سیر بیماری های عفونی دام، طیور و آبزیان در کشور /گ

طبق گزارش سازمان جهانی بهداشت (WHO) از 1709 عامل بیماریزای انسانی 837 عامل (49%) مشترک بین حیوان و انسان هستند. مقاله حاضر به بررسی این بیماری ها می پردازد.

بیماری های عفونی که بر اثر هجوم اجرام عفونت‎زا نظیر باکتری ها، ویروس ها، کلامیدیاها، کرم‎ها، تک‎یاخته‌ها، بندپایان و قارچ‎ها به بدن موجودات زنده به وجود می‌آیند و واجد یا فاقد نشانه‎های درمانگاهی هستن، با ایجاد ضایعات بافتی، ترشح سَم و تحریک واکنش پادگن – پادتن همراه هستند و از موجودی به موجود دیگر قابل سرایت می‌باشند. کلیه موجوداتی که در طبیعت زندگی می‎کنند، در معرض ابتلای به آن ها قرار دارند. بسیاری از این بیماری ها از دوران کودکی با انسان همراه است و روش های مناسبی جهت درمان، کنترل ، پیشگیری و ریشه‎کنی آن ها وجود دارد ولی با بروز بیماری های عفونی نوپدید و بازپدید مانند ایدز، آنفلوآنزای فوق حاد پرندگان، آنفلوآنزای خوکی ، تب خونریزی‎دهنده کریمه کنگو و نظایر آن که ابتلای انسان به آن ها از ایران هم گزارش شده و کلیه آن ها جزء بیماری های مشترک هستند بر اهمیت توجه به آن ها افزوده شده است. بطوریکه در نشست گروه 8 که از 10 – 8 ژوئیه 2009 در Aquila ایتالیا برگزار شد، بیماری های عفونی (انسان) جزء چند مورد محدود، مهم و همردیف مسائلی مانند آب، هوا و غذا و ... موضوع بحث و تبادل نظر این نشست بود.

طبق گزارش سازمان جهانی بهداشت (WHO) از 1709 عامل بیماریزای انسانی 837 عامل (49%) مشترک بین حیوان و انسان هستند. ضمناً از 154 عامل (9%) ایجادکننده بیماری های نوپدید، 114 مورد (73%) جزء بیماری های مشترک می‌باشند. بسیاری از عوامل بیوتروریسم نیز جزء عوامل ایجادکننده بیماری های عفونی و مشترک بین انسان و حیوانات هستند. جمعیت دام ، طیور ، آبزیان و زنبور عسل ایران که در معرض ابتلا به بیماری های عفونی قرار دارند شامل : حدود 100 میلیون رأس نشخوارکننده، 2 میلیون رأس تک سمی، میلیون ها قلاده سگ و گربه ، 5/1 میلیارد قطعه طیور صنعتی ، چند صد هزار قطعه طیور بومی، تعداد نامشخصی گراز، گوشتخوار وحشی و طیور وحشی مقیم و مهاجر می‌باشد. در مورد جمعیت آبزیان نمی‎توان اعداد و ارقام دقیقی ارائه داد ولی استحصال سالیانه ماهی در ایران 350000 تن و میگو 10 تن می‎باشد. ضمناً در کل کشور 4500000 کندوی زنبور عسل وجود دارد. همانطور که قبلاً گفته شد بسیاری از بیماری های عفونی حیوانات قابل سرایت به انسان هستند و تبعات زیان‎آور آن بر همه آشکار است. در حال حاضر اقداماتی متناسب با شرایط علمی، اقتصادی ، سیاسی و اجتماعی جهت مبارزه با آن ها صورت می‎گیرد ولی چنانچه بتوان با توجه به موازین علمی و عملی سیر روند و خطرات آن ها را در آینده پیش‎بینی کرد، می‎توان با برنامه‎ریزی صحیح میزان بهره‌وری از سرمایه عظیم دامی را به حداکثر رساند و از نتایج سودمند آن جهت ارتقای سطح بهداشت دام و انسان و رفاه اجتماعی بهره‎مند گردید. به دلیل آنکه موجودات زنده دائم در معرض فشار انتخاب بوده و تحت تأثیر عوامل بسیار زیادی از قبیل شرایط متغیر جوی به ویژه خشکسالی، اوضاع و احوال اقتصادی – اجتماعی، بروز بیماری های نوپدید و بازپدید و وضع مبارزه با این بیماری ها در کشورهای همسایه، بیوتروریسم و غیره قرار دارند، بنابر اتفاق نظر کلیه محققینی که در این زمینه فعالیت دارند، آینده‎نگاری بیماری های عفونی با مشکلات زیادی همراه است. در این بررسی که چکیده آن را می‎خوانید برای آینده‎نگاری بیماری های عفونی حیوانات، عمدتاً از روش دلفی استفاده شد و طبق توصیه این روش