ماهیان فشافویه به خاطر نبود اکسیژن تلف شدند نه فاضلاب /گ

همانطور که می دانید مرگ دو میلیون قطعه ماهی در فشافویه در رسانه ها در این چند وقت بسیار خبرساز شده. هیچ نظارتی بر پرورش و صید ماهیان در کشور نمی شود؟

علمی: مشکل آلودگی در مراکز پرورش ماهی زیاد است و سازمان محیط زیست هم نظارت دارد . این نظارت از ابتدا که درخواست آورده می شود و به شیلات مراجعه می کنند تا زمانیکه موافقت اصولی را بگیرند وجود دارد چون باید موافقت دستگاههای زیادی را بگیرند.ما هم ضوابطی را داریم و در بازدید نتیجه را اعلام می کنیم. معمولا اگر جواب مثبت باشد باید به ستاد بروند مجوز را بگیرند. اما پرورش ماهی به سازمان شیلات مربوط است و ما فقط مجوز سایت را می دهیم.
فراهانی:صدور مجوز و تکثیر آبزیان مربوط به سازمان شیلات است. شیلات ایران براساس استاندارهادیی که دارد این مجوزها را می دهد و هر کس که متقاضی می شود براساس ضوابط و محاسباتی این کار انجام می شود. مجوز می تواند در زمینه تکثیر یا پرورش باشد و ماهی ها هم گرمابی،سردابی، هستند و گونه های مختلف دارند. پرورش ماهی در کشور در حال حاضر سالیانه 356 هزار تن در کشور است وبخش اعظم آن ماهیان گرمابی است که در استخرها و حوضچه های خاکی انجام می شود و در طول سال بستگی به نوع آب و هوا 6 تا8 ماه پرورش پیدا می کنند. در مزارع گرمابی 168 هزار تن تولید داریم، در منابع آبی ، دریاچه ها و سدها حدود 48 هزار تن . ماهیان سردآبی در آبهای سرد هستند که گونه منحصری مثل قزل آلای رنگین کمان است. حدود 5هزار و 300مرکز پرورش این ماهی را در کشور داریم که در سال 92 ،141 هزار تن تولید شد.

بررسی شما به چه صورت است؟ یعنی فقط برای مجوز فقط بررسی می کنید یا مثلا به صورت دوره ای هم این بازرسی ها و بررسی ها را دارید؟
علمی: در ابتدا برای گرفتن مجوز، یکسری استانداردها وجود دارد که باید رعایت شوند بعدا هم این اصول باید رعایت شود اما بیشتر پرورش دهندگان بعد از گرفتن مجوز از شیلات اصول را رعایت نمی کنند. مثلا الان در منطقه کارون در استان چهارمحال و بختیاری مشکلات فراوانی وجود دارد و جلسات فراوانی هم در این زمینه برگزار شده است.
فراهانی: واگذاری مجوزها طبق قانون در سازمان شیلات انجام می شود. البته الان به سازمان نظام مهندسی کشاورزی واگذار شده اما ما ضوابط را تدوین می کنیم. ما آنالیز آب را انجام می دهیم و اگر مناسب بود زمین هم بررسی می شود.بنابراین شیلات بر روی نظافت، بهداشت و غذادهی و بیماری نظارت دارد تا مرحله صید. بالاخره از این همه مرکز پرورش ماهی ممکن است برخی مشکلاتی هم داشتنه باشند که این طبیعی است.

چه مشکلاتی در منطقه کارون وجود دارد؟
علمی: پرورش دهنده از سازمان محیط زیست مجوز پرورش 20 تن را دارد و شیلات هم موافقت کرده اما عملا 100 تن بهره برداری می کند و تکثیر را هم انجام می دهد درحالیکه مجوز ندارد. بارها ما در محیط زیست با سازمانهای شیلات و دامپزشکی مکاتباتی کردیم و اعلام کردیم، اما به خاطر مسائل تولید و امنیت ملی در استان به نتیجه نمی رسند. سال گذشته نهایتا قرار شد که سازمان شیلات روی بهره وری سالهای بعد نظارت کند، چون باید هر سال مجوز آنها تمدید شود و اگر قصد افزایش ظرفیت دارند، دوباره از سازمان محیط زیست مجوز بگیرند

مهندس علمی رئیس گروه آبزیان آبهای داخلی سازمان محیط زیست

گاهی مکانهایی که پرورش ماهی انجام می شود استاندارد نیست و مثلا در کنار فاضلاب و معادن است. چرا سازمان محیط زیست در این باره نظارتی ندارد؟

