سد گتوند از اتهام آلایندگی کارون تبرئه شد

تسنیم، افزایش شوری و سختی آب کارون مشکلاتی برای شهرها و روستاهای در مسیر این رودخانه تاریخی ایران به وجود آورده است. مشکلاتی که از کشاورزی منطقه تا آب شرب مردم را تحت تأثیر قرار داده و از مرز هشدار گذشته، به وضعیت بحران رسیده است.
یکی از مواردی که کنار ورودی پساب‌های کشاورزی و فاضلاب‌های انسانی و صنعتی به رودخانه کارون، عاملی برای بروز این مشکلات اعلام می‌شود، آبگیری سد گتوند است. با وجود اینکه مطالعات پروژه احداث سد گتوند سالها به طول انجامیده و حدود 2 سال از آبگیری این سد می‌گذرد اما هر از گاهی انگشت اتهام برخی مدیران و کارشناسان در پرونده شوری کارون به‌سمت گتوند نشانه می‌رود.
در این خصوص خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم گفت‌وگویی با کریم شیبانی یکتا، مجری سد و نیروگاه گتوند علیا داشته است تا جزئیات تأثیر گتوند در شوری کارون و عملکرد مسئولان مربوطه در کنترل شوری و سختی آب خروجی از سد گتوند را بررسی کنیم. این گفت‌وگو بدین شرح است:
آخرین توافقات رسمی انجام گرفته در خصوص EC آب خروجی سد گتوند به چه‌صورت است؟
شیبانی یکتا: بر اساس توافقی که با مسئولان استان داشتیم و در جلساتی که با حضور استاندار محترم استان آقای حجازی برگزار شد، قرار بر این شد از 15 اسفند ماه 91 آب خروجی از سد گتوند با EC پایین‌تر از 1500 رهاسازی شود.
در طول 4 ماه گذشته موفق به انجام این توافق شدید؟
شیبانی یکتا: بله، ما در طول این مدت موفق به انجام این کار شدیم و بعضاً EC خروجی آب گتوند در این مدت حدود 1300 تا 1400 بود.
اما گزارش شده وضعیت کارون در این مدت بسیار اسفبار شده و EC آب این رودخانه بسیار بیش از 1500 میکروموس بوده، در این خصوص اطلاعی دارید؟
شیبانی یکتا: بله، متأسفانه در یک ماه اخیر شرایط کارون به‌واسطه ورود آلاینده‌هایی که در مسیر است به‌گونه‌ای شد که در اهواز EC آب به 3 هزار میکروموس نیز رسید. این رقم در آبادان و خرمشهر به 6 هزار تا 7 هزار هم رسید. در شرایط مد دریا EC حدود 8 تا 9 هزار هم گزارش شده است. این اطلاعاتی بود که ما از فرمانداران آن مناطق داشتیم.
در این مشکل کارون تا چه میزان مخزن سد گتوند تأثیرگذار بوده؟
شیبانی یکتا: باید توجه داشت مشکل کارون مسئله چند صد واحد EC نیست بلکه مسئله چند هزار واحد EC است. ما در سد گتوند بارها میزان EC آب را چک کرده و امکان این وجود دارد تا آن را در خروجی‌ها تنظیم کنیم. پس نمی‌توان گفت مشکل امروز کارون از مخزن گتوند نشأت می‌گیرد بلکه باید مشکل را در پساب‌هایی جست‌وجو کرد که به کارون می‌ریزند.
پس از گزارشی که از سوی فرمانداران مناطق در خصوص افزایش EC آب کارون در بخشهای مختلف ارائه شد، تصمیم جدیدی در خصوص EC آب خروجی گتوند اتخاذ نشد؟
شیبانی یکتا: پس از این مسئله، یک جلسه کمیته بحران در استان تشکیل شد و با در نظر گرفتن اینکه ما خیلی در این بحث دخالتی نداشتیم اما قرار بر این شد که ما به‌صورت موقت تا این مشکل در استان حل شود EC خروجی آب گتوند را حدود 1200 تنظیم کنیم. در مجموع متأسفانه مشکل آلاینده‌های مسیر است که از زهاب کشاورزی خصوصاً در کشت نیشکر گرفته تا بحثهای پرورش ماهی، زهاب فاضلاب صنعتی و فاضلاب شهری شرایط کارون را تحت تأثیر قرار داده‌اند.