با همکاری متخصصین رشته‎های مختلف بیماری های عفونی دانشکده‎های دامپزشکی کشور، سازمان دامپزشکی و کارشناسان مرکز مدیریت بیماری های وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و تکمیل پرسشنامه‌ها برای اولین بار در کشور تعداد این بیماری های تعیین شد تا بتوان با اولویت‌بندی و انجام اقدامات لازم سیر روند آینده آن ها را پیش‌بینی کرد و راهکارهای مناسب را پیشنهاد نمود. طبق گزارشات منتشر شده تعداد 190 بیماری عفونی در حیوانات مختلف ایران وجود دارد. این فهرست می‌تواند مورد استفاده مؤسسات آموزشی، پژوهشی و اجرایی در سطح ملی و بین‎المللی قرار گیرد. برای اولویت‌بندی این بیماری ها از معیارهای توصیه شده توسط سازمان جهانی بهداشت (WHO) ، سازمان خواروبار کشاورزی (FAO) ، سازمان جهانی بیماری های همه‌گیر حیوانات (OIE) و سازمان تجارت جهانی (WTO) به شرح زیر استفاده شد : 1 – دارای گسترش سریع و فرامرزی باشند. 2 – اهمیت اقتصادی و اجتماعی داشته باشند. 3 – جزء بیماری های مشترک بین انسان و دام باشند. 4 – در تجارت بین‌المللی حیوانات و فرآورده‎های آن ها با اهمیت باشند. بر این اساس 190 بیماری به چهار گروه با اهمیت زیاد (ز) ، متوسط (م) ، کم (ک) و نادر (ن) تقسیم شدند. در گروه (1) با شیوع و اهمیت زیاد 28 بیماری وجود دارد که اسامی تعدادی از آن ها : سل ، بروسلوز (تب مالت) ، کزاز، شاربن، طاعون نشخوارکنندگان ، آنفلوآنزای طیور، هاری ، نیوکاسل و غیره می‎باشد. در گروه (2) با شیوع و اهمیت متوسط 77 بیماری وجود دارند که لپتوسپیروز ، تورم قانقاریایی کبد، آرتریت و آنسفالیت بزان، آبله طیور ، پسیتاکوز، بیماری رئوویروس ماهی علفخوار و لیگولوز تعدادی از آن ها هستند. در گروه (3) با شیوع و اهمیت کم 67 بیماری عفونی قرار دارد که پاستورلوز، شاربن علامتی، هاری کاذب، کم خونی عفونی طیور ، آمیبیازیس زنبور عسل و غیره از آن جمله‎اند. در گروه (4) 18 بیماری جزء بیماری های عفونی نادر می‎باشند. برای آنکه بتوان مطابق با معیارهای آینده‎نگاری، چشم‎انداز آینده بیماری های عفونی حیوانات و خطرات آن ها را حتی‌الامکان ترسیم نمود و راه‌حل های آینده‌نگارانه برای آن ها پیشنهاد کرد، توجه و رعایت اصول زیر مورد توجه قرار گرفت : 1 - جستجو و تشخیص بیماری های عفونی : هرگونه اقدام عملی در مبارزه با بیماری های عفونی در زمان حال و آینده مستلزم تشخیص سریع و به موقع آن هاست. در این راستان مجهز کردن آزمایشگاه های تشخیص، تخصصی شدن آزمایشگاه های تشخیص بیماری ها، تأسیس آزمایشگاه های اختصاصی بیماری مهم‎تر مانند سل ، بروسلوز و هاری که انسان هم در معرض ابتلای به آن هاست و ایجاد آزمایشگاه های کنترل واکسن‎ها و مواد بیولوژیک می‎تواند کمک زیادی به تصمیم‎گیری درباره این بیماری ها بنماید. 2 - استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS) : این سامانه شامل سخت‎افزارها و نرم‎افزارها است. داده‎ها و افرادی که داده‌ها را ثبت و پردازش می‎کنند اطلاعات مفید و دقیق در مورد روند و وضعیت بیماری های دامی را در اختیار تصمیم‎گیرندگان می‎گذارند. استفاده از این سامانه در سازمان دامپزشکی کشور شروع شده است و امید زیادی به کارآیی آن در 77000 واحد اپیدمیولوژیک شناخته‎شده در کشور شامل : کشتارگاه ها ، میادین دام، ادارات ، ستادهای دامپزشکی، مراکز آموزشی و تحقیقاتی دامپزشکی ، مراکز تلقیح مصنوعوی و واحدهای متعدد دامداری وجود دارد. 3 - طرح ملی واکنش سریع : اساس این تشکیلات مقابله سریع با تهدیدات زیستی – دامی شامل گروه های تخصصی تشخیص به خاطر حضور سریع در واحدهای