علمی: اکثر پرورش دهندگان این مشکل را دارند. مثلا همین هراز اصلا مناسب نیست اما این کار انجام می شود. موقعیت پرورش قزل آلا در بستر رودخانه اصلا درست نیست و با یک سیل امکان نابودی دارند که این مشکل قبلا پیش آمده است. با اینحال اصرار به انجام کار را دارند. شیلات استعلام از سازمان محیط زیست، وزارت نیرو، سازمان میراث فرهنگی و .. را می گیرد و اگر کمیسیون جواب مثبت داد ما هم در شیلات مجوز و پروانه می دهیم. در پرورش ماهیان سردآبی ما مصرف از آب نداریم و بیشتر استفاده از آب داریم و این آبی که از پساب آن خارج می شود باعث می شود تا در مزارع کشاورزی به عنوان کودشیمیایی استفاده شود و تولید محصول را ارگانیک کند. بنابراین استفاده بهینه از امکانات یکی از اهداف ماست تا بتوانیم تولید کنیم. الان ماهی تنها ارزش غذایی ندارد، بلکه به عنوان دارو هم استفاده می شود و گوشت سفید آن مفید است.

یعنی سازمان شیلات بر این موضوع نظارتی ندارد؟
فراهانی: در این زمینه شیلات استان تهران باید پاسخ دهد، ما سازمان کشوری هستیم. اما متاسفانه سرمایه گذار طمع می کند که بیش از ظرفیت ماهی بریزد.البته ما در کشور هزاران مرکز مانند فشافویه داریم که هیچ مشکلی ندارند، ممکن است تلفات هم بدهند اما این دلیل برعدم نظارت ما نیست

شما بر استاندارد بودن تاکید دارید اما در فشافویه پرورش ماهی با آب فاضلاب و پساب شهری است و اطراف آن پر از معادن و مراکز غیر بهداشتی است.

فراهانی: فشافویه حدود 30 سال است که وجود دارد ، من خودم در آنجا 400 تن ماهی با همین آب تولید کردم اما الان سطح آن کاهش یافته است. فشافویه چون آبندان بوده، بهره بردار خودش ظرفیت را بالا برده و امسال 2 میلیون بچه ماهی ریخته است درحالیکه برای 300 هزاربچه ماهی ظرفیت وجود دارد و کمبود اکسیژن باعث تلفات شده است.

شما عنوان می کنید که مراکزی مانند فشافویه ممکن است باز در کشور هم باشد، اما وقتی مشکل فشافویه به وجود آمد عنوان شد که پساب شهری وارد می شود. آیا هیچ نظارتی نباید وجود داشته باشد؟

فراهانی: این مشکل که تازه به وجود نیامده است، اما علت پساب نیست. اگر آب آلوده باشد امکان زنده ماندن ماهی وجود ندارد چون ماهی بسیار حساس است. برای صادرات هم ماهی بررسی می شود. من به عنوان کارشناس عنوان می کنم که مشکل ماهیان در فشافویه آلودگی و پساب نیست، بحث تراکم و استاندارد مکان است

مهندس فراهانی معاون دفتر توسعه منابع آبزی و ماهیان آب شیرین شیلات

ما هم قبول می کنیم. اما چرا اجازه داده می شود که برای پرورش ماهی از فاضلاب استفاده شود؟ این نوع پرورش در کیفیت ماهی تاثیری نمی گذارد؟

منصوریان: در گذشته با شیلات و دامپزشکی به خاطر به وجود آمدن هیستامین در صید جلسات متعددی گذاشتیم و الان توانستیم سردخانه ها و صید را کنترل کنیم تا ماهی به کارخانه سالم تحویل داده شود. عمدتا نظارت بر رودخانه ها و مزارع با سازمان شیلات است و ما در تولید تن نظارت داریم. در معاونت بهداشتی اگر هر نوع ماده خوراکی مشکل داشته باشد اعلام عمومی می شود.

