داغ همیشه تازه خشکیدن تالاب های ایران از ارومیه تا خلیج گرگان /گ

  • گزارشها
  • داغ همیشه تازه خشکیدن تالاب های ایران از ارومیه تا خلیج گرگان /گ
دوشنبه ۱۱ آبان ۱۳۹۴  ۰ نظر   ۱۰۵ بازدید

داغ همیشه تازه خشکیدن تالاب های ایران از ارومیه تا خلیج گرگان
از بین رفتن سرمایه های خدادادی موضوع تازه ای در ایران نیست، یکی از دردناکترین نوع هدر رفت این سرمایه ها از بین رفتن تدریجی دریاچه ها و تالاب ها است که با وجود هشدارهای فراوان کارشناسان، تالاب ها یکی پس از دیگری به دشت های لبریز از نمک و شوره زار تبدیل می شود.
داستان خشک شدن تالاب ها این بار اما به خلیج گرگان در ساحل شرقی دریای خزر رسیده و انگار قرار است داغی جدید بر دل طبیعت ایران نقش بندد. اگرچه در این موضوع رخدادهای طبیعی و دست طبیعت نقش دارد اما عوامل انسانی روند آن را شتابان کرده است.
از بین رفتن تدریجی دریاچه و تالاب ها با وجود هشدارهای کارشناسان و دوستداران طبیعت به سبب عواملی همچون استمرار و تشدید خشکسالی، اجرای طرح های غیرکارشناسی، عوامل انسانی و تولید پسماند و فاضلاب ها روز به روز وسعت شوره زارها و دشت های لبریز از نمک را وسعت می بخشد.
خلیج گرگان محدوده کم عمقی است که با خشک شدن کانال خزینی (کانال ورودی آب خزر به خلیج گرگان) هم اینک فقط از طریق کانال 'چپ اوغلی' به دریای خزر وصل می شود.
این شاهراه حیاتی در سال های اخیربه دلیل پایین رفتن سطح آب دریا و انباشت رسوبات، بشدت کم عمق شده و جلوی جریان آب و ورود آبزیان را به خلیج گرفته است.
سال ها قبل عمق کانال خزینی تا 3 متر هم می رسید، اما اکنون کم عمق شده و جریان آب دریا مانند قبل به سمت خلیج نمی آید، این آب رو زمانی عمق مناسبی داشت و دریا که توفانی می شد جریان آب را بشدت وارد خلیج می کرد اما اکنون جریان آب ماسه ها و لجن را دپو کرده و خود مانند سدی، جداکننده دریا و خلیج است.
در این خصوص پسروی آب دریا در استان گلستان به عنوان کم شیب ترین ساحل خزر تا جایی پیش رفته که صدها هکتار از سطح دریا خشک شده و جای آن را صحرایی از خارشترهایی گرفته که تنها ثمره آن بیشتر شدن خوراک دامهایی همچون شتر است.
در این منطقه کم شیب پسروی 500 متری دریا گردشگری و صیادی را از رونق انداخته و اکنون سواحل گلستان به جای اینکه مکانی برای گردشگری، آبتنی تابستانی و صید ماهی زمستانی باشد، به محلی برای رویش بوته های صحرایی تبدیل شده است.
رئیس اداره حفاظت محیط زیست شهرستانهای بندرترکمن و گُمیشان در این باره می گوید: در سال 92 و 93 میانگین تراز آب دریا 8 سانتیمتر و نسبت به چهار سال قبل 42 سانتیمتر پایین تر رفته است.
علی بیانی اضافه کرد: این پسروی در سواحل استان گلستان به دلیل کم شیب بودن ساحل، زیاد و بسته به توپوگرافی منطقه متفاوت بوده به طوری که در برخی نقاط تا 500 متر رسیده است.
وی سختی دسترسی به دریا برای صیادان، باتلاقی شدن ساحل برای گردشگران و از همه مهمتر کاهش ذخایر ماهیان دریایی را از مهمترین تأثیرات کم شدن آب خلیج گرگان می داند.
