نیاز به آبرسانی تالاب ها در فصول کم آبی /گ

بارش باران های اخیر و همت بیش از پیش اهالی روستای«کمجان» روزهای خوش «تالاب بین المللی کمجان» در کنار گونه های مختلف پرندگان از فلامینگوها گرفته تا دُرنا ها فرا رسیده و با جاری شدن آب و صدای زیبای پرندگان رنگ و بوی تازه ای به خود گرفته است. این تالاب که در حال فراموشی بوده،حالا روحی تازه یافته و گونه های زیادی از پرندگان و آبزیان در آن ماوا گرفته اند.

این روزها تالاب بین المللی کمجان به مدد باران‌های اخیر تنی به آب زده و بخش‌های گسترده‌ای از پهنه آن چهره زیبایی به خود گرفته به طوری که در حال حاضر فضای دیدنی و چشم‌نوازی بر آن حاکم شده و برای علاقمندان جذابیت خاصی دارد.
تالاب بین المللی کمجان نه تنها از نظر ظاهری محیطی آرامبخش و منحصر به فردی را رقم می زند بلکه برای مردم آن سرزمین فراوانی و آبادنی به ارمغان می آورد.البته جدا از بارندگی ها، این تالاب را مردم و جوامع محلی با صرفه‌جویی در مصرف آب کشاورزی و مدیریت سفره‌های زیرزمینی احیا کرده و نگذاشتند کمجان بی‌آب بماند.

کشاورزان نگذاشتند«کمجان» بی آب بماند
حاجعلی زارع، کشاورز در شهرستان خرامه در گفت و گو با خبرنگار "ما" با اشاره به این که به همت جوانان روستا این تالاب احیا شده و مراقبت های آن همچنان ادامه دارد، با تاکید بر این که لازم بوده که به جز مازاد آب کشاورزان و آب باران در تمام فصول سال به تالاب کمجان آبرسانی شود،گفت:تالاب کمجان نقش موثری در زندگی و تامین معیشت مردم داشته و ضروری بوده که از طریق «رودخانه کُر»سهمیه آب به این تالاب تعلق بگیرد چرا که بخشی از آب سهم کشاورزان بوده و این تالاب در تابستان ها نیز با کم آبی و نبود آب مواجه می شود.
وی افزود:انواع پرندگان مثل فلامینگو، اُردک،مرغابی و دُرنا به این تالاب آمده اند اما در فصل تابستان به علت کم آبی از اینجا مهاجرت می کنند.البته یک نوع پرنده با نام محلی «آنقوت »در این تالاب برای جوجه آوری می مانند و ماهی های کپور نیز در تالاب زیست می کنند.

مهم‌ترين گام در حفاظت از زیست بوم های تالابی،آگاهي مردم نسبت به مزایای تالاب‌هاست
رئیس اداره حیات وحش محیط زیست فارس هم با اشاره به تلاش شبانه روزی کشاورزان و مردم این منطقه گفت: اراده و همبستگی اهالی روستای کمجان در به ثمر رساندن حیات، به تالاب خشک «کمجان» نشان می دهد که مهم‌ترين گام در حفاظت از زیست بوم های تالابی،آگاهي مردم نسبت به مزایای تالاب‌ها بوده چرا که حفاظت از این آن مانند ساير مقوله‌هاي زيست محيطي تنها با مشاركت جوامع محلي معنا می یابد.
لیلا جولایی با بیان این که خشک شدن تالاب کمجان بر معیشت مردم منطقه تاثیر منفی گذاشته بود،افزود:با خشک شدن این تالاب اراضی زراعی شور و برای کشاورزی نامساعد شده بود. همچنین بسیاری از مشاغل وابسته به تالاب مانند «گاومیش داری» و «صنایع بافت حصیر» به فراموشی سپرده شده و به دنبال آن افراد زیادی نیز برای امرار معاش خود به شهرها مهاجرت کردند.
او به اثرات نامطلوب زیست محیطی پس از خشکی تالاب کمجان اشاره کرد و گفت: زهكشي تالاب کمجان در دهه 60 براي كشت برنج آغاز شد که با زهكشي، قسمت اعظم آن به اراضي كشاورزي و شاليزاری تبديل شد. خشک شدن تالاب کمجان به دنبال این زهکشی اثرات نامطلوبی بر تنوع زیستی منطقه بر جا گذاشت، پوشش گیاهی تالاب که عمدتا نیزار بود نابود شد و به دنبال آن جمعیت پرندگان و سایر آبزیان هم رو به کاهش رفت.