علمی: چون بحث اجرا مطرح است خود سازمان محیط زیست استان تهران باید نظارت کند. متاسفانه در فشافویه بیش از ظرفیت اسمی ماهی پرورش داده شد و این مشکل به وجود آمده است. البته دلایل دیگری هم مطرح است و نمونه گیری شده است. من نمی دانم که وزارت بهداشت چه نظارتی بر ماهیان سردابی و نوع تغذیه آنها دارد. به نظر من الان مشکل رودخانه هراز خیلی بیشتر از فشافویه است. در آنجا حدود 50 پرورش دهنده هستند که آلودگی بالادستی مزارع به پایین دستی می رسد و در پایین دستی، پساب صنعتی هم اضافه می شود و همه اینها جمع می شوند و وارد دریای خزر می شوند. در این قسمت که ماهیان سردآبی پرورش داده می شود بیش از ظرفیت اسمی ماهی وجود دارد. یعنی بیش از موافقت سازمان محیط زیست.

پس چرا نظارتی در این بخش وجود ندارد؟ چون همانطور که خودتان هم اعلام کردید در فشافویه هم به خاطر این مشکل ماهیان تلف شدند؟

فراهانی: اینطور نیست که ما نظارت نداشته باشیم. در هراز تمام مجوزها از سوی سازمان های آب، شیلات و محیط زیست داده شده است. اما باید آلودگی را تعریف کرد و نباید کلی حرف زد. من در سالهای 89 و 90 در هزار مطالعه کردم و فاکتورهای فیزیکی و شیمیایی از آب گرفتیم که کاملا مستند هستند. ما از سازمان محیط زیست خواستیم که استاندارد مزارع ماهی را به ما اعلام کنند. وقتی اعلام شد متوجه شدیم که تمام فاکتورهای مزارع هراز دوبرابر استاندارد محیط زیست بود و هیچ مشکلی نداشتند. اما در افزایش ظرفیت، اولین ضربه را خود ماهی می بیند و تولیدکننده پس تولید کننده این کار را نمی کند تا مانند فشافویه ضربه ببیند.در پرورش ماهی قزل آلا یک روزی استاندارد پرورش ماهی این بود که 10 لیتر آب برای پرورش یک تن ماهی در سال مناسب بود اما ما الان به کمک تکنولوژی به اینجا رساندیم که یک لیتر آب برای یک تن ماهی مناسب باشد.

این استفاده از تکنولوژی است یا اینکه با شیوه های دیگری این کار انجام می شود؟

فراهانی: این تکنولوژی است که ما آب را احیا می کنیم.پسآب یک مزرعه ماهی خارج می شود ، اگر فاکتورهای پروش ماهی به هم بخورد ماهی از بین می رود. ماهی قزل آلا شاخص آب شرب است یعنی هر کجا ماهی قزل آلا بود می توان آب را خورد و هیچ مشکلی وجود ندارد،این مطالعات وجود دارد. باید از امکانات و ظرفیتها باید استفاده کرد.به نظر شما اشکال دارد از یک ساختمان که ظرفیت 20 نفر را دارد استفاده نکنیم؟ ما با استفاده از تکنولوژی ظرفیتها را بالا بردیم. کشور فرانسه با همین امکانات ما 1200 تن تولید می کند ما 200 تن. هیچ اشکالی ندارد از تکنولوژی در جهت بهینه استفاده کنیم.
علمی: بله از تکنولوژی برای افزایش ظرفیت استفاده می کنند اما به تاسیسات و ساختمان اضافه می کنند، کانالها و طول آنها را افزایش می دهد تا بیشتر پرورش دهند. متاسفانه الان پساب در هراز مستقیم وارد آب می شود وتصفیه وجود ندارد. الان خیلی از پرورش دهندگان از هم به خاطر همین آلودگی ها شکایتها دارند.

بنابراین خروجی آبها آلوده است.

فراهانی: اما اگر آب آلوده باشد که مزارع پایین نمی توانند پرورش دهند، الان 30 مرکز در هراز داریم که اگر آلوده باشند امکان تولید وجود ندارد و ماهی زنده نمی ماند.استانداردها رعایت شده است،پالایش و اکسیژن گیری انجام می شود.
علمی: هیچ پرورش دهنده ای در هراز آب را تصفیه نمی کند، چون تصفیه خانه ندارد. در لحظه ای که استخر را می شویند شما میزان آلودگی را بررسی کنید.ماهی را تخلیه می کنند اما شما توجه کنید که چه حجم از فاضلاب و آلودگی وارد رودخانه هراز می شود که به عنوان آب شرب استفاده می شود. ماهی قزل آلا بیشترین آب مصرفی را نیاز دارد.شما بهترین آب و کیفیت را می گیرید اما آب سالم را تحویل نمی دهید. بسیاری از پرورش دهندگان از مالاشیت یک ماده سرطان زا استفاده می کنند که برای ضدعفونی استخر است یا غذای دستی می دهند.همه چیز بر روی کاغذ استاندارد است اما رعایت نمی شود.