بیانی اظهار کرد: بسته شدن سدها بر مسیر رودخانه ها که منتهی به دریا می شود، خشکسالی چندسال اخیر و کاهش نزولات آسمانی که موجب خشکی حوزه آبخیز شده و کاهش آبدهی رود ولگا در روسیه که 70 تا 90 درصد آب خزر را تأمین می کند از مهمترین دلایل کاهش آب دریا بوده است.
رئیس اداره حفاظت محیط زیست بندرترکمن و گمیشان با اشاره به کمین خشکسالی برای تالاب بین المللی گمیشان اضافه کرد: عمق تالاب که سال های گذشته در برخی نقاط به 150 سانتیمتر هم رسیده بود، اکنون حداکثر 30 سانتیمتر است.
بیانی ادامه داد: فاصله بین دریا تا تالاب هم زیاد شده و در برخی نقاط شمالی آن به 400 متر رسیده در حالی که در گذشته این فاصله حداکثر 20 متر بود و تالاب هنگام جزر و مد آبگیری می شد.
به گفته وی، مشکل کم آبی به جایی رسیده که به دلیل پسروی دریا به جای اینکه آب از دریا به تالاب برود در بعضی نقاط روند برعکس شده و آب از سمت تالاب به دریا می ریزد.
رئیس اداره حفاظت محیط زیست بندرترکمن و گمیشان بیان کرد: مشکل کم آبی در تالاب گمیشان نیاز به مطالعه دارد تا در صورت نیاز از طریق روش های فنی مانند کانال های انحرافی آب پمپاژ شده و نیز با لایروبی، کم آبی تالاب را برطرف کند.
به گفته بیانی کاهش سطح آب دریای خزر بر بخش های مختلف شیلات از جمله یگان حفاظت منابع آبزیان، صید و صیادی، تأسیسات و آبزی پروری ساحلی نیز تأثیر گذاشته است.
همچنین به گفته برخی کارشناسان، خلیج گرگان از آسیب پذیرترین مناطق دریای خزر است چون شیب منطقه کم و حجم آورده های رسوبی زیاد است لذا نسبت به نوسانات دریای خزر تأثیر بیشتری دارد.
مدیرکل حفاظت محیط زیست گلستان در خصوص وضعیت پسروی دریای خزر و خلیج گرگان معتقد است: در هر دوره 25 ساله یک مرحله پسروی دریا صورت می گیرد که وقوع آن طبیعی است.
اسماعیل مهاجر اظهار داشت: یکی از دلایل پسروی و کاهش آب در خلیج گرگان به خاطر کاهش دبی رودخانه ولگا به عنوان تامین کننده اصلی آب خزر است و نیز ایجاد بندهای انحرافی باعث شده تا آب کمتری به دریای خزر برسد.
به گفته وی در برخی از مناطق دریای خزر کاهش آب و پسروی بین پنج تا هشت متر است.
وی در خصوص ورود فاضلاب به دریای خزر نیز گفت: طول ساحل خزر در حد فاصل شهرهای آستارا تا گمیشان حدود 900 تا یک هزار کیلومتر است و با در نظر گرفتن فاضلاب خانگی و صنعتی طول این مسیر و ضایعات استخراج نفت برخی از کشورهای همسایه که به دریا می ریزد، مشخص می شود که چه فاجعه ای درحال رخ دادن است.
وی با تاکید بر توجه ویژه در رفع آلودگی های دریای خزر گفت: از سال 1380 بر ایجاد تصفیه خانه فاضلاب در شهرهای ساحلی تاکید شده است تا از ورود فاضلاب از رودخانه هایی که وارد خزر می شود، کاسته شود.