همیشه کشاورزی در پایین‌دست سد گتوند و در حاشیه رودخانه کارون انجام می‌شده، چرا امسال این مسئله تا این حد بحرانی شده است؟
شیبانی یکتا: روی مسیر کارون سالها کاری انجام نشده یا کار به‌صورت ناقص انجام شده و سال به سال شاهد افزایش ریزش پساب‌ها و آلاینده‌ها به این رودخانه هستیم. امسال نیز کشاورزی در استان بسیار رونق داشته و طبق اطلاعاتی که در جلسات مختلف شنیدیم، حدوداً 2 برابر سالهای گذشته مردم منطقه کشت و کار داشته‌اند که نتیجه آن هم برداشت بیشتر از کارون است و هم ورود بیشتر زهاب به کارون، از طرف دیگر با رونق صادرات محصولات کشاورزی و پرورش ماهی، این صنایع در حاشیه رودخانه توسعه یافته و باز هم نتیجه آن ورود بیشتر پساب‌ها به رودخانه است.
در محور گتوند EC آب 1500 بوده که امروز با 1200 رهاسازی می‌شود. تمام تغییراتی که در EC آب ایجاد می‌شود بعد از خروج از سد تنظیمی گتوند و در پایین‌دست است به‌طوری که متأسفانه از اهواز به پایین هر 10 کیلومتر 220 واحد به EC اضافه می‌شود. اینها تماماً نتیجه آلاینده‌هایی است که بخش عمده‌ای از آن سهم کشاورزی و خصوصاً کشت نیشکر است و بخش دیگری از آن هم در شاخه گرگر کارون به‌خاطر پرورش ماهی‌های بسیاری است که با رونق صادرات محصولاتشان، افزایش یافته‌اند.
در گذشته از آب دز به‌عنوان تعدیل کننده EC آب کارون نام برده می‌شد، این امکان هنوز هم فراهم است؟
شیبانی یکتا: رودخانه دز با وجود اینکه همیشه برای بهبود آب کارون مورد استفاده قرار می‌گرفت اما در حالی که آب این شاخه در محل شهر دزفول EC حدود 400 یا 500 دارد، اکنون وقتی به جایی می‌رسد که وارد کارون می‌شود در محل بند قیر، EC آن که 400 ــ 500 بوده به 3400 ــ 3500 می‌رسد. بخش عمده این آلودگی مربوط به زهاب کشاورزی است، به‌دلیل برداشت‌هایی است که برای کشت و کار از رودخانه می‌شود و پسابی است که پس از آن به رودخانه می‌ریزد.
پس از آن از شهر اهواز به بعد هم بحث کشت نیشکر یکی از مهمترین مسائل تأثیرگذار است. در آبادان نیز مد دریا این مسئله را مضاعف می‌کند. سمت آبادان و خرمشهر مد دریا باعث می‌شود مقداری شوری از سمت خلیج فارس به درون رودخانه رخنه کند و EC آب را در آن منطقه به 8 هزار تا 9 هزار واحد برساند.
در زمان ساخت سد گتوند اندازه‌گیری EC آب مدنظر قرار گرفته بود؟ آیا اندازه‌گیری پارامترهای کیفیت آب در مخزن و خروجی‌ها انجام می‌گیرد؟
شیبانی یکتا: بله، با توجه به اینکه روی بحث کیفیت آب حساسیتمان بالا بود و این مسئله برای ما بسیار مهم بود، تجهیزات به‌روزی را از خارج از کشور خریداری کردیم که بررسی کیفیت آب مخزن را به‌صورت مستمر در لایه‌های مختلف داشته باشیم. همین‌طور در پایین‌دست تجهیزات اندازه‌گیری برخی پارامترهای مهم را تعبیه کردیم که در کار اندازه‌گیری بسیار دقیق هستند. بر اساس این شرایط مخزن را دائم کنترل می‌کنیم و خروجی از دریچه‌های مختلف قابل کنترل و تنظیم است.
برآیند EC آب گتوند، آبی است که در نهایت از سد تنظیمی گتوند که در پایین‌دست مخزن سد است رهاسازی می‌شود که با توجه به تمامی اندازه گیری‌های انجام‌شده در مخزن و خروجی‌های مختلف، EC آب در لحظه خروج از سد تنظیمی گتوند هم اکنون در حد 1200 است.
