طرح انتقال آب خزر به خلیج فارس مصادف با ویرانی ایران /گ

طرح انتقال آب از دریای خزر به خلیج فارس از سال ۹۱ درحالی به طور جدی مطرح شد که پیش از آن نیز زمزمه هایی درباره این طرح وجود داشته است. البته از ابتدای اعلام اجرای این طرح بسیاری از کارشناسان محیط زیستی به دلایل متفاوتی اجرای این طرح را مورد انتقاد قرار داده و آن را غیر عقلانی دانسته اند.

"پَس رَوی" آب دریای خزر در چند سال گذشته کاملا مشهود بوده است به نحوی که دریا در تمام نوار ساحلی شمال کشور بیش از ۱۰ متر عقب نشینی کرده است و ساحلی جدید به عرض حدودا ۵۰ الی ۱۰۰ متر در طول نوار ساحلی شمال کشور ایجاد شده است. ساحلی جدید در اختیار هیچ نهاد و ارگان و در تملک و اشغال هیچ یک از اشخاص حقیقی و شهرک های خصوصی در شمال کشور نیست.

اما روز سه شنبه، ۱۸ خردادماه سال ۹۵ ناصر مهردادی، مدیرکل محیط زیست مازندران، اعلام کرد که انتقال آب دریای خزر به لحاظ اقتصادی به صرفه نیست و به دلیل تهدید تنوع زیست محیطی، خشک شدن تالاب بین المللی میانکاله و کاهش سطح آب دریای خزر مخالف انتقال آب این دریا است

بر اساس این گزارش، تامین یک مترمکعب آب شرب از دریای خزر ۱۰ هزار تومان هزینه دارد که ۱۰ برابر هزینه تامین آب شرب از سایر منابع آبی است. مهردادی از بین رفتن برخی از اراضی جنگلی نایاب در مسیر انتقال را هم از دیگر علت های مخالفت محیط زیست مازندران با این طرح دانست.
سال ۹۱ که مطالعات جدی و دقیق این طرح آغاز و اطلاع رسانی شد.محمدرضا عطارزاده، معاون وزیر نیروی وقت، تامین آب شرب و صنعت، توسعه صنایع و معادن موجود، رشد اشتغال در نواحی هدف، رشد و توسعه شهرهای حاشیه كویر، توسعه كشاورزی صنعتی با افزایش پساب حاصل از طرح و همچنین تعادل بخشی سفره‌های آب زیرزمینی را از اهداف مهم این طرح بزرگ دانست که توجیهی منطقی برای اجرای این طرح بود. در عین نیز پیش بینی شده بود كه ۵۰۰ میلیون مترمكعب آب در سال از دریای خزر و یك میلیون مترمكعب آب از دریای عمان و خلیج فارس از طریق این طرح منتقل می شود.

عطارزاده همچنین در دفاع از این طرح، درباره هزینه‌های اجرای آن توضیح داده بود که هزینه آب به دست آمده از این طرح بین ۱۵ هزار تا ۲۵ هزار رالر در هر مترمكعب است. بنابراین این طرح تنها برای آب شرب، صنعت و كشاورزی صنعتی استفاده می‌شود و برای كشاورزی صرف كاربردی ندارد. همچنین پیش‌بینی می‌شد كه بخش نخست طرح در مدت ۲۴ ماه به بهره ‌برداری برسد.
اما از آنجایی كه تنها دو تا سه درصد آب مصرفی كشور آب صنعتی است و حدود دو درصد آب مصرفی كشور آب شرب و ما بقی آن یعنی ۹۵ تا ۹۶ درصد آب مصرفی كشور آب كشاورزی است این طرح از توجیه اقتصادی چندانی برخوردار نیست.

این در حالی است که اسماعیل کهرم، استاد دانشگاه کارشناس محیط زیست، بارها به دلایل متفاوتی ضمن مخالفت کردن با این طرح دلایل گوناگونی را برای اجرا نشدن این پروژه مطرح کرده بود.