مهاجر در خصوص وضعیت فاضلاب شهرهای حاشیه دریای خزر در استان گلستان اظهار کرد: تصفیه خانه در شهرستان های کردکوی و ترکمن در حال تکمیل شدن است و پیشرفت فیزیکی اجرای تصفیه خانه فاضلاب برای شهرستان های گرگان، گنبدکاووس و علی آبادکتول نیز 30 درصد است.
به گفته وی اکنون آب آلاینده که در حوزه گلستان وارد دریای خزر شود نداریم و یا به حداقل رسیده است ولی در سایر استان های همجوار ممکن است مشکل آلودگی وجود داشته باشد.
مهاجر افزود: اکنون محیط زیست دریایی در ترکمن مستقر است و به صورت آنلاین (به روز) آب خلیج گرگان را مورد آزمایش قرار می دهد و در صورت ورود آب آلوده به خلیج شناسایی و دستگاه متولی آن به مرجع قضایی معرفی می شود.
وی همچنین گفت: همواره در صورت مشاهده آلودگی به فرمانداری های شهرستان های حاشیه دریای خزر در استان گلستان اعلام و برای رفع سریع آن هشدار داده می شود.
معاون پایش و نظارت اداره کل حفاظت محیط زیست گلستان نیز به خبرنگار خبرگزاری جمهوری اسلامی گفت: پسروی آب دریای خزر که 100 کیلومتر از سواحل این استان را دربر گرفته هر 25 تا 30 سال یکبار رخ می دهد و دوباره به شرایط قبلی خود باز می گردد.
مجتبی حسینی افزود: از آغاز پسروی کنونی آب در خلیج گرگان یک دهه می گذرد و اثر آن در سواحل گمیشان بیشتر مشهود است.
وی اضافه کرد: در بحث مشکلات خلیج گرگان علاوه بر بحث پسروی آب در سواحل استان گلستان ، مساله انباشته شدن رسوبات در کانال خزینی و مسیرهای آبی از بهشهر است که این رسوبات به خلیج گرگان وارد می شود و مشکلات در این بخش را بیشتر کرده است.
وی گفت: کانال خُزینی (کانال ورودی آب دریای خزر به خلیج گرگان)از مهم ترین مسیرهای آبرسانی به خلیج گرگان است که از قدیم به شکل طبیعی وجود داشته و آب را وارد خلیج می کند و هم اینک انباشته شدن رسوبات در آن و کم آبی نگرانی هایی را در بحث حیات وحش و آبزیان این حوزه ایجاد کرده است.
به گفته وی رسوب گذاری مسیر کانال خزینی تاثیر منفی بر آبزی پروری و تکثیر و پرورش ماهیان خاویاری به صورت طبیعی در سواحل استان گلستان داشته است.
حسینی با بیان اینکه جهت حرکت آب به شکل دورانی در دریای خزر و از آستارا به سمت گمیشان است، افزود: این مساله باعث حرکت رسوبات به سمت سواحل گلستان و خلیج گرگان شود.
وی گفت: هم اینک با پسروی آب و مشکلات رسوبات و کم آبی در خلیج گرگان و سواحل استان باعث مهاجرت آبزیان از این منطقه شده است.
حسینی تاکید کرد که اگر به فکر رفع رسوب و لایروبی کانال های ورودی به سواحل استان و خلیج گرگان نباشیم خود به خود این ذخیره گاه طبیعی را از دست خواهیم داد و دیگر به حالت طبیعی برنخواهد گشت.
معاون پایش و نظارت اداره کل حفاظت محیط زیست گلستان گفت: اجرای لایروبی مسیر کانال های منتهی به سواحل استان از جمله راهکارهای نجات خلیج گرگان است که در این راستا این اداره کل پیشنهاد خود را به دستگاه های مرتبط شامل آب منطقه ای و سازمان بنادر و کشتیرانی داده است تا اعتبارات لازم برای این اقدام را مصوب کنند.
وی افزود: عملیاتی شدن این پیشنهاد می تواند خلیج گرگان را از مرگ تدریجی نجات داده و حیات طبیعی را به این حوزه آبی برگرداند.
