جایگاه تولید و مصرف آبزیان در دنیا/ایران در رده کشورهای بسیار فقیر /گ

در مقاله تحلیلی پیش رو، با توجه به آمارهای رسمی فائو، شرایط تولید و مصرف آبزیان جهان و جایگاه ایران در میان این کشورها بررسی شده است.

مقاله پیش رو حاصل مطالعات گروه تحقیقات کشاورزی سازمان اقتصادی کوثر در خصوص شرایط آبزی‌پروری در جهان است.

**بخش اول؛ کلیات

بررسی شرایط آبزی‌پروری در ایران و مقایسه تطبیقی آن با دیگر کشورهای جهان، می‌تواند راهگشای تولید داخل باشد. در این گزارش تلاش شده با تکیه بر آمارهای رسمی سازمان غذا و کشاورزی ملل متحد (فائو) تصویر روشنی از جایگاه تولید آبزیان ایران در میان کشورهای جهان ترسیم شود. این گزارش گزیده‌ای از چند گزارش فائو، از جمله گزارش زیر است:

آخرین آمارها و گزارشهای تحلیلی منتشر شده فائو در سال 2016، نشان می‌دهد تولید آبزیان از دو منبع «صید» و «آبزی‌پروری» تأمین می‌شود که در هفت دهه اخیر به‌صورت مستمر افزایش داشته و از حدود 20 میلیون تن در اوایل دهه 1950 میلادی، به مرز 170 میلیون تن در سال 2015 رسیده است.

این گزارشها تصریح می‌کند تولید آبزیان برای مصرف انسانی در هفت دهه اخیر، به‌طور متوسط بانرخ 3.2 درصد رو به افزایش بوده که نسبت به نرخ افزایش جمعیت جهانی رقمی دو برابری است؛ به این ترتیب سرانه مشخص است که سرانه مصرف آبزیان در میان مردم دنیا افزایش داشته است. نکته قابل توجه دیگر اینکه بین 10 تا 13 درصد از کل تولید آبزیان جهان برای مصارف غیرخوراکی انجام می‌شود.

* تولیدکنندگان و مزرعه‌داران

آمارهای فائو بیانگر این است که در سال 2014 بالغ بر 56.6 میلیون نفر در سراسر جهان به انواع تولید آبزیان اشتغال داشته‌اند که از این تعداد حدود 36 درصد تمام‌وقت، 23 درصد پاره‌وقت و الباقی با شرایط دیگر بوده‌اند.

جدول / تعداد شاغلان در صنعت آبزیان، در قاره های مختلف دنیا طی سالهای 2000 تا 2014

منبع: فائو؛ واحد: هزار نفر

** بخش دوم؛ تحلیل تولید به دو صورت «صید» و «آبزی‌پروری»

آمارهای رسمی نشان می‌دهد طی پنج ساله 2009 تا 2014، میزان تولید 15 درصد رشد داشته است. بر همین اساس تولید حوزه آبزیان در دنیا به دو روش صید و آبزی‌پروری انجام می‌شود.

*روش صید

فائو اعلام کرد در سال 2014 سهم تولید کل دنیا از محل صید (روش غیر پرورشی) معادل 93.4 میلیون تن بوده که از این میزان 81.5 میلیون تن از دریاها (عموماً شور) و 11.9 میلیون تن از آبهای داخلی کشورها (عموماً شیرین) صید شده است.

کشورهای اصلی تولید از راه صید دریایی

بر همین اساس در این سال 53 درصد از صید دریایی کل جهان توسط کشورهای آسیایی صورت گرفته است. جدول کشورهای اصلی تولیدکننده از صید دریایی به ترتیب زیر است:

جدول/ کشورهای اصلی تولیدکننده آبزیان به‌روش صید دریایی در سال 2014

منبع: فائو؛ واحد: تن

کشورهای اصلی صیدکننده داخل سرزمینی دنیا

همچنین 66 درصد از صید آبهای داخلی کشورها توسط کشورهای آسیایی صورت گرفته است. جدول کشورهای اصلی این روش از تولید به ترتیب زیر است:

جدول/ کشورهای اصلی تولیدکننده آبزیان به‌روش صید داخل سرزمینی در سال 2014

منبع: فائو؛ واحد: تن

*روش پرورش آبزیان

جداول فائو نشان می‌دهد در سال 2014 کل آبزی‌پروری دنیا رقمی حدود 73.8 میلیون تن، معادل حدود 160 میلیارد دلار بوده است؛ از این میزان، 47.1 میلیون تن داخل کشورها و 26.7 میلیون تن با روش دریایی تولید شده است.

