صید فیل‌ماهی کیاشهر، خبری خوش یا ناگوار؟ /گ

در حالی که صید فیل‌ماهی کیاشهر، برای صیادان و رئیس اداره شیلات، مایه خرسندی به نظر می‌رسد کارشناسان محیط زیست صید این ماهی کم‌یاب را مایه تأسف دانسته و از لزوم ممنوعیت صید ماهیان خاویاریِ در خطر انقراض طبق قوانین بین‌المللی سخن می‌گویند

روز گذشته یک قطعه فیل‌ماهی خاویاری نر با وزن 205 کیلوگرم و به طول 273 سانتی‌متر در پره کولاک بندرکیاشهر صید شد. اما در حالی که صید این ماهی کم‌یاب و در خطر انقراض که برای بالغ شدن به 14 تا 17 سال زمان نیاز دارد، برای صیادان و رئیس اداره شیلات، مایه خرسندی به نظر می‌رسد کارشناسان و فعالان محیط زیست با انتقاد از عملکرد ناموفق برنامه احیا و بازسازی ذخایر خاویاری سازمان شیلات، صید این ماهیان کم‌یاب به بهانه تکثیر را مایه تاسف دانسته و از سازمان حفاظت محیط زیست به عنوان نهاد مسئول در برابر کنوانسیون بین‌المللی سایتیس می‌خواهند طی تعامل با سازمان شیلات، این سازمان را موظف به پایبندی به قوانین بین‌المللی و اعلام ممنوعیت رسمی صید ماهیان خاویاری کند.

