روند افزایشی صید، تهدید جدی بر ذخایر آبزیان /گ

تغییرات اقلیمی کره زمین، گرم شدن آب و هوا، بروز پدیده‌های بسیار نادر همچون گردبادهای شکننده، تورنادوها، سیلاب‌های افسار گسیخته، بارش‌های بی‌امان سیل آسا، خشکسالی‌های پی‌در پی، ذوب شدن یخ‌های قطبی و عواقب آن کم‌تر بر کسی پوشیده است اما کمبود آب‌های سالم زنگ خطری است برای قرن‌های آینده چرا که آب مایه حیات است و هیچ جایگزین دیگری نخواهد داشت.

ادامه چنین روندی علاوه بر توقف تولید محصولات، متعاقب آن زندگی انسان‌ها، جانوران و گیاهان را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد حال توسعه در ایران به خصوص پس از پیروزی انقلاب اسلامی و هشت سال دفاع مقدس (دهه سازندگی) شتاب گرفت به طوری که آمارهای دهه گذشته از وضعیت اقتصادی ایران رشد توسعه‌ای در بخش‌های مختلف صنعت، کشاورزی و مصرف را نشان می‌دهد.

طبق آمارها، توسعه کشاورزی در حدی بوده که در سال 86 تولیدات کشاورزی از 20 میلیون تن در سال به بیش از 100 میلیون تن و تولید مواد پروتئینی از 3/3 میلیون تن به حدود 12 میلیون تن رسید.

در حوزه آبزی‌پروری و ماهی‌گیری نیز روند توسعه براساس آمارهای ارائه شده سازمان شیلات از شتاب باور نکردنی برخوردار بوده به طوری که از سال 81 میزان کل صید و آبزی‌پروری 401 هزار و 670 تن که در سال 91 به 838 هزار و 892 تن رسید این بیانگر بیش از دو برابر رشد در این بخش است.

طی سال‌های 81 تا 91 نه تنها شاهد صید در آب‌های شمال کشور نبوده‌ایم بلکه با کاهش 5 درصدی آن نیز مواجه شدیم و این در حالیست که افزایش صید در آب‌های جنوب کشور نیز 5/1 برابر شد یعنی از 133 هزار و 285 تن صید به 235 هزار و 830 ‌ تن رسیدیم که در نهایت فشار بر سطح دریاها و ذخایر آبزیان را منجر شد.

همچنین طبق آمارهای منتشر شده طی این مدت، میزان آبزی‌پروری در کشور از 89 هزار و 827 تن به 338 هزار و 877 تن رسید که رشد 4 برابری را نشان می‌دهد و در سال 81 تعداد شناورهای به کار گرفته شده 11 هزار و 168 ناوگان بوده که در سال91 این رقم به 11 هزار و 586 ناوگان افزایش یافت.

همچنین در سال 81 سهم صید ماهی قزل‌آلای رنگین کمان به عنوان تنها ماهی سردابی کشور از 16 هزار و 26 تن در سال 91 به 131 هزار تن رسید که این نیز افزایش 9 برابری را نشان می‌دهد که سهم استان چهارمحال و بختیاری 13 درصد، مازندران و لرستان هر کدام 10 درصد، کرمانشاه و کهکیلویه و بویراحمد هر کدام 8 درصد، آذربایجان غربی و فارس نیز هر کدام 6 درصد بوده است.

طی سال‌های مذکور، برداشت ماهیان گرمابی از 54 هزار و 801 تن در سال 91 به 154 هزار و 565 تن رسید که این نیز حدود 3 برابر افزایش را نشان می‌دهد و سهم خوزستان و مازندران هر کدام 30 درصد، گیلان 25 درصد و گلستان 13 درصد بوده است.

برداشت از منابع طبیعی و نیمه طبیعی از 13 هزار و 10 تن در سال 81 به 42 هزار و 363 تن در سال 91 رسید که این نیز رشد 3 برابری را نشان می‌دهد.

براساس آمارها، توسعه ماهیان زینتی در سال 81 حدود صفر بوده که در سال 91 به 148 میلیون قطعه رسید که 35 درصد آن مربوط به استان اصفهان، 28 درصد تهران و 13 درصد قزوین بوده است.