جانی تازه در کالبد کمجان
وی به تلاش مردم در زنده کردن تالاب اشاره کرد و افزود:در سال 1388 به دنبال درخواست و تلاش جامعه محلی، با مسدود شدن یکی از زهکش ها و انحراف آب به سمت زیستگاه،این تالاب نیز جانی تازه گرفت و گیاهان تالابی و علوفه‌اي در بستر آن رویید. بازگشت این تالاب موجب جذب گونه های پرندگان در فصل مهاجرت و جوجه آوری شد و روند جمعیتی پرندگان زمستان گذران بیانگر بهبود کیفیت این زیستگاه بود.جولایی با اشاره به تالاب های بختگان ادامه داد:در گذشته تالاب‌هاي موجود در حوزه آبخیز بختگان عبارت بود از:تالاب‌ های آسپاس، كافتر، كمجان، نمدان، گمبان، بكان،دو شاخ كربال،تالاب‌هاي لپويي و بيضا،سهل آباد و زرقان که دو جريان سطحي«كر» و «سيوند» با عبور از مناطق مختلف، تالاب‌ها و آبگيرهاي مختلفي را ايجاد مي‌ کرد و پس از عبور از دشت‌هاي مختلف در تالاب‌هاي طشك و بختگان تخليه مي‌شد.

وی به تالاب بين‌المللي كمجان اشاره کرد و ادامه داد:این تالاب در سايت هاي بين المللي رامسر و مناطق مهم برای پرندگان ( IBA ) به همراه تالاب هاي طشك و بختگان با عنوان «مجموعه تالاب های نیریز و کمجان» با مساحت 338 هزار هكتار در سال1354 ثبت شد،البته تالاب کمجان قبلا مشتمل بر 10 هزار هكتار تالاب آب شيرين دائمي و دشت‌هاي سيلابي فصلي بود.
جولایی گفت: مجموعه درياچه‌هاي طشك، بختگان و كمجان جمعيت عظيمي از پرندگان آبزي را در فصل زمستان و در هنگام جوجه آوری فصل بهار پشتیبانی می کرد و برخی از آن ها از نظر ارزیابی های جهانی جزو گونه های در معرض تهدید بود، اين تالاب‌ها علاوه بر اين كه زيستگاه بسيار مطلوبي براي انواع حيات وحش به شمار می رفت؛ با ذخيره كردن بخشي از سيلاب‌ها از غرقاب شدن مناطق پايين دست تاحدودی جلوگیری می کرد و در مواقع كم آبي نیز بخشي از ذخاير آب را رها ساخته و به جريان پايدار رودخانه‌ها كمك مي‌كرد.

بی مهری به تالاب کمجان با زهکشی های بی رویه
رئیس اداره حیات وحش محیط زیست فارس افزود:علاوه بر اين ها،تالاب‌ آب شيرين در تغذيه سفره‌هاي زير زميني نقش مهمي داشت‌ و مانند سدی از پیشروی آب شور تالاب های طشک و بختگان به اراضی اطراف جلوگیری می کرد.