اپیدمیولوژیک، انجام معاینات درمانگاهی و جمع‎آوری اطلاعات لازم پیرامون تاریخچه بیماری است. چنین تشکیلاتی در وزارت جهاد کشاورزی و سازمان دامپزشکی شکل گرفته و در حال تکمیل و پیشرفت است. 4 - پیشگیری با استفاده از واکسیناسیون : یکی از راه های مهم کنترل بیماری های عفونی واکسیناسیون به موقع با استفاده از واکسن‎های مؤثر، بهبود روش های تولید واکسن و استفاده از واکسن‎های نسل جدید با استفاده از مولکول های ایمونولوژیک و محافظت‎کننده و پپتیدهای محافظت‎کننده است. در حال حاضر از واکسن‎های زنده و تخفیف حدت یافته و غیرفعال استفاده می‎شود. تاکنون در جهت تهیه واکسن‎های نسل جدید اقدام عملی صورت نگرفته است. 5 - توجه به نظرات سازمان‎های بین‎المللی : سازمان‎های بین‎المللی مرتبط با بیماری های عفونی حیوانات و انسان شامل سازمان جهانی بیماری های واگیر (OIE)، سازمان جهانی بهداشت (WHO) ، سازمان خواروبار و کشاورزی جهانی (FAO) و سازمان تجارت جهانی (WTO) می‎باشند که هر یک راهکارهایی را جهت جمع‎آوری و پردازش اطلاعات پیرامون بیماری های عفونی از کشورهای مختلف و انجام اقدامات عملی در سطح ملی و بین‎المللی برای مبارزه با این بیماری ها توصیه می‎کنند. نکات مشترک بین توصیه‎های این سازمان ها شفاف‌سازی وضع بیماری های واگیر دام و بیماری های مشترک بین انسان و دام با ارائه اطلاعات دقیق، تهیه استانداردهای بین‎المللی باری مواجهه با این بیماری ها، تهیه و تنظیم موازین یکنواخت برای کنترل مواد غذایی، مواد بیولوژیک و داروها و بطور کلی کنترل، پیشگیری و ریشه‎کنی این بیماری ها است. 6 - مشکلات آینده‎نگاری بیماری های عفونی : تغییرات شرایط جوی که در حال افزایش است ، بیماری های نوپدید و بازپدید ، توسعه ناهنجاریهای ژنتیکی در جمعیت حیوانات ، خشکسالی، بیماری های فرامرزی، بیوتروریسم، مقاومت عوامل عفونت‎زا در برابر داروها و مواد شیمیایی، تغییرات ژنی پاتوژن ها و عدم نظارت کافی در محصولات غذایی دریایی می‎تواند آینده‎نگاری بیماری های عفونی را با مشکلاتی مواجه سازد که با امکانات موجود و آینده برای هریک راهکارهای مناسبی توصیه شده است. 7 - بیماری های مشترک : از 190 بیماری عفونی موجود در بین حیوانات ایران، 50 عامل (26%) مشترک بین حیوان و انسان هستند. این بیماری ها به دو گروه هشداردهنده و تحت مراقبت تقسیم شده‎اند. از این تعداد نه بیماری جزء بیماری های هشداردهنده و 41 بیماری جزء بیماری های تحت مراقبت می‎باشند. از گروه اول می‎توان بروسلوز (تب مالت)، هاری، سیاه زخم (شاربن)، سالک، هیداتیدوز و غیره را نام برد و در گروه دوم بیماری هایی مانند پاستورلوز، سالمونلوز، آسکاریازیس ناشی از آسکاریس‎های سگ و گربه، آمیبیازیس ، آسپرژیلوزیس وغیره قرار دارند. آینده‎نگاری بیماری های مشترک انسان و حیوانات بستگی کاملی با اقدامات انجام شده در مورد منشاء ایجاد کننده این بیماری ها یعنی حیوانات دارد. نتیجه‎گیری : با برنامه‎ریزی صحیح می‎توان آینده بیماری های عفونی را تا حدودی پیش‎بینی کرد و به موقع جهت کنترل، پیشگیری و ریشه‎کنی آن ها اقدامات لازم را بعمل آورد. اما رسیدن به این هدف، مستلزم برخورداری از نیروهای متخصص کافی و تأمین امکانات و اعتبارات لازم است تا در جامعه‎ای با امنیت اجتماعی و فارغ از تأثیر حوادث جاری بر مسائل راهبردی جامعه و با رعایت اخلاق علمی – اجرایی و صرف وقت کافی به توصیه‎ها عمل نمود و به این اهداف تعیین‎شده دست یافت و از نتایج قابل توجه آن که ارتقای سطح بهداشت جامعه ، رفاه بیشتر اقتصادی و تعامل با جامعه بین‎المللی است برخوردار گردید.

منبع : حکیم مهر