آیا واقعا از این ماده استفاده می شود؟

فراهانی: استفاده از مالاشیت منسوح شده و الان ممنوع است. ما برخورد می کنیم، اما دامپزشکی متولی است. ما مطالعاتی انجام دادیم و اصلا اینگونه نیست که پرورش دهندگان از هم شکایت داشته باشند. به نظر من آقای علمی خیلی با شست و شوی استخر آشنا نیستند چون اصلا امکان ندارد که ماهی را خارج کنند و استخر را بشویند فضا و امکانات آن وجود ندارد و هزینه زیادی نیاز دارد. شست و شو در حضور ماهی است. آب همیشه خارج و به مزرعه بعدی می رود، اگر این آب استاندارد نباشد ماهی مزرعه پایین از بین می رود. الان فاضلاب رستورانها در منطقه هزارکه به آب وارد می شود و سازمان محیط زیست کاری نمی کند بیشتر خطرناک است. در هراز مشکل فاضلاب اکوتوریسم وجود دارد، کسانیکه برای گردش وارد می شوند بیشتر مشکل زا هستند تا استخرهای مراکز پرورش ماهی.

علمی: اما من بارها نحوه شست و شوی استخرها را دیدم. من حاضرم با شما به مراکز پرورش هراز برویم و ببنید که چطور استخرها را شست و شو می دهند. امام زاده علی در رودخانه هراز را می شناسید.من خودم دیدم که کانال را تخلیه کردند و با بیل کف استخر را تمیز می کردند و یک پساب وحشتناکی به رودخانه می رفت.

با این شرایط باید منتظر اتفاق فشافویه در هراز باشیم؟

فراهانی: در فشافویه 30 سال است که این شرایط وجود دارد اما الان به خاطر استفاده از ظرفیت بیش از حد و نرسیدن اکسیژن به ماهها چنین شد. هراز کاملا با آنجا متفاوت است.

آیا راهی وجود ندارد که بتوان متوجه شد ماهی بیماری یا انگل دارند؟ چون مردم معتقدند که ماهی فاضلابی به خورد ما می دهند ؟

منصوریان: ماهی بسیار حساس است و اگر انگل یا سم داشته باشد می میرد با کوچکترین تغییر در آب می میرد. حتی شما ماهی شب عید می خرید اگر آب آن را چند روز عوض نکنید می میرد چون اکسیژن درون آب کم می شود.در فشافویه هم میزان اکسیژن آب کم بوده که ماهی ها فله ای از بین رفتند.فاضلابهایی که وارد رودخانه می شوند ممکن است در مواردی باعث افزایش فلزات سنگین مانند آرسنیک شوند که وارد بدن ماهی می شوند اما این هم حدی دارد.گوشت مرغ یا گوسفند الزاما باعث مرگ نمی شوند اما مسمویت ماهی باعث مرگ می شود. خصوصا در مورد ماهیان صید شده از آبهای آزاد ، ماهیان وارداتی و سردآبی.در سطح عرضه به صورت موردی بررسی می شوند و اگر موردی باشد که سلامت افراد را به خطر بیندازد اعلام عمومی می کنیم اما تا کنون اعلام عمومی نداشتیم چون آلودگی جدی نبوده است