سیروس زارع،دبیر سازمان مردم نهاد گروه احیاکنندگان «تالاب بین المللی کمجان» نیز با بیان این که بالغ بر دوازده سال از فعالیت مستمر احیایی تالاب بین المللی کمجان می گذرد،گفت: این فعالیت موفقیت آمیز که منجر به زنده شدن سرمایه ای ملی شد،از سال ها پیش تنها نامی از آن در اسناد سازمان محیط زیست بیش باقی نمانده بود.
وی با اشاره به این که تالاب کمجان در سال های دهه شصت هجری شمسی با بی مهری تمام زهکشی می شود، افزود: تالاب بین المللی کمجان در فاصله هشتاد کیلومتری شمال شرق شیراز در بخش کربال مجاور روستای کمجان واقع شده،این تالاب با توجه به موقعیت جغرافیایی خاص و سیلاب های مخرب دشت کربال را در سنوات بل از دهه شصت کنترل و جریان های آبی را به مرور به تالاب های طشک و بختگان منتقل می داده است. به طوری که مجموع تالاب های سه گانه طشک، بختگان و کمجان در کنوانسیون جهانی تالاب ها (رامسر)تحت عنوان تالاب های نیریز و کمجان در سال1971 شناسایی و درسال 1973ثبت جهانی می شود اما قصه تالاب کمجان حکایتی بس غریب دارد، این تالاب در دهه شصت با بی مهری تمام زهکشی می شود و اجرای پروژه زهکشی کربال هیچگاه مورد ارزیابی زیستی قرار نمی گیرد و حتی از سازمان محیط زیست هم در این رابطه نظری خواسته نمی شود.
زارع گفت: سرمایه ملی قربانی عدم آگاهی مجریان طرح زهکشی می شود، کربال دشت حاصلخیزی بود با مردمانی سخت کوش که قرن ها در آن تولید گندم و برنج عمده ترین محصول ان ها بوده که با تکیه به جریان دایمی رودخانه کر حاصل می شد و پی آب آن تالاب های سه گانه فوق الذکر را آبگیری می کرد.

تیر خلاص به رود خانه کر، ساخت سدهای سیوند و ملاصدرا بود
وی افزود:پس از زهکشی مجموعه عواملی دست به دست هم داد تا کربال از رونق بیفتد، از جمله احداث سدهای سه گانه (درود زن، سیوند، ملاصدرا) با ذخیره حجم مخزن یک میلیارد و هفتصد ملیون متر مکعب معادل کل آورد آب سالانه رودخانه کر ساخته شد و شاید به جرات می توان گفت تیر خلاص به رود خانه کر ساخت سدهای سیوند و ملاصدرا بود. سد هایی که پس از آبگیری اجازه ندادند رودخانه دایمی کر جریان داشته باشد، و بال های آن که منشاء خیر و برکت برای مردمانش بود از کشت و زرع باز ماند.

تن سپردن کشاورزان بیکار به مهاجرت
زارعی با بیان این که دهه هشتاد ورود به دوره جدیدی برای مردمان کربال بود و کشاورزان بیکار شده هیچ امکانی برای ماندن در روستاهای حاشیه نشین رودخانه و امرار معاش نداشتند،گفت: جمعیت زیادی از زارعین به اجبار تن به مهاجرت دادند و به شهر های دور و نزدیک کوچ کردند تا شاید بتوانند روزگار سپری کرده و درآمدی را از طریق کارگری و شغل های کاذب جهت تامین نیازهای خانواده خود داشته باشند، که طبعات مهاجرت اجباری بر کسی پوشیده نیست.
دبیر سازمان مردم نهاد گروه احیاکنندگان «تالاب بین المللی کمجان»افزود:در این شرایط سخت سازمان مردم نهادی جهت کاهش فشارهای معیشتی در روستای کمجان شکل گرفت، اولین اقدامی که می توانست بار فشارهای معیشتی را برای اهالی باقیمانده در روستا کاهش دهد احیاء تالاب یا همان بیشه قدیمی بود تا دامداران از پوشش گیاهی جهت چرا و تعلیف دام های سنتی استفاده نمایند، و لازمه احیاء ایجاد آب بند در مسیر زهکش هایی بود که دهه شصت منجر به خشکیدن تالاب بین المللی کمجان شده بود و تمامی آب تالاب را از دسترس آن خارج می کرد.

با هزینه شخصی و کمک افراد خیر اندیش آب بندهایی در مسیر زهکشی ها ایجاد شد
زارع گفت:طی چندین نوبت با ادوات راهسازی (لدر، بیک مکانیکی، بولدزر، کمپرسی) با هزینه شخصی و کمک افراد خیر اندیش آب بندهایی در مسیر زهکشی ها ایجاد شد و خوشبختانه با آبگیری بستر خشکیده تالاب، علائم حیات دوباره طبیعت تالاب نمودار شد، بر همین اساس گونه های متنوعی از پرندگان مهاجر، سالانه جهت زمستان گذرانی به این تالاب پناه آوردند و در سایر فصول گونه بومی، نیمه مهاجر، آبزی، کنار آبزی، ماهیان در تالاب مشاهده شد.