حسینی با بیان اینکه شهرهای ساحلی گلستان دارای تصفیه خانه فاضلاب بوده و آلودگی به داخل سواحل نمی ریزد، گفت: امیدواریم شهرهای ساحلی استان های همجوار نیز دارای تصفیه خانه فاضلاب شده و از ورود فاضلاب به سواحل ممانعت شود تا شاهد آلودگی دریای خزر و انباشت رسوبات و آلودگی ها در خلیج گرگان نباشیم.
حسینی افزود: علاوه بر این نظارت دقیق بر اجرای طرح های عمرانی در رودخانه های بالادست سواحل دریای خزر از جمله قره سو و نکارود می تواند از ورود رسوب به سواحل دریای خزر و خلیج گرگان ممانعت کند.
وی خواستار توجه جدی دستگاه های متولی به این مساله و رفع رسوب گذاری در خلیج گرگان شد.
وی همچنین پیش بینی و اجرای مدیریت یکپارچه سواحل دریای خزر با همکاری سه استان گیلان، مازندران و گلستان را یک ضرورت مهم دانست.
رئیس اداره طرح های زیربنایی مهندسی دریایی سازمان بنادر و دریانوردی نیز قطع شدن ارتباط خلیج گرگان با بدنه اصلی دریای­خزر را از عوامل کاهش تراز آب این خلیج بیان کرد.
محمدحسین نعمتی چندی پیش در سومین نشست کمیته ملی اقیانوس­شناسی کمیسیون ملی یونسکو با ارائه گزارشی درخصوص پیگیری های انجام شده در سازمان بنادر و دریانوردی برای نجات خلیج گرگان، گفت: از آنجا که نسبت میزان تبخیر یا ورودی های خلیج گرگان با بارش برابر نیست، بارش ها در ورودی رودخانه ها نمی تواند میزان آبی را که بر اثر تبخیر از دست می رود جبران کند و چنانچه این روند ادامه پیدا کند این خلیج به سرنوشت دریاچه ارومیه گرفتار می شود و تنها کانالی که شمال شرق خلیج گرگان وجود دارد ،نیز ممکن است بسته شود.
وی بیان کرد: در صورت بسته شدن شمال شرق خلیج گرگان، پس از سه سال با معضلی شبیه معضل دریاچه ارومیه مواجه خواهیم شد.
نعمتی با تشریح راهکارهایی برای حل مشکل خلیج گرگان اضافه کرد: با توجه با اینکه کانالی که هم اکنون وجود دارد، دارای عمقی بسیار کم و در حد نیم تا یک متر است، با همکاری همه جانبه در تأمین هزینه ها می توان این کانال را لایروبی کرد.
وی همچنین ساخت سازه های فیزیکی برای حفظ عمق مطلوب این کانال و احداث کانالی جدید از سمت شمال غرب خلیج گرگان برای ایجاد نوعی گردش آب در خلیج را از جمله دیگر راهکارهای موجود برای حل مشکل خلیج گرگان دانست.
نماینده مردم بندرگز، کردکوی، گمیشان و بندرترکمن در مجلس شورای اسلامی نیز با تاکید بر اینکه خلیج گرگان در حال نابودی است از محیط زیست، منابع طبیعی ‏و سایر ارگان ها خواست توجه ویژه ای به این بخش مهم و موثر منابع طبیعی استان گلستان داشته باشند.
جواد نظری مهر اظهار کرد: در گذشته صید و صیادی گلستان در کشور مطرح بود و محصولات این منطقه به آسیای میانه صادر می شد اما اکنون بخش عمده این منابع درآمدی به دلایل مختلف از جمله پسروی آب نابود شده است.
وی خواستار رسیدگی به وضعیت و شرایط رودخانه های استان گلستان شد و گفت: احیای رودخانه ها بدون تردید به احیای تالاب ها، خلیج گرگان، کشاورزی و صید و صیادی خواهد انجامید.