مهندس منصوریان معاون مدیر کل نظارت و ارزیابی سازمان غذا و دارو

آیا نقاط دیگری هم هستند که مانند هراز مشکل داشته باشند؟

علمی: در شهرکرد. ما جلسات متعددی برگزار کردیم که در مرحله هشدار هستند. ماهیهای سردابی بیشتر در هراز، کارون و شهرکرد پرورش پیدا می کنند.
فراهانی: نه اصلا اینطور نیست. اولین استان پرورش ماهی قزل آلا لرستان است و بعد مازندران، چهارمحال و بختیاری، بویر احمد و کهگیلویه و کرمانشاه. در مورد فشافویه باز اعلام می کنم 150 تن ماهی الان وجود دارد که اگر آب سم داشته باشد اصلا هیچ ماهی نباید زنده بماند. تلف شدن ماهی های فشافویه به دلیل این بوده که در یک شب ماهی زیاد بوده و خفه شدن یعنی شرایط زیستی ماهیان دچارمشکل شده و برای همین از بین رفتند. در تاریخ 6 شهریور سال گذشته، در منظقه دالاهو هم این اتفاق افتاد. مشکل همین بود که 270 مزرعه پشت هم بود اما 60 مزرعه بالا دستی مشکل نداشتند، همه مزرعه داران می گفتند مه در آب سم ریخته اند. اما ررسی کردیم و متوجه شدیم چنین چیزی نیست چون اگر اینطور بود ماهی های 60 مزرعه دیگر هم باید از بین می رفتند. بررسی من نشان داد چون آب کم شده و یک مترکعب آب بود، ضمن اینکه بدون حساب و کتاب ماهی ریختند و به حرف کارشناسان گوش نکردند و این اتفاق افتاده است. در مورد هراز هم من مستند اعلام می کنم که 700 فاکتور را در دورهای مختلف ثبت کردیم و مشکلی وجود ندارد. اگر مشکلی وجود دارد باید کار کارشناسی شود. تعریف آلودگی به صورت کلی درست نیست. باید جزئیات را مطرح کرد تا بتوان بررسی و مقابله کرد. من به عنوان یک کارشناس نمی توانم اجازه بدهم که کسی به خاطر یک ماهی یا گوشت آلوده مریض شود هرچند هیچ بیماری مشترکی بین انسان و ماهی وجود ندارد.

منصوریان: بین انسان و دام بیماری مشترک داریم، اما ماهی و انسان نه. هیستامین هم بیماری نیست و براثر نگهداری نادرست ماهی در دمای بالا بعد از صید به وجود می آید. انسان بعد از خوردن این ماهی کهیر می زند. البته وجود فلزات سنگین در ماهی ها در طول سالها می توانند مشکل زا شوند چون در بدن متابولیزه نمی شوند.

اما یک دوره عنوان شد که ماهی قزل آلا جیوه دارد که فلز سنگین است.

منصوریان: جیوه زیست محیطی است و در تمام آبها وجود دارد. در واقع یک مسئله بین المللی است و حدی را برای آن تعریف کردند. مقادیر زیاد جیوه باعث مسمویت می شود. برای همین گفته می شود خانمهای باردار نباید ماهی بخوردند چون جیوه در ماهی می تواند خطرناک شود. البته در کشور ما آنقدر خطرناک نیست. در وزارت بهداست تحقیقاتی در حال انجام است که میزان جیوه استاندارد در ماهیان جنوب و شمال چقدر باید باشد.
فراهانی: طول پرورش ماهیان داخلی در رودخانه ها و استخرها 6 تا 8 ماه است. یعنی از زمان تخم ریزی، 8 ماه بعد به بازار می روند و زمانی نیست که بخواهد این فلزات را بگیرند. در مورد ماهی قزل آلا باید بگویم، حساس ترین موجود است و کوچکترین تغییر در کیفیت آب و محل زندگی سبب مرگش می شود. در مورد سایر ماهیان هم اینگونه است.

چندی پیش در مورد آلودگی دریای خزر و مرگ ماهیان اخباری منتشر شد. این مشکلات آلودگی نفتی بود؟

منصوریان: هرجایی که اکسیژن نباشد و فاضلاب صنعتی باشد ماهی می میرد و مشکل زیست محیطی است و این ماهی مرده به دست مصرف کننده نمی رسد .شما باید از نظر زیست محیطی بررسی کنید این موضوع را. ماهی مرده کاملا مشخص است.
علمی: یک دوره ماهی کفال به دلیل بیماری ویروسی اعلام شد که مصرف نشود.

فراهانی: یک تیم متخصص در حال بررسی این موضوع است. نظرات مختلفی وجود دارد اما هنوز مستند اعلام نشده است.

با آب چاه هم پرورش ماهی داریم؟

فراهانی: بله. پرورش ماهی با آب چاه هم داریم .

