بررسی نماتود به عنوان غذای زنده

جزء میکروکرمها ((microworm محسوب می شوند. یکی از ساده ترین غذاهای زنده می باشند و زمانی که ممکن است هیچ غذای زنده دیگری موجود نباشد به راحتی در دسترس می باشند. در زیر میکروسکوپ شبیه کرم های خاکی به نظر می رسند. مطالعات تاکسونومی و اکولوژیکی کمی روی آنها انجام گرفته است.

نماتودها کرمهایی بی رنگ، سیلندری شکل، نرم و بسیار کوچک می باشند به طوریکه طول آنها به ندرت بیشتر از16/1 اینچ می شود.
ماده ها از نر ها بزرگتر می باشند. قسمت انتهایی دم آنها به صورت تیز و انتهای سر حالت گرد شدگی دارد. بدن در قسمت وسط پهن تر است.
زنده زا می باشد. نوزادان به سرعت زیاد می شوند. تخم ها در بدن ماده ها به راحتی در زیر میکروسکوپ دیده می شوند زیرا تخم های آنها شفاف می باشند. نرها اندام تولید مثلی داخلی ندارند و به این واسطه از ماده ها تشخیص داده می شوند.کلاً بیشتر حجم بدن این کرم توسط اندام تولید مثلی اشغال شده است.
بدن این کرم از 76% آب و 24% ماده خشک تشکیل شده است. از 24% ماده خشک، 40% پروتئین و 20% چربی می باشد.
سیستم عصبی شامل یک محفظه از اندام های حسی در سر است که وظیفه پاسخ به مزه، بو، حرارت و تماس را دارد.
گونه panagrellus ridivivus : یک نماتود کوجک با زندگی آزاد است که در خاک یافت می شود.
2 جنس دارد:
1-هرمافرودیت خود بارور کننده(xx )
2-به ندرت نر(xo )
اجزای بدن یک نمونه بالغ الزاماً شامل یک tube ، کوتیکول خارجی، دو مجرای کوچکتر، حلق، روده و سیستم تولید مثلی است.
گونه panagrellus ridivivus چشم ندارد ولی به نور پاسخ می دهد. حرکت توسط چهار نوار طولی ماهیچه ای که دو جفت پشتی و دو جفت شکمی است انجام می گیرد. تناوب انقباض و انبساط این نوارها، امواجی پشتی شکمی در طول بدن ایجاد می کند که در نتجیه آن حرکت صورت می گیرد.
این گونه پنج مرحله رشد دارد:
1- درتخم
2- 35/0-25/0 میلی متری
3- 55/0-35/0 میلی متری
4- 75/0-55/0 میلی متری
بالغ- 2-75/0 میلی متری
گونه Panagrellus ridivivus به خاطر اندازه کوچکی که دارد(50 میکرون) برای تغذیه کپور معمولی (Cyprinus carpio)، کپورنقره ای(Hypophthalmicthys motilis) و شاه میگو (penaeus blebejus) مناسب می باشد.
نماتود ارزشگونهe panagrellus غذایی بالایی دارد. مشخص شده است که ترکیب اسیدآمینه های آن بسیار شبیه ترکیب اسیدآمینه های آرتمیا میباشد.
silusia : در میوه های تخمیر شده وجود دارد.اندازه آن حدود 4 میلی متر است در نتیجه این اندازه کوچک برای پرورش ماهی کاربرد دارد.به عنوان اولین غذای لارو پیشرفته بزرگ، killifish های کوچک و لارو قزل آلای رنگین کمان استفاده می شود. این نماتود باعث بقای بیشتری برای ماهیان پرورشی نسبت به هنگامی می شود که توسط ناپولی میگوی آب شور تغذیه شده اند. ماهی توسط حرکات سینوسی و موج دار کرم به آن جذب می شود.
جمع آوری نماتود از محیط طبیعی برای شروع پرورش:
دو روش وجود دارد که عمدتاً برای جمع آوری نماتود استفاده می شوند.
1-در محیط طبیعی سیب زمینی ای را به مدت یک هفته درون خاک قرار می دهند. بعد از این مدت جهت جمع آوری نماتودهای طبیعی، سیب زمینی ها برداشته و مورد شستشو قرار می گیرند وبرای جدا کردن نماتودها، حین شستشو از فیلتر پارچه ای muslin استفاده می کنند.
2- از قیف baermann استفاده می شود که با این روش مقدار زیادی نماتود برداشته می شود.

