سطح آب پاشیده می‌شود و ذرات پلانگتون به رس‌ها چسبیده و به اعماق آب می‌روند.

تاکنون محققان پژوهشکده اکولوژی خلیج فارس و دریای عمان موفق شدند دستگاه رس‌ پاش را مورد آزمایش قرار دهند، ولی به گفته دکتر محمدصدیق مرتضوی رییس پژوهشکده این دستگاه رس پاش دارای حجم بزرگی است که استفاده از آن به شناور بزرگی نیاز دارد و شناورهای بزرگ که قادر به پوشش دادن نوار ساحلی باشند، در اختیار نیست؛ بنابراین عملا استفاده از این دستگاه ممکن نیست.

بر این اساس دستگاه رس پاش کوچکتری از کره جنوبی خریداری شد که آزمایش آن با استفاده از یک فروند شناور صیادی سنتی در آب‌های ساحلی بندرعباس با موفقیت انجام شده است.

مرتضوی با اشاره به نتایج به دست آمده از این آزمایش، خاطرنشان کرد: نتایج حاصل بیانگر عملکرد خوب دستگاه در کاهش میزان تراکم پلانگتون‌ها است.

منبع : ایسنا