از نظر محیط زیست حالا که ایران مشکل کم آبی دارد، پرورش ماهی با آب چاه مشکل ندارد؟

علمی: از نظر استانداردهای شیلاتی این موضوع بررسی می شود. ما مشکل کمبود آب را داریم مثلا بهترین آب را باید به قزل آلا بدهیم و این اصلا اقتصادی نیست. اکثرا غیرقانونی عمل می کنند و مجوز ندارند.ما در نقاط کم آب این اجازه را نمی دهیم.
فراهانی: من گفتم که پرورش ماهی قزال آلا به صرفه است چون مصرف کننده نیست و حتی آب را آلوده نمی کند. آلودگی را باید تعریف کرد. پساب آب ماهی قزل آلا برای کشاورزی مفید است و تولید آن را دوبرابر می کند، کود شیمیایی را هم حذف می کند. در قزوین این گونه عمل شده است. من تعجب می کنم که این دغدغه ها را دارید چون در رودخانه کارون فاضلاب صنعتی می رود اما کسی کاری نمی کند. بدون بررسی پرورش ماهی را عامل آلودگی زیست محیطی می دانند

برای لغو مجوز مراکز پرورش غیراستاندارد باید سازمان محیط زیست اقدام کند؟

علمی: این موضوع حقوقی و اجتماعی است. وقتی یک نفر سرمایه گذاری کرده و هزینه کرده به همین راحتی دادگاه نمی تواند حکم دهد.در هراز مراکز غیر قانونی زیادی وجود دارد. آنهایی هم که مجوز دارند درست عمل نمی کنند و افزایش ظرفیت دارند . کسی هم رسیدگی نمی کند. مزارع به خاطر همین آلودگی از هم شکایت دارند.من حاضرم با شما به سد امام زاده علی برویم و خروجی پساب را ببینید، واقعیت را باید پذیرفت. ما بارها در مورد هراز جلسه گذاشتیم.همه استخرها باید ترصیب برای خروج داشته باشند اما یک پرورش دهنده را نشان دهید که اینگونه باشد. در هراز بیش از ظرفیت استفاده می کنند.
فراهانی: در هراز خود سازمان آب بررسی می کند. بنابراین کار غیرقانونی نمی کنند چون اگر اینطور باشد دادگاه مجوز تخریب می دهد.من 30 سال است که در حوزه پرورش ماهی کار کردم و تمام مزارع را در کشور می شناسم. در فشافویه هم اگر سم یا فاضلاب باشد همه ماهیها از بین می روند اما الان هنوز ماهی زنده و سالم در آنجا هست. ما متولی کار هستیم و امکان ندارد که در هراز مرکز غیرقانونی باشد. همه پرورش دهندگان پرونده دارند و تمام جزئیات کارشان وجود دارد.

منطقه هراز هیچ مشکلی از نظر شیلات ندارد؟

فراهانی: آلودگی آب هزاران آیتم دارد و باید مشخص شود. ما از سازمان محیط زیست استعلام می کنیم که آیا فلان مزرعه مشکل دارد یا نه و اگر مشکلی باشد ما پروانه کار نمی دهیم.ما از کسانی که با با استفاده از تکنولوژی، ظرفیت تولید را بالا می برند حمایت می کنیم و مجوز را بهینه می کنیم. رئیس سازمان شیلات دو سال پیش ابلاغ کرد که آیتم مجوزها را مشخص کرده و اگر بیش از ظرفیت باشد تشویق کنید. چون اگر بیش از ظرفیت استفاده کند و امکانات نباشد خودش ضرر می بیند و سرمایه اش نابود می شود.در هراز با همان ظرفیت 600 هزار تن تولید می کنند و استانداردها هم رعایت می شود.
منصوریان: در کل باید گفت که مصرف ماهی از گوشت قرمز خیلی بهتر است. توصیه می کنیم که مردم ماهی مصرف کنند تا سرانه مصرف بالا برود. الان سالمترین غذا ماهی است چون کمترین دستکاری در آن می شود. حالا مسائل زیست محیطی وجود دارد اما در دراز مدت می تواند تاثیر بگذارد. الان هوا هم فلزات سنگین دارد. در مورد تن ماهی، تن هم همان خاصیت را دارد و نهایت تقلبی که در آن می شود عدم استفاده از ماهی تن است. ممکن است گاهی از ماهی زرده استفاده کنند که همان خاصیت را دارد. ماهی گیدر ماهی تن است و رنگ آن روشن است و سفید، اما ماهی زرده احساس می کنید که زردچوبه زدند اما همان خاصیت را تقریبا دارد. کنسرو را تا دوسال می توانید نگه دارید ت چون تحت 121 درجه سانتی گراد 70 درجه استریلیزه می شود، بنابراین هیچ میکروبی ندارد . مواد نگهدارنده هم استفاده نمی شود چون گران است و به صرفه نیست. وزارت بهداشت توصیه به جوشاندن تن ندارد و خود تولید کننده این را می گوید. ما هم به آسیب زیست محیطی توجه داریم
منبع : خبر آنلاین