این در حالیست که تعداد مزارع پرورش ماهیان سردابی از سال 81 از 461 مزرعه در سال 91 به یک هزار و 907 مزرعه و تعداد مزارع پرورش ماهیان گرمابی نیز طی همین مدت از 3 هزار و 802 مزرعه به 14 هزار و 295 مزرعه رسید که حدود 4 برابر افزایش داشته است.

یک کارشناس شیلات و آبزیان گفت: متاسفانه ماهی قزل‌آلا بهترین منابع آبی کشور یعنی سرچشمه‌ها، رودخانه‌ها و چاه‌ها را هدف قرار داده بنابر این هرگونه افزایش تولید به معنی افزایش تولید آلودگی آب‌های شیرین، سرد، جاری و با کیفیت است.

محمود حافظیه اضافه کرد: بالا بودن آلودگی ناشی از دفعیات، آنتی‌بیوتیک‌ها و سایر داروهای شیمیایی در آب‌ها به دلیل استفاده از غذاهای کم کیفیت صنعتی (به دلیل بالا بودن قیمت غذاهای صنعتی با کیفیت)، استفاده از غذاهای دست‌ساز و نبود مدیریت مسئولانه به طور قطع در آینده نه چندان دور موجب کمبود شدید آب جاری با کیفیت را در کشور در پی خواهد داشت که در آن صورت از توسعه اقتصادی شیلات و آبزی‌پروری نیز خبری نخواهد بود.

وی اظهارداشت: توسعه تولید کپورماهیان (ماهیان گرمابی) با توجه به نیاز سیستم پرورشی خود با افزایش مصرف کودهای (حیوانی و شیمیایی)، مواد شیمیایی (آهک) و انواع سموم همراه بوده و این موضوع نه تنها به آلودگی اکوسیستمیک انجامیده بلکه میزان تجمع زیستی این مواد در پیکره این آبزیان پرورشی را با رشد معنی‌داری همراه کرده است.

این استاد دانشگاه ادامه داد: پرورش میگو در سال 81 حدود 5 هزار و 960 تن بوده که در سال 91 به 101 هزار و 525 تن رسید که خوشبختانه به دلیل استفاده از آب‌های آزاد و شاید توسعه کم‌تر نسبت به سایر آبزیان مخاطرات زیست محیطی کم‌تری را به همراه داشته است اما طی سال‌های اخیر ارتقا سیستم پرورشی از روش غیرمتراکم به روش متراکم، بروز بیماری‌هایی چون بیماری ویروسی لکه سفید میگو را برای این صنعت به ارمغان آورد.

این استاد دانشگاه معتقد است؛ صید آبزیان تجاری به نسبت افزایش تلاش صیادی هر روز کم‌تر و کم‌تر می‌شود و از این رو فشار صیادی به دنبال جبران از دست رفته‌ها، طول استاندارد صید آبزی را به شدت کاهش داده به نحوی که طی این سال‌های اجازه تولید مثل طبیعی از آبزیان گرفته شده و این به معنای نابودی صید و آبزی پروری کشور است.

حافظیه گفت: علاوه بر آن روش‌های مخرب صید که در راستای سیاست افزایش بهره‌برداری (توسعه اقتصادی) صورت می‌گیرد نه تنها به ذخایر زیستی بلکه به اکوسیستم‌های آبی آسیب‌های جدی وارد کرده و موجب تخریب مرجان‌ها، اسفنج‌ها و به‌طور کلی ساختار کف دریاها شده و این مهم خود به نابودی هرچه سریع‌تر زیستگاه‌های دریایی و آبزیان کمک می‌کند.

وی افزود: این در حالیست که ناوگان‌های صیادی در راستا بهره‌برداری حداکثری از منابع طبیعی، روزهای طولانی را به دنبال گله‌های صید در دریاها سپری می‌کنند و تا مخازن سردخانه‌ای خود را پر نکنند، به ساحل باز نخواهند گشت، در این فرایند طولانی مدت به شدت از کیفیت صید کاسته می‌شود به طوری که بار باکتریایی صید به دلیل فشار تناژ بالا، آب یخ پودر شده سردخانه‌ای در خونابه خود غرق می‌شود و زمینه ایجاد هیستامین بافتی در آن‌ها فراهم خواهد شد.