کهرم با اشاره به پیشینه اجرای طرح انتقال اب دریای خزر برای مصارف خانگی، کشاورزی و صنعتی به استان های مرکزی از جمله سمنان هست، که از زمان ناصرالدین شاه بوده است و در زمان ریاست جمهوری هاشمی رفسنجانی نیز مطرح شده بود گفته بود که ایده اتصال دریای خزر به خلیج فارس به دلیل شوری آب دریاچه خزر که ۱۳ میلی گرم در هر لیتر است قابل اجرا نیز نیست و صرفه اقتصادی نیز ندارد. از طرفی خاک سمنان و مناطق مرکزی قابل کشت نیست، کلا شن و خاک رس است. برای کدام مصارف کشاورزی و صنعتی قرار است این پروژه چند میلیاردی عظیم انجام شود؟"

او البته درباره عملی نشدن پروژه انتقال آب خزر به دریاچه رو به خشک شدن ارومیه که هنوز هم روی کاغذ مانده و پروژه انتقال آب رود ارس به دریاچه ارومیه در خصوص پروژه کانال خزر-خلیج فارس اظهار ناامیدی کرده است.

اما یک کارشناس جغرافی نیز با توجه به وضعیت جغرافیایی ایران اجرای این طرح را نادرست دانسته بود. دکتر چنگیز اسماعیل اف، کارشناس علوم جغرافی و رئیس مرکز تحقیقات خزر در دانشگاه دولتی باکو نیز درباره این پروژه گفته بود که با توجه به پستی و بلندی های موجود در مسیر شمال-جنوب، ایران ناگزیر است در مسیر سربالایی این کانال در چندین منطقه آبگیرهای بزرگی احداث شود تا از سرریز شدن آب کانال جلوگیری کند.

به این ترتیب، مسیرهایی با این خصوصیات، مانند کناره های البرز انبوهی از جمعیت را در خود جای داده است که باید زمینها و خانه های اطراف پروژه تخلیه شود. همچنین ایجاد آبگیر باعث افزایش خطر زلزله خواهد شد، مانند آنچه که در داغستان یا منطقه "مینگه چویر" قفقار اتفاق افتاد. در حالت عادی، ایجاد آبگیر باعث می شود سالانه تا ۳۰۰ زمین لرزه با مقیاس پایین در منطقه اتفاق افتد، اگر این منطقه مانند مناطق شمالی ایران زلزله خیز نیز باشد، باید ریسکهای ایجاد آبگیرهای بزرگ به دقت در نظر گرفته شود.

اما جالب است بدانید که موافقان این طرح به درآمدهای سرشار ناشی از انتقال نفت، گاز، محصولات پتروشیمی و سایر کالاها از آسیای میانه به خلیج فارس، و تغییر، و بهبود آب و هوای ایران بر اثر ریزش‌های ناشی از تبخیر آب کانال و جلوگیری از ادامه روند کویری شدن ایران، کاهش شدید هزینه‌های ناشی از حمل و نقل داخلی کالا، گسترش شیلات در حاشیه کانال و قابل استفاده کردن بخش‌های عظیمی از زمین‌های کویری ایران اشاره می‌کنند، در حالی که مخالفان این طرح نظرات دیگری دارند.

مخالفان به غیر عملی بودن این طرح با توجه به اختلاف سطح آب دریای خزر نسبت به آب‌های آزاد، احتمال زیر آب رفتن زمین‌های شمال کشور، مشکلات عبور از رشته کوه‌های البرز، کندی مسئولان در اجرای طرح‌هایی به مراتب کوچکتر از این نظیر اتوبان تهران شمال و گسترش راه آهن و ... اشاره می‌کنند.

در حالی طرح انتقال آب و همچنین اتصال دو دریای شمال و جنوب کشور بحث برانگیز شده است که به نظر می رسد هیچ توجیه اقتصادی و همچنین توجیهی برای مقابله با کم آبی شهرهای مناطق خشک و کویری وجود ندارد و تنها باعث ایجاد دردسرهایی خواهد شد که پس اجرای طرح قابل جبران نخواهند بود. حال باید دید آیا مسئولان به این نتیجه میرسند که به جای اجرا و طراحی این طرح به فکر اجرای طرح های دیگری باشند یا خیر؟

منبع : پارسینه