پرورش :

نماتود ها می توانند در هر محیط تقریباً کم حجم، صاف و نگهدارنده آب پرورش داده شوند به طوریکه حتی یک بشقاب سوپخوری که سطح آن با شیشه پوشیده شده باشد مناسب است.
دمای مناسب برای پرورش 75 درجه فارنهایت می باشد. بالای 85 درجه محیط پرورش تخریب می شود و زیر 58 درجه رشد نماتودها به کندی صورت می گیرد.
برای داشتن رشد مناسب نماتودها، محیط باید تاریک بشد ولی نه مطلقاً بی نور.
برای شروع پرورش، کرم های خشک شده یا فریز شده که از قبل پرورش داده شده اند قابل استفاده می باشند ولی بهترین حالت شروع پرورش با کرم های تازه است.
کرم ها در محیط پرورشی روی سطح مدیا رشد می کنند و عمق 5/0 تا 1 اینچی کافی است.
سیستم پرورشی نباید خشک شود به این دلیل نباید مدیا به صورت لایه ای نازک پخش شود. پوشاندن محیط پرورش با شیشه امکان مشاهده روند پرورش را می دهد. با شروع عملیات پرورش محیط به تدریج توسط کرم ها پوشیده می شود و خیلی زود کرم ها شروع به حرکت به هطراف و دیواره ظرف می کنند. درپوش شیشه ای علاوه بر فراهم آوردن امکان مشاهده مستقیم روند رشد، از آلودگی محیط پرورش توسط حشرات نیز جلوگیری می کند.
با اضافه کردن غلات پخته به مدیا، رشد کرم ها بسیار زیاد می شودولی کلاً بدون مخمر پرورش خوب جواب نمی دهد. در نتیجه بهترین حالت رشد زمانی است که مخلوط مخمر و غلات پخته همراه هم به محیط پرورش اضافه شوند.
از آنجاکه محیط مرطوب است(محیط توسط پاشیدن آب باید دائم مرطوب نگه داشته شود)، اصولاً امکان آلودگی به قارچ باید زیاد باشد ولی به نظر می رسد که حرکت کرم ها در سطح مدیا مانع رشد کپک قارچی می شود.
طول عمر هر نماتود 25-20 روز میباشد. هر نماتود 10تا 40 نوزاد طی هر 1 تا 5/1 روز آزاد می کند، پس هر نماتود تقریباً 300 نوزاد در طول دوره زندگی خود آزاد می کند. نوزادها ظرف 20 ساعت تولید مثل را شروع می کنند. اندازه هر نماتود در روز اول سه برابر و در سه روز بعدی 6-5 برابر می شود. نماتودها هر روز به مدت 53 روز برداشت می شوند(برداشت تا موقعی ادامه پیدا می کند که کرم ها به کناره ظرف به میزان کافی می خزند). حداکثر تولید روزانه 100-70 میلی گرم در هر 100 سانتی متر مربع است که در هفته سوم به این حد می رسد.
محیط پرورشی 3-2 هفته سالم می ماند بعد از آن تخمیر شروع و بوی ناخوشایندی تولید می شود. بعضی پیشنهاد می کنند شیر و جوانه گندم به غلات پخته اضافه شود.تحقیقات نشان داده اند که وجود 80 % نشاسته در مدیا، بهترین حالت برای تولید بیشترین نماتود است و لارو تغذیه شده با نماتود تولید شده در این مدیا بیشترین بقا را خواهد داشت. مطالعات همچنین نشان داده اند که پرورش نماتود بخصوص جنس panagrellus به طور قابل ملاحظه ای تحت تاثیر منبع نشاسته در مدیای پرورشی قرار می گیرد. نشاسته سیب زمینی بهترین نشاسته برای پرورش نماتود می باشد.
طی مطالعه دیگری تاثیر غنی سازی چربی بر جنسpanagrellus بررسی شد.در این تحقیق اثر مقادیر مختلف چربی روغن کبد ماهی (0، 75/0، 5/1، 3، 5/4 و 6% ) بر تولید انبوه و ترکیبات بیوشیمیایی نماتود panagrellus مورد مطالعه قرار گرفت. غنی سازی با میزان 3% چربی منجر به ایجاد بالاترین میزان تولید کل شد. و بعد به ترتیب مقادیر 5/1، 5/4، 6، 75/0 و 0 درصد بیشترین تولید را ایجاد کردند. کمترین تولید نماتود در محیط غنی سازی نشده با چربی نشان دهنده نقش مهم چربی در تولید مثل و مابولیسم به عنوان یک منبع انرژی می باشد.
تاثیر منابع مختلف چربی (روغن کبد ماهی، روغن ذرت، روغن آفتابگردان و روغن بذر کتان) جهت غنی سازی مدیا بر تولید مثل و ترکیب شیمیایی نماتود بررسی شد. مطالعات نشان داد که منبع چربی اثر زیادی بر رشد و ترکیب اسید چرب نماتود دارد. بیشترین تولید تولید زمانی به دست آمد که نماتود در مدیای غنی شده با روغن آفتابگردان پرورش داده شد و بعد از آن چری های ذرت، بذر کتان و کبد ماهی بیشترین تولید را ایجاد کردند.