این کارشناس شیلات و آبزیان ادامه داد: بر اساس ادعای برخی از کارشناسان محیط زیست و شیلاتی، نه تنها روند توسعه در برخی شاخه‌های شیلاتی کشور به ویژه ماهیان سردابی باید متوقف شود بلکه از تعداد مزارع موجود نیز باید کاسته شود.

وی تاکید کرد: استفاده از مکانیزاسیون به منظور افزایش تولید در واحد سطح، تجدیدنظر بر تولید صنعتی غذای آبزیان، حذف کارخانه‌های تولیدکننده غذای بی‌کیفیت، جلوگیری قانونی از تولید غذای دست ساز، اجباری شدن بیمه‌گذاری آبزی‌پروری اعم از محصول و مزرعه در تمام مراحل تولید از جمله تخم چشم زده تا مزارع حد واسط، پرواری و مولدساز بسیار حائز اهمیت است.

وی اضافه کرد: در حوزه ماهیان گرمابی نیز به نظر می‌رسد ضمن استفاده از مکانیزاسیون، رویکرد تولید ارگانیک ضرورت دارد و به طور قطع برای هرگونه توسعه، مطالعات GIS ضروری است.

به گفته این کارشناس شیلات و آبزیان، در حوزه میگو نیز باید به موضوع پساب خروجی توجه جدی شود، بهره‌گیری از پروبیوتیک‌ها به خصوص باکتری‌هایی که در جلوگیری از تعویض آب نقش ایفا می‌کنند، بهره‌گیری از بهترین غذاهای تولیدی در این صنعت و تاکید به استفاده از سیستم‌های مکانیزاسیون در آن توجیه سبز خواهد داشت.

وی گفت: در حوزه صید و صیادی ضمن حذف روش‌های صید مخرب چه از لحاظ آب‌های داخلی و آب‌های آزاد، با برآورد دقیق ذخایر موجود، رعایت فصول صید براساس تدوین زمان‌بندی تحقیقات و تولید مثل طبیعی آبزیان ضروری است.

وی با بیان این که استفاده از ترالرها باید محدود شود، افزود: همچنین چشمه‌های تور استاندارد باید مورد استفاده قرار گیرد و از به‌کارگیری چشمه تورهای غیراستاندارد جلوگیری شود.

حافظیه تصریح کرد: روش‌های ارزش افزوده برای صید مهم‌ترین پارامتر در کاهش فشار صیادی خواهد بود به طور مثال استفاده از روش Long Liner و روش‌های استاندارد در صید و خونگیری ساقه دمی و قرارگیری در برفاب یا یخ آب به منظور کاهش سریع دمای بدن و تا حد مجاز به طور همزمان در سردخانه‌های ذخیره‌سازی می‌تواند باعث شود صید در تازه‌ترین شکل ممکن به ساحل منتقل و پس از فرآوری محصول به بهترین شکل به بازار عرضه شود.

وی گفت: در صورت عرضه محصول با کیفیت و تازه به بازار، قیمت فروش هر کیلوگرم ماهی معادل قیمت فروش 10 کیلوگرم صید با ساختار فعلی خواهد بود که از این طریق علاوه بر کاهش هزینه‌های صید اعم از مصرف سوخت، استفاده طولانی از شناور و کارگر می‌توان کاهش 10 برابری فشار صید را منجر شد که چنین مدیریت مسئولانه‌ای به منظور منفعت‌طلبی بیشتر خواهد بود، چرا که در این روش با ارزش افزوده به غریزه منفعت‌طلبی که جزء لاینفک سرمایه‌گذاری است، پاسخ مثبت داده می‌شود.

وی ادامه داد: البته اخذ تصمیمات قانونی، اجرای دقیق قانون، سهمیه‌بندی، تجهیز سردخانه شناورهای صیادی به سیستم‌های برودتی انجمادی (جلو گیری از استفاده از یخ پودر شده در صیادی‌های طولانی مدت، جلوگیری از روش‌های مخرب زیست محیطی) نیز از دیگر ضروریات مدیریت مسئولانه در حوزه ماهیگیری و صیادی است که باید مورد توجه قرار گیرد.
منبع : ایرنا