با این وجود، افزایش 1500 واحدی EC آب پس از خروج از سد تنظیمی گتوند تا رسیدن به اهواز و افزایش 3 تا 4 هزار واحدی EC تا آبادان و خرمشهر ربطی به سد گتوند ندارد و باید فکری به حال آلاینده‌های کارون کرد.
در سال گذشته از قول برخی مسئولان عنوان شده بود که تخلیه مخزن سد گتوند و یا حتی انتقال آب لایه‌های پایینی آن در دستور کار قرار می‌گیرد، این‌گونه اظهار نظرها قابلیت اجرا دارند؟
شیبانی یکتا: نه، این بحثها به‌نظر من بحثهایی بود که خیلی پشتوانه فنی نداشت، یعنی به‌لحاظ فنی اینکه بگوییم مخزن سدی به بزرگی گتوند را تخلیه می‌کنیم یا به‌نوعی تغییر کاربری می‌دهیم، قابلیت اجرا ندارد. در سد گتوند به‌لحاظ فنی و تخصصی همه زمینه‌ها به‌ویژه در بخش کیفیت آب همیشه برای دست اندرکاران سد گتوند مهم بوده و با وسواس زیاد کارهای کارشناسی مفصلی روی آن انجام گرفته است. از کارشناسان برجسته دنیا برای این موضوع استفاده شده، پیش از ساخت سد پانل‌های تخصصی گذاشته شد و از کارشناسان برجسته دنیا برای تبادل نظر دعوت شد. مذاکره متعددی با کارشناسان برجسته داخلی داشتیم یعنی موضوعی نبوده که بتوانیم بدون طی بررسی‌های کارشناسانه به‌راحتی از کنار آن بگذریم.
در مجموع با اطمینان می‌توانیم بگوییم که تمام کارها و مسائلی که در سد گتوند اولیا صورت گرفته با پشتوانه قوی مهندسی و فنی بوده و در مواقعی که برخی مسئولان ابهاماتی در خصوص فعالیت‌های انجام گرفته در گتوند داشتند با حضور در محل سد از نزدیک در جریان کارهای انجام‌شده قرار گرفتند.
سال گذشته خبری در خصوص نشت نفت در مخزن گتوند منتشر شد، این نشت به‌طور کامل برطرف شد؟
شیبانی یکتا: بله، نشت مختصری از چاه شماره 3 در مخزن بود. این چاه سومین چاهی است که در منطقه حفر شده و حفر آن به سال 1318 می‌رسد. این چاه از قدیم الایام یک نشت بسیار مختصری داشته است. زمانی که محل نشت این چاه دریاچه نبوده، در فصول سیلابی با بروز بارندگی این نشت مختصر به رودخانه می‌آمد و با آب رودخانه از منطقه می‌رفت اما زمستان سال گذشته که چند بارندگی سنگین در منطقه اتفاق افتاد، این نشتی که خیلی مختصر است، شاید بتوان گفت یک یا دو قطره در دقیقه است، در مخزن دریاچه نفوذ کرد و مقداری از آن روی آب دریاچه ظهور و بروز پیدا کرد که همکاران نفتی ما به‌سرعت و با تدابیر بسیار خوبی این نشت را مهار کردند. هم اکنون هیچ مشکلی از بابت نشت نفت نداریم و همکاران نفتی ما هم که در منطقه به‌صورت مستمر حضور دارند دائماً به‌لحاظ فنی و تخصصی مسائلی چون نشت نفت را تحت نظر دارند.
تدابیری که برای پوشش سازندهای گچی و نمکی در مخزن سد اجرایی شده بود با مشکلی مواجه نشد؟
شیبانی یکتا: به‌هیچ‌وجه، راهکارهایی که برای کیفی‌سازی آب دیده شده و اجرایی شد نتایجش حتی بهتر از آنچه پیش‌بینی شده بود به ثمر رسید. تدابیری که برای سازند گچساران اندیشیده شده بود در پی انجام مطالعاتی مفصل اجرایی شد که نتایجش امروز بهتر از پیش‌بینی‌های گذشته بوده است. به‌لطف خدا امروز در خصوص تأثیر سازندهای گچی و نمکی هیچ مشکلی نداریم و کاملاً بحث کیفیت آب در سد گتوند تحت کنترل است