در این میان افزایش سهم روش پرورشی (آبزی‌پروری) از کل تولید آبزیان دنیا، از 38 درصد به 44 درصد طی 5 سال منتهی به 2014 نیز از دیگر نکات قابل توجه است.

** بخش سوم؛ بررسی سرانه مصرف

*مصرف سرانه آبزیان در دنیا

طی چند روز گذشته جمعیت جهان از 7.5 میلیارد نفر فراتر رفت. مصرف 146.3 میلیون تنی که بخش خوراک را تشکیل می‌دهد و جمعیت 7.5 میلیارد نفری فعلی جهان، نشان می‌دهد متوسط سرانه مصرف دنیا هم‌اکنون حدود 20 کیلوگرم است. (این رقم در سال 2015 دقیقاً معادل 20.1 کیلوگرم بوده است)

گزارشهای فائو تصریح می‌کند طی هفت دهه اخیر، نرخ افزایش مصارف انسانی آبزیان سالانه 3.2 درصد بوده و در کنار آن نرخ افزایش جمعیت جهان حدود 1.6 درصد ثبت شده است؛ این روند نشان‌گر افزایش سرانه مصرف آبزیان در میان مردم دنیاست. بر همین اساس مصرف سرانه جهانی که در سالهای ابتدایی دهه 1950 حدود 6 کیلوگرم بود، در سال 2015 به 20 کیلوگرم ارتقاء پیدا کرده و همچنان سال‌به‌سال در حال افزایش است. ضمن اینکه آمارهای رسمی نشان می‌دهد تنها طی پنج ساله 2009 تا 2014، سرانه مصرف 10 درصد افزایش داشته است.

*مصرف سرانه آبزیان در ایران

در حالی که مصرف سرانه آبزیان در کشورهای صنعتی، آسیا، اروپا، اقیانوسیه به ترتیب 26.8؛ 23؛ 22.2؛ 24.8 است، بر اساس آمارنامه سال 1394 شیلات، نرخ سرانه مصرف آبزیان در ایران، تنها 9.2 کیلوگرم، یعنی کمتر از نصف مصرف سرانه دنیا، و حتی کمتر از کشورهای افریقایی (9.8) و کشورهای امریکای لاتین (9.4) است و تنها از کشورهای بسیار فقیر و کم‌برخوردار بالاتر است.

*توسعه مورد نیاز سالانه، برای حفظ سرانه مصرف

با توجه به افزایش جمعیت سالانه 83 میلیون نفری جهان در سالهای اخیر، اگر حفظ همین میزان مصرف سرانه مدنظر باشد، باید سالانه حدود 2 میلیون تن بر میزان تولید آبزیان افزوده شود. اما با توجه به نیاز به افزایش سرانه مصرف آبزیان، برنامه‌ریزی شده کل تولید خوراکی جهان از 146.6 میلیون تن (در سالهای 2013 و 2014) به 177.7 میلیون تن در سال 2025 ارتقا یابد.

در این میان، تولید کشورهای توسعه‌یافته تقریباً ثابت خواهد بود و بخش عمده این افزایش تولید مربوط به کشورهای در حال توسعه است. جالب اینکه در برخی کشورها از جمله در ژاپن برنامه‌ریزی شده که مصرف سرانه طی این مدت از 6.3 به 6 میلیون تن کاهش داشته باشد. اعداد برنامه‌های کشورها و مناطق مختلف جهان را در جدول زیر مشاهده کنید.

منبع : تسنیم