کیانا گودرزی، کارشناس ارشد زیستگاه‌ها و تنوع زیستی در این باره به تسنیم می‌گوید: صید بی‌رویه و بیش از حد، مدیریت ناکارآمد و ناپایدار ذخایر آبزی، تخریب شدید زیستگاه‌ها به ویژه زیستگاه‌های تغذیه‌ای و تولید مثل، آلودگی شدید دریا و رودخانه، تکثیر و رهاسازی بیش از حد ماهی سفید و بر هم زدن تعادل اکولوژیک و زنجیره غذایی و رقابت بیشتر غذایی به ضرر ماهیان خاویاری و سایر عوامل طی سه دهه اخیر موجب کاهش شدید ذخایر ماهیان خاویاری در دریای خزر شده. به گونه‌ای که طی ده سال گذشته وضعیت هر پنج گونه ماهیان خاویاری دریای خزر به مرحله بحرانی رسیده و این پنج گونه بسیار ارزشمند در آستانه انقراض قرار گرفتند.
ایران در لیست سیاه کنوانسیون منع تجارت گونه های گیاهی و جانوری در معرض خطر انقراض
وی با بیان اینکه به دنبال وضعیت فوق بحرانی ماهیان خاویاری دریای خزر، سران پنج کشور حاشیه دریای خزر در دهه هشتاد به صورت مشترک صید ماهیان خاویاری را در خزر ممنوع کرده‌اند ادامه می‌دهد: هر پنج گونه ماهی خاویاری خزر در طبقه "شدیدا در معرض انقراض" لیست قرمز آی‌یو‌سی‌ان (اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت) و در ضمیمه 2 کنوانسیون سایتیس (کنوانسیون منع تجارت گونه های گیاهی و جانوری در معرض خطر انقراض) قرار گرفته‌اند و شدیدترین سختگیری‌ها در مورد هرگونه خرید و فروش و جابجایی این گونه‌ها توسط کنوانسیون سایتیس در سطح جهان اعمال شده است.
این فعال محیط زیست یادآور می‌شود: در ادامه کنوانسیون سایتس رسما از تمام پنج کشور حاشیه خزر خواست که ممنوعیت صید ماهیان خاویاری در کشورهایشان را به صورت مکتوب اعلام کنند اما از آنجا که این اقدام توسط این کشورها از جمله ایران صورت نگرفت این کشورها در لیست سیاه (لیست کشورهایی که تعهدات خود را انجام نداده اند) کنوانسیون سایتیس جای گرفته‌اند. تلاش‌های ایران و سایر کشورهای حاشیه دریای خزر به منظور خارج شدن از این لیست سیاه تا کنون بی‌نتیجه مانده چرا که خروج از این لیست تنها مشروط بر اعلام مکتوب و رسمی ممنوعیت هرگونه صید ماهیان خاویاری است. اقدامی که کشورهای حاشیه دریای خزر به آن تن نمی‌دهند چرا که این کشورها اکنون ماهیان خاویاری را تنها به منظور تکثیر صید می‌کنند و در صورتی که ممنوعیت صید ماهیان خاویاری را رسما اعلام کنند دیگر امکان صید این ماهیان را ولو به بهانه تکثیر نخواهند داشت.
استفاده از روش قدیمی و مرگبار استحصال تخم از ماهیان کم‌یاب خاویاری
وی ادامه می‌دهد: بنابراین در ایران صید ماهیان خاویاری طبق اعلان سران پنج کشور و کمیسیون مشترک منابع زنده پنج کشور حاشیه خزر ممنوع است مگر صید ماهی مولد به منظور تکثیر: استثنایی که سازمان شیلات قائل شده است و به دلیل استفاده سازمان شیلات از شیوه قدیمی استحصال تخم، به مرگ ماهی مولد منجر می‌شود. بدین ترتیب، ماهیان خاویاری ارزشمند و کم‌یابی که بالغ‌شدنشان 15 سال زمان می‌برد تنها به منظور یک بار استحصال تخم از طبیعت حذف می‌شوند.
این کارشناس ارشد محیط زیست درباره روند تکثیر ماهیان خاویاری می‌گوید: در حالی که در کشورهایی مانند روسیه و آلمان استحصال تخم با روش میکروسزارین انجام شده و ماهی مولد زنده می‌ماند تا مجددا برای تکثیر مورد استفاده قرار گیرد سازمان شیلات ایران موفق به استفاده از این روش نشده. بنابراین در ایران ماهیان خاویاری مولد صیدشده به کارگاه تکثیر منتقل شده و پس از استحصال تخم به شیوه قدیمی، کشته می‌شوند. تخم‌ها پس از بارور شدن تبدیل به بچه‌ماهی شده و در دریا رها می‌شوند.
وی با ابراز تاسف از عملکرد ناموفق برنامه احیا و بازسازی ذخایر خاویاری یادآور می‌شود: متاسفانه برنامه تکثیر و رهاسازی ماهیان خاویاری که بیش از 25 سال تحت عنوان برنامه احیا و بازسازی ذخایر خاویاری با صرف صدها میلیارد تومان انجام شده به هیچ وجه موفقیت‌آمیز نبوده و تنها در صد اندکی از بچه‌‌ماهی‌های رها شده در دریا زنده می‌مانند.
لزوم ممنوعیت کامل صید ماهیان خاویاری و جلوگیری از تخریب زیستگاه‌ها
این فعال محیط زیست با بیان اینکه نهاد مسئول در برابر کنوانسیون سایتیس، سازمان حفاظت محیط زیست است می‌گوید: هرچند سازمان حفاظت محیط زیست، مسئولیت ماهیان خاویاری را به شیلات سپرده اما باید از شیلات بخواهد که ممنوعیت هرگونه صید ماهیان خاوریاری را به صورت رسمی اعلام و اجرا کند.
گودرزی، راهکار مناسب برای احیای ماهیان خاویاری دریای خزر، را احیای زیستگاه‌های طبیعی این ماهیان در دریا و زیستگاه‌های تولید مثلی آنها به ویژه در رودخانه‌های مهم منتهی به خزر است دانسته و می‌گوید: ماهیان بالغ برای تخمریزی به رودخانه‌ها مهاجرت می‌کنند اما در حال حاضر به دلیل تورریزی و صید بی‌رحمانه و غیرمجاز در سرتاسر رودخانه‌ها تنها درصد بسیار اندکی از این ماهیان منحصربه‌فرد موفق می‌شوند برای تخمریزی به بالادست رودخانه‌ برسند. همین اندک ماهیانی که موفق می‌شوند از دام‌ها و تورهای صیادان جان سالم به در برده و به بالادست برسند هم به دلیل تخریب گسترده بستر رودخانه و آلودگی شدید آب، تخمریری موفقی ندارند. همین سبب شده تجدید نسل این ماهیان خاویاری تقریبا متوقف شود.
این کارشناس ارشد محیط زیست در پایان بر لزوم انجام اقدامات حفاظتی و مدیریتی در راستای احیای ماهیان خاویاری تاکید کرده و می‌گوید: مهم‌ترین اقدام به منظور احیای ماهیان خاویاری، کاهش آلودگی‌های رودخانه‌ها و نواحی ساحلی خزر، جلوگیری از تخریب و برداشت شن و ماسه از بستر رودخانه‌ها و سواحل خزر، جلوگیری از به‌کارگیری ادوات صید و مقابله با صید غیر مجاز و غیر قانونی ماهیان خاویاری است به ویژه ماهیان مولدی که به منظور تخمریزی در حال مهاجرت به بالادست رودخانه هستند.
فیل ماهی یا بلوگا (Huso huso)، از راسته تاس‌ماهیان، بزرگ‌ترین ماهی دریای خزر است. زیستگاه اصلی این آب‌زی دریای خزر و دریای سیاه است و گهگاه در دریای آدریاتیک هم دیده شده و هم‌اکنون در فهرست گونه‌های به‌شدت در معرض خطر انقراض دارد. خاویار آن گران‌ترین نوع خاویار است. نمونه‌هایی از آنها با وزنی در حدود 1400 کیلوگرم و سنی بیش از 100 سال صید شده است. هر دو یا سه سال یک بار تخم ریزی می‌کند و بین 14 و 17 سالگی بالغ می‌شود. طول آن از یک و نیم متر تا بیش از چهار متر است.
حمیدرضا سلیمانی رئیس اداره شیلات شهرستان آستانه‌اشرفیه روز گذشته با اشاره به اینکه ارزش اقتصادی این ماهی خاویاری صید شده 10 میلیون تومان است به رسانه‌ها گفت: این فیل‌‌ماهی برای تحقیق بیشتر به صیدگاه شهید پیش‌قدم فرستاده شد و صید این ماهی صرفاً با رویکرد تکثیر و بازسازی ذخایر ماهیان ارزشمند خاویاری صورت گرفت.

منبع : ستاره ها