نمونه هایی از محیط پرورشی(مدیا):

1-آرد ذرت در یک ظرفی با عمق حدوداً یک چهارم اینچی قرار داده می شود. مخلوط مخمر خشک را در آب شفاف حل تا به صورت شیری در آید و آن را به آرد ذرت اضافه می نمایند وسپس کرم ها به این محیط می افزایند.
2-سه قسمت pablum یا یک قسمت مخمر مخلوط در حدود یک چهارم ظرف یخچال ریخته می شود طوریکه قطر این مخلوط به نیم اینچ برسد. سپس مقداری کرم نماتود ریخته و ظرف پوشانده می شود. این مدیا باید دو روز در دمای اتاق باقی بماند.
3-یک بخش مخمر خشک به چهار بخش آرد جو اضافه شده و با آب یا شیر رقیق می شود، طوریکه خمیر رقیقی تشکیل شود. یک اینچ از خمیر را در ظرف پهن کرده و کرم ها را به این مدیا اضافه می نمایند و سپس ظرف را می پوشانند.
4-بعضی گونه ها روی ژل آگار پروش داده می شوند.
5-بهترین مدیا مخلوط جو و مخمر است. برای ساختن این مدیا ابتدا جو به مدت 7-5 دقیقه پخته می شود، سپس آن را پوشانده و می گذارند خنک شود و بعد آن را در ظرف پرورش ریخته و مخمر را در سطح آن پاشیده و یا یا با آن کاملاً مخلوط می نمایند.

جدا کردن کرم ها از محیط پرورشی:

راه های مختلفی وجود دارد:
1-مقدار کمی از مدیای شیری را در آکواریوم می ریزند.با قرار گرفتن مدیا در آب، کرم ها به اطراف و کناره های ظرف مهاجرت کرده و می توان آنها را با انگشت، برس یا حتی تیغ اصلاح ماهیان گرفت و در تانکر لارو ماهیان قرار داد.
2-راه دیگر جدا کردن کرم ها قرار دادن قطعه کوچکی از چوب بر سطح مدیا است. با این کار سطح چوب ها توسط کرم ها پوشیده می شود. پش از پوشیده شدن سطح چوب ها از کرم، توسط آب تمیز شسته می شوند. بالاترین قطعه چوب که کرم ها به آن چسبیده اند از همه تمیزتر می باشد.
3-از قیف جدا کننده ای استفاده می شود که درون آن پارچه متخلخل قرار میدهند و آب از درون آن جدا می شود.
4- مقداری از مدیا را در آب مقطر قرار می دهند. به این طریق کرم ها در آب معلق می شوند و در این حالت می توان آنها را جمع آوری کرد.
غذا دهی ماهی توسط نماتود:
استفاده از حلقه غذادهی شناور که تور آویزانی از جنس پنبه خشن به آن وصل است، به عنوان روشی برای تغذیه ماهی از نماتود به شمار می رود. کرم هایی که در داخل توری پنبه ای در زیر آب قرار می گیرند از طریق پارجه پنبه ای باز به طرف خارج حرکت می کنند و به طرف ماهی منتظر در درون آب در واقع چکیده می شوند.
در غذادهی ماهیان توسط نماتودها باید بسیار دقت شود زیرا همواره خطر آلودگی آب توسط کرم های مرده یا شکار نشده(فرار کرده) وجود دارد.
نغمه نظری- کارشناس ارشد شیلات و کارشناس تغذیه وبهداشت مدیریت امور آبزیان سازمان جهاد کشاورزی استان تهران