دریای خزر و تهدیدات محیط‌زیستی

دریای خزر و تهدیدات محیط‌زیستی

سلامت نیوز : نگرانی از وضعیت آلودگی آب‌ها در ایران یک امر طبیعی است. نخست به این دلیل که در فرهنگ ما نگاه به آب یک نگاه غیر اقتصادی است و به همین دلیل از هرگونه اسراف کاری در آن قصور نمی‌کنیم. اما نکته دیگر این است که هنوز باور این که آبها نیز آلوده می‌شوند در ما به یک فرهنگ بدل نشده است. در بسیاری از گشت زنی‌‌هایی که در حاشیه دریای خزر و یا رودخانه‌های بزرگی چون زاینده رود و سفیدرود انجام داده ام با مردمی برخورده کرده ام که زباله‌های خود را در آب می‌ریزند و معتقدند که آب کثیفی آنها را دفع خواهد کرد و آنها را از بین خواهد برد.

به گزارش سلامت نیوز به نقل از آرمان ؛ با این حساب می‌توان این نگاه را در کل جامعه متکثر کرد و آن را به عده بیشتری نسبت داد. اما دریای خزر ماجرای متفاوتی دارد، این دریا هرساله بیش از 15 میلیون سفر را تجربه کرده و هر روز به میزان آلایندگی اش افزوده می‌شود. وجود دو کارخانه خطرناک در حاشیه آن نیز مزید بر علت شده و نگرانی‌ها را درباره آن افزایش داده است. بنابراین بد نیست که با شرح عوامل و منابع اصلی آلودگی در این دریا نکاتی را به اطلاع مردم برسانیم که نه خیلی علمی و مشکل هستند و نه آنقدر آسان؛ اما باید درباره آن اطلاع داشته باشند. منابع اصلی تهدید محیط‌زیست دریایی دریای خزر به شرح زیر هستند:

نوسانات سطح آب دریا:

سطح آب دریا در طی دوران‌های مختلف نوسان داشته است. دردوره‌‌هایی این سطح بسیار پائین بوده و دردوره‌‌هایی دیگر بالا آمده است. این فرآیند که همواره زمانبر بوده، سبب بروز تغییرات زیست محیطی و دگرگونی در فعالیت‌های اقتصادی این دریا شده است. یکی از ادوار بلند کاهش سطح آب دریای خزر که پس از 1300 شمسی آغاز شد، مصادف با زمانی است که طرح‌های صنعتی و کشاورزی کشور شوروی سابق به اجرا در آمدند. همچنین تغییر بستر برخی از رودخانه ها، ایجاد دریاچه‌های مصنوعی، سدها، آب بندها و افزایش فعالیت انسان هادر این مناطق موجب کاهش سطح آب دریای خزر به پائین‌ترین میزان (۱۹ متر پائین‌تر از سطح دریاهای آزاد) تا سال 1340شد. اما از سال 1344 برخلاف پیش‌بینی‌های قبلی مبنی بر ادامه روند کاهش سطح آب، تا سال 1379 تراز آب دریا روند افزایش خود را آغاز کرد و به‌طور متوسط سالانه ۱۵ سانتی متر به سطح آب اضافه شد. چنین وضعی تا سال 1379 ادامه داشت و از این سال پس‌روی آب خزر مشاهده شد. بالا آمدن آب خسارات زیست محیطی و اقتصادی زیادی را به کشورهای ساحلی تحمیل کرد، از جمله باعث انتقال مواد آلوده کننده صنایع و تولیدات نفتی در مناطق ساحلی به دریا و کاهش مواد غذایی ماهیان گردید. یکی دیگر از مسائل مهم دریای مازندران که به مشکل بزرگی تبدیل شده نوسانات سطح آب آن است.