چهار سال به جرم احیاء تالاب راهروهای دادگاه را پیمودیم
وی با اشاره به این که در سال جاری نیز به برکت بارندگی های نسبتا مناسب روان آب های ناشی از بارش درآبگیری به موقع تالاب کمک نمود و تنوع زیستی ارزشمندی را در تالاب شاهدیم، ادامه داد:هرچند چهار سال به جرم احیاء تالاب راهروهای دادگاه را پیمودیم اما به حق با قضاوت صحیح دستگاه قضا رای به نفع احیاء تالاب صادر شد، البته گاها افرادی که از کارکردهای تالاب بر سلامت طبیعت مطلع نبودند و نقش آن را در بهبود کیفت زندگی طبیعی مردمان منطقه نمی دانستند، با نشر اکاذیب سعی در تضعیف روحیه احیا کنندگان تالاب داشتند و به نوعی با فرافکنی کمجان را در تقابل بختگان سلاخی می کردند یا کشاورزان را علیه تالاب تحریک می کردند.

تنها دلگرمی ما مدیرکل فعلی محیط زیست استان فارس بود
این مقام مسئول با ابراز خشنودی از بازگشت حیات و طبیعت به تالاب کمجان افزود: امروز شاهد تالابی پرآب و زیبا هستیم،تالابی که حداقل بیش از 120 گونه انواع پرندگان و بیش از 15 گونه پستاندار را طی فصول مختلف در خود جای می دهد و مهمتر این که اوایل فعالیت احیاء در سال 1388که فشارهای سازمان آب در تقابل با احیاء تالاب بود با حمایت های اداره کل محیط زیست از جمله جناب آقای دکتر ظهرابی مدیرکل فعلی محیط زیست استان فارس، که در آن زمان سمت معاون محیط طبیعی اداره کل محیط زیست فارس را داشت،تنها دلگرمی ما بود، پس از آن مدیران کل محیط زیست فارس آقایان مهندس ابراهیمی کارنامی ، مهندس مرادی، دکتر محمودی، اقای درویش و سایر فعالان زیستی استان و کشور حمایت های خود را به عنوان متولیان قانونی تالاب و علاقه مندان طبیعت ایران از مجموعه داشتند.آنچه بیش از هر چیز نیاز تالاب جهت پایداری و توسعه آن می شود تامین حق آبه تالاب طبق مصوبه هیات دولت می باشد که امیدواریم متولیان آب نسبت به این وظیفه قانونی خود متعهدانه عمل نمایند.

برپایه این گزارش،ضروریست که همه مردم، چه آن ها که در نزدیکی تالاب ها زندگی می کنند و چه افرادی که برای تفریح و سرگرمی به این مناطق سر می زنند، در زنده نگه داشتن تالاب ها و انواع گونه های پرندگان و آبزیان کوشا باشند.البته بر مسئولین و متولیان امر نیز واجب بوده که در مواقع کم آبی راهکارهایی را برای ادامه حیات تالاب ها ارائه دهند تا همیشه و در تمام فصول سال شاهد نشاط و جریان زندگی در تالاب ها باشیم.
گفتنی است،بیش از 100 گونه پرنده، آبزی، کنارآبزی، مهاجر، بومی و نیمه مهاجر در حوزه این تالاب شناسایی شده و علاوه بر این ها در تالاب کمجان گونه‌های متنوعی از گیاهان تالابی و مردابی نظیر نی، لوئی، شوره، درمنه و غیره روییده است.
وسعت گونه‌های گیاهی در محدوده تالاب کمجان، طی برخی سال‌ها که وضعیت جوی مطلوب بود به بیش از 5 هزار هکتار و ارتفاع برخی گیاهان بین شش تا هشت متر می‌رسید.
این تالاب از تالاب‌های مهم کشور به شمار می‌ رود که به دلیل قرار گرفتن در مسیر کوچ پرندگان مهاجر و برخورداری از طبیعتی زیبا و تاثیرگذار برآب و هوای منطقه تاثیر مثبتی گذاشته و از همین منظر در اولین کنوانسیون بین‌المللی تالاب‌ها در رامسر ثبت شد.
تالاب بین‌المللی کمجان با 4 هزار هکتار مساحت در فاصله 120 کیلومتری شمال شرق شیراز و در روستای کمجان از توابع بخش کربال شهرستان «خرامه»قرار دارد.

گزارش«بهاره یاری»

منبع : شیرازه