نماینده مردم غرب گلستان در مجلس بی توجهی به اجرای طرح های آبخیزداری در بالادست را از جمله دلایل افزایش رسوبات در خلیج گرگان دانست و گفت: قطع بی رویه درختان منجر به بروز سیلاب های دائمی، شستشوی سطح بالایی خاک و انتقال آن به خلیج گرگان می شود.
نظری مهر مدعی شد: یکی از جدی ترین دلایل نابودی خلیج گرگان پر شدن کانال خزینی از سوی مسئولان مازندرانی سازمان حفاظت محیط زیست بود که ضربه مهلکی به پیکره این خلیج و اکوسیستم منطقه وارد کرد.
چند سال قبل جهادسازندگی وقت مازندران (قبل از جدا شدن گلستان از مازندران) با هدف ایجاد راه دسترسی زمینی از میانکاله به جزیره آشوراده تمام کانال خوزینی را پرکرد که این مساله هم اینک با پسروی آب دریای خزر و کم شدن آب خلیج گرگان زمینه نابودی این خلیج را بیشتر فراهم کرده است.
این نماینده مجلس ادامه داد: اجرای طرح های آبخیزداری و رسوب گیری مداوم کانال خزینی و دیگر کانال های ورودی به این خلیج از جمله راهکارهای موثر احیای دوباره خلیج گرگان است.
یک کارشناس محیط زیست مازندران نیز بدون ذکر نام خود بر لزوم مطالعه دقیق برای خارج شدن خلیج گرگان از بحران پسروی آب تاکید کرد.
وی گفت: پسروی آب در این محدوده اگر چه موضوعی است که هر 30 سال یکبار اتفاق می افتد اما اگر دوره خشکسالی طولانی شود، آسیب های جدی به محیط زیست منطقه وارد خواهد کرد.
این کارشناس محیط زیست بیان کرد: محدوده خشک شده خلیج گرگان از جمله زیستگاه های مهم پرندگان زمستان گذران است که طولانی شدن زمان پسروی آب این منطقه ممکن است موجب کوچ دائمی پرندگان و حضور آنها در منطقه دیگری شود.
وی هجوم زمین خواران به این مناطق را از دیگر آسیب ها و پیامدهای خشک شدن خلیج گرگان دانست و گفت: از زمان وقوع این پسروی عده زیادی از فرصت طلبان به خصوص در محدوده جنوبی خلیج اقدام به تصرف زمین ها کرده اند که انتظار می رود با اقدام به موقع محیط زیست از ادامه یافتن این تعدی ها جلوگیری شود.
معصومه ابتکار معاون رئیس جمهوری و رئیس سازمان محیط زیست کشور نیز که چندی قبل از تالاب میانکاله دیدن کرده بود با بیان اینکه خشکی تالاب ها یک امر طبیعی است و هر چند دهه یکبار این اتفاق برای تالاب میانکاله رخ می دهد، گفت: تالاب های شمالی کشور به دلیل نوسانات آبی دریای خزر دچار مشکل شدید شده اند.
باید گفت اگرچه خلیج گرگان و شبه جزیره میانکاله به صورت محدوده زیستی حفاظت شده درآمده ولی صید بی رویه و بی موقع، افزایش واردات فضولات صنعتی، دامداری و کشاورزی از یک سو و اهمیت زیست محیطی خلیج گرگان و لزوم بهره برداری بیشتر از منابع غذایی برای جمعیت فزاینده کشور از سوی دیگر می تواند لزوم توجه بیش تر و انجام پژوهش در خصوصیات خلیج گرگان و شبه جزیره میانکاله را توجیه کند.
اکنون به علت پایین رفتن تراز آب خزر رابطه این خلیج با بدنه اصلی دریا قطع شده که تداوم آن برای حیات خلیج گرگان نگران کننده است
منبع: ایرنا

مطالب مشابه

دیدگاه خود را بیان کنید