مشکلات بوم شناختی:

در سالهای اخیر میزان آلودگی و افزایش سطح آب تا حد خطرناکی با یکدیگر منطبق شده اند. تا یک دهه قبل علت اصلی آلودگی آبهای دریای خزر فاضلاب‌های صنعتی ساحلی بودند که به دریا ریخته می‌شدند اما امروز توسعه گسترده منابع هیدروکربور مشکلات بزرگتری را برای آینده مطرح می‌سازد، به‌خصوص که تولید به درون دریا منتقل شده است. آثار زیانبار زوال زیست محیطی دریای خزر را نباید ناچیز شمرد، به‌خصوص که سواحل خزر توان بالقوه غیر نفتی مهمی را نیز دارد. ایران در منطقه خزر، باو جود آنکه تنها ۴ درصد از کل خاک کشور را در بر می‌گیرد و هیچ گونه بهره برداری از منابع نفت و گاز واقع در این منطقه از جمله در آبهای آن صورت نمی‌گیرد، در مقابل ۴۰ درصد از فعالیت‌های کشاورزی را به خود اختصاص داده است. همچنین در سراسر منطقه ساحلی، به‌ویژه در سمت ایران و روسیه، تعداد زیادی از مردم از طریق ماهیگیری زندگی می‌کنند و از سوی دیگر نمی‌توان حجم توریست داخلی این منطقه را نادیده گرفت؛ اما با توجه به آلودگی شدیدا در حال گسترش، مردمان کشورهای منطقه خزر در آینده به سختی خواهند توانست از منابع متکی به دریا – که هرکدام توانی بالقوه را برای رشد و توسعه ارائه می‌دهند- کماکان بهره برداری کنند.

مسائل زیست شناختی:

از آثار مهم آلودگی آب با منشا نفت یا پساب ها، مشکلات زیست‌شناختی است که برای موجودات زنده دریایی بوجود می‌آید. از آنجا که نفت خام یک ماده خالص نیست و در آن انواع هیدروکربورها با تفاوت‌های فیزیکی و شیمیایی مختلف وجود دارد، هنگامی که دریا را آلوده می‌سازد به اشکال گوناگون تبلور پیدا می‌کند که غالبا برای آبزیان مضر است. تعدادی از آنها که سبکترند، به سرعت تبخیر می‌شوند و هوا را آلوده می‌سازند. بخشی دیگر به صورت ذرات معلق در دریا شناور باقی می‌مانند که گاهی ماهیان آنها را می‌خورند و دچار مسمومیت می‌شوند. قسمت‌‌هایی از نفت جذب پوست آبزیان دریا می‌شود و تعدادی نیز رسوب کرده و باعث آلودگی موجودات کف زی می‌شود. قسمتی نیز به شکل لایه نازکی در سطح دریا قرار گرفته از نفوذ نور خورشید می‌کاهند. بالاخره بخشی نیز بصورت توده‌‌هایی در می‌آیند که در اثر جریان آب و باد به طرف ساحل رفته و سبب آلودگی آن می‌شوند. سرازیر شدن انواع پسابهای صنعتی به‌ویژه نفت و فراورده‌ها و سموم، ضمن آلوده ساختن آب دریا، حیات آبزیان را نیز به خطر انداخته است. به گزارش سازمان شیلات جمهوری آذربایجان صید انواع آبزیان به‌ویژه ماهی خاویار، به شدت کاهش یافته و به علاوه کمیته اکولوژی و محیط‌زیست جمهوری یاد شده اخیرا هشدار داده که نسل آبزیان دریای مازندران در مخاطره است و نبودن نظارت دقیق صید قاچاق را در جمهوری‌های تازه استقلال یافته افزایش داده است. در مورد ماهیان و منابع زیستی این دریا باید افزود که شرایط ویژه اکولوژیک و مهاجر بودن ماهیان این دریا ایجاب می‌کند یک نظام مدیریتی و سهمیه بندی استحصال ماهی اندیشیده شود.

فعالیت‌های نفتی و صنعتی:

تاکنون مهمترین منبع آلودگی ناشی از نفت در دریای مازندران از حوزه‌های نفتی در جمهوری آذربایجان بوده است. واگذاری پاره‌ای امتیازات جهت اکتشاف و شناسایی و استخراج هیدروکربوری در دریای مازندران خطرات ناشی از به هم خوردن اکوسیستم و محیط‌زیست دریایی را به شدت افزایش می‌دهد اما به نظر می‌رسد محیط‌زیست ایران تا به سرانجام نرسیدن نظام حقوقی این دریا از انجام حرکت‌های قانونی برای جلوگیری این منبع